با پایان یافتن موعد 60 روزه ضرب‌الاجل تصمیم‌گیری کنگره درباره بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای رفع‌شده علیه ایران ذیل برجام، قانونگذران آمریکایی قصد دارند اعمال نظر درباره سرنوشت توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 را بار دیگر به کاخ سفید واگذار کنند.
«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی روز 13 اکتبر (21 مهرماه) توافق هسته‌ای ایران را «یکی از بدترین و یکجانبه‌ترین توافقاتی که ایالات متحده تا کنون به آن وارد شده» خواند و اعلام کرد نمی‌تواند پایبندی ایران را به برجام تأیید کند.
ترامپ در توضیح راهبرد دولت خود در قبال ایران و برجام از کنگره این کشور خواست یک قانون پیشتر تصویب‌شده در داخل آمریکا (موسوم به «قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران» یا «اینارا») را برای نظارت بر توافق هسته‌ای تقویت کنند.
قانونگذاران آمریکایی دو ماه قبل از حصول برجام، «قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران» (اینارا) را در 14 مه سال 2015 با 98 رأی موافق و تنها یک رأی مخالف در مجلس سنا و 400 رأی موافق و 25 رأی مخالف در مجلس نمایندگان به تصویب رساندند. این طرح روز 22 ماه مه با امضای رئیس‌جمهور اوباما به قانون تبدیل شد.
«اینارا» به کنگره آمریکا اجازه بررسی و نظارت بر هر گونه توافق هسته‌ای میان دولت آمریکا و دولت ایران را می‌دهد و ترامپ به‌استناد همین قانون وظیفه اصلاح آنچه را به‌گفته او «نواقص متعدد جدی» برجام است به کنگره آمریکا محول کرد.
ترامپ در سخنرانی 13 اکتبر گفت: «به این دلیل، من به دولت دستور همکاری نزدیک با کنگره، و هم‌پیمانانمان را صادر می‌کنم تا به نواقص متعدد جدی توافق بپردازند تا رژیم ایران هیچ‌وقت قادر به تهدید جهان با سلاح هسته‌ای نباشد. این شامل قسمت سالهای پایانی توافق می‌باشد که در چند سال آینده محدودیت‌ها را از روی برنامه هسته‌ای ایران برمی‌دارد».
رئیس‌جمهور آمریکا در بخش دیگری از اظهاراتش تهدید کرد در صورتی که کنگره آمریکا نتواند اصلاحات مد نظر او درباره برجام را برآورد کند، او این توافق هسته‌ای را لغو خواهد کرد.
وی گفت: «اما درصورتی که قادر به رسیدن به یک راه‌حل در این باره با کنگره و هم‌پیمانانمان نباشیم، در این صورت توافق فسخ می‌شود. [توافق] تحت بازبینی مداوم است و مشارکت ما می‌تواند توسط من به‌عنوان رئیس جمهوری، در هر زمانی، لغو شود».
طبق مفاد قانون «اینارا»، در صورتی که رئیس‌جمهور آمریکا نتواند پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید کند، کنگره 60 روز تقویمی برای تصمیم‌گیری درباره بازگرداندن تحریم‌های رفع‌شده علیه ایران به‌موجب برجام (که به‌معنی خروج آمریکا از توافق خواهد بود) و یا اتخاذ تصمیم‌های دیگر فرصت خواهد داشت.
این به‌معنای آن است که قانونگذاران آمریکایی تا 13 اکتبر، یعنی نهایتاً تا سه‌شنبه همین هفته برای اقدام درباره اصلاحات مدنظر ترامپ فرصت داشتند اما فعل و انفعالات در نهاد قانونگذار آمریکا به‌سمتی پیش رفته که تا کنون اقدامی در این راستا انجام نشده است.
خبرگزاری رویترز در گزارشی روز سه‌شنبه نوشته رهبران کنگره از هیچ طرحی برای بازگرداندن تحریم‌های رفع‌شده علیه ایران ذیل برجام رونمایی نکرده‌اند و قانونگذاران آمریکایی می‌گویند قصد دارند اجازه دهند مهلت 60 روزه بدون اقدامی از سوی آنها سپری شود.
کنگره با انجام این اقدام توپ را مجدداً به زمین کاخ سفید بازمی‌گرداند. ترامپ بایستی در میانه ماه ژانویه، برای تعلیق مجدد تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران تصمیم‌گیری کند. عدم تعلیق تحریم‌ها از سوی او به معنی خروج آمریکا از برجام خواهد بود و این موضعی است که با مخالفت‌های ایران، روسیه، چین، انگلیس، آلمان و فرانسه به عنوان دیگر شریکان توافق هسته‌ای با ایران مواجه شده است.
یک مقام ارشد دولت ترامپ روز سه‌شنبه گفته که کاخ سفید قصد دارد فعلاً تصمیم‌گیری درباره موضوع تحریم‌ها را به کاخ سفید واگذار کند و درخواستی برای اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران نخواهد داشت.
هم‌حزبی‌های ترامپ در حال حاضر اکثریت کرسی‌های هر دو شاخه قانون‌گذاری در کنگره آمریکا را در اختیار دارند، اما حاشیه برتری آنها در مجلس سنا به اندازه‌ای است که آنها برای پیشبرد هر طرحی در خصوص برجام به حمایت دست‌کم تعدادی از نمایندگان دموکرات نیاز دارند.
بلافاصله بعد از سخنرانی ترامپ در روز 13 اکتبر دو سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی از طرحی که به‌ادعای آنها اصلاحات مد نظر ترامپ را در برجام اعمال می‌کرد رونمایی کردند.
این طرح که «باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و «تام کاتن»، سناتور جمهوری‌خواه ضدایرانی آن را ارائه کردند، دارای مفادی بود که به‌طور خلاصه، معیارهای بازگشت تحریم‌ها را گسترده‌تر می‌کند، خواستار دائمی کردن محدودیت‌های ایران در توافق است، ایران را به بازرسی‌های نظامی ملزم می‌کند، ممنوعیت استفاده از سانتریفیوژها را دائمی می‌کند، محدودیت‌های ذیل برجام برای غنی‌سازی ایران را دائمی می‌کند و به‌دنبال ملزم کردن ایران به تعهدات غیرهسته‌ای است.
اما کورکر مدتی بعد با اذعان به اینکه طرحش از 50 رأی لازم برای تصویب در مجلس سنا برخوردار نیست و نتوانسته حمایت قانونگذاران دموکرات را برای پیشبرد آن جلب کند، اعلام کرد که آن را متوقف کرده است.
کورکر و سایر نمایندگان کنگره برای تدوین هر گونه طرحی در خصوص برجام با چالشی برای یافتن یک نقطه تعادل رو به رو است که میان مطالبات ترامپ برای سختگیرانه کردن شرایط اجرای برجام، از یک سو و مطالبات طرف‌های غیرآمریکایی برجام برای دست‌نخورده نگاه داشتن آن، از سوی دیگر روبه‌رو موازنه برقرار می‌کند.
قانونگذاران آمریکایی تا کنون در رسیدن به این هدف ناکام مانده‌اند و به همین دلیل تصمیم گرفته‌اند مسئولیت‌ها در این مورد را بار دیگر به کاخ سفید واگذار کنند.
