هر کس که به روسیه سفر کرده باشد محال است با تصویر آشنای خانم‌هایی جا‌افتاده که روسری یا شال به سر دارند مواجه نشده باشد، زنانی که نه تنها مسلمان نیستند بلکه اغلب در عصر ظاهرا دین‌ستیزانه کمونیسم شوروی بالیده‌اند، با این حال به شکلی از حجاب پایبند هستند که ریشه در تاریخ و فرهنگ اسلاوها دارد. امسال با فرا رسیدن ماه رمضان، انتشار نتایج یک نظرسنجی مسئله حجاب را باز در کانون توجهات روسها قرار داد. طبق این نظرسنجی رسمی نزدیک به نیمی از جامعه فدراسیون روسیه و از آن مهمتر تقریبا سه چهارم جمعیت جوان این کشور با پوشش حجاب در مدارس مشکلی ندارند.
این در حالیست که اخیرا برای اولین بار قانون منع حجاب در روسیه توسط حکومت محلی منطقه استاوراپول اجرایی شد و دادگاه عالی روسیه نیز این حرکت را تأیید کرد. اما بعد از اینکه این مسئله به نارضایتی عمومی در مناطق مسلمان‌نشین روسیه تبدیل شد، رئیس‌جمهور به تمام مسؤلین دولت و وزارت علوم روسیه دستور داد تا با جدیت پیگیر این مسئله باشند.
زمانی که دادگاه عالی روسیه تصمیم داشت قانون منع حجاب در مدارس را تصویب کند، «طلعت تاجدین» مفتی اعظم مسلمانان روسیه با نامه‌ای از ولادیمیر پوتین درخواست کرد که مانع از این کار شود. تاجدین در این نامه نوشت: «حجاب، صرفاً از اسلام نیست بلکه هر که حجاب دارد ارزش ها را حفظ کرده وعفت عمومی را رعایت می‌کند.»
وی همچنین به روز حجاب اشاره و حجاب را ارزشی انسانی معرفی کرد که در همه ادیان وسنت ها به آن تأکید شده است. رمضان قدیرف، رئیس‌جمهور چچن نیز ممنوعیت حجاب را اقدامی مخرب برای جامعه روسی می‌داند به خصوص که این جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه متشکل از اقوام و پیروان ادیان مختلف است.در همین راستا قدیرف با نظر خانم «آلگا واسیلیوا» وزیر علوم روسیه مبنی بر احیای قانون منع حجاب در مدارس مخالفت کرد و آن را تحمیل نظر شخصی وزیر علوم دانست. توجیه واسییلوا، جلوگیری از افراط‌گرایی در آستانه میزبانی مسابقات جام جهانی فوتبال 2018 توسط روسیه است. همچنین لزوم تهیه غذای حلال در مدارس و تغییر سیستم و مکانیزم آموزشی متناسب با آیین‌های اسلامی برای دانش آموزان دختر از دیگر دلایل مخالفت با این طرح بود.
اما از نظر پوتین، علی‌رغم اینکه روسیه یک کشور سکولار است، نمی‌تواند در قبال نارضایتی پیروان یک دین مشخص بی‌طرف بماند. رهبر کاریزماتیک روسیه نوین به خوبی می‌داند که باید همیشه با احساسات مذهبی افراد محترمانه برخورد کرد چرا که اگر در جامعه متکثر روسیه با همه طیف‌ها یکسان برخورد نشود، نمایندگان اقلیت احساس نادیده گرفته شدن کرده و سندروم فروپاشی شوروی کمونیستی دوباره در فدراسیون روسیه با 24 قومیت مختلف دوباره فعال خواهد شد.
در نتیجه این فقط کلیسای ارتدوکس نیست که در عصر پوتین شکوفا شده بلکه اسلام هم رسما به عنوان دومین دین کشور یک شکوفایی تاریخی را در روسیه تجربه می‌کند. چالش بر سر حجاب میان کرملین و کابینه در عین حال نمودی از شکاف میان اتحادگرایان مرکزگرا به رهبری پوتین با لیبرال‌های غربگرا در حاکمیت است.
جدید ترین آمار مرکز مطالعه افکار عمومی روسیه درستی تصمیم پوتین را بازتاب می‌دهد.بر این اساس تقریبا نیمی از جمعیت روسیه (47 درصد) بر این باورند که نباید پوشش حجاب در مدارس ممنوع باشد. به گزارش خبرگزاری «ریانوواستی» در سال 2012 تنها 35 درصد روسها با طرح پوشش حجاب در مدارس موافق بودند. در نظرسنجی اخیر تنها 37 درصد از مردم روسیه با پوشش حجاب در مدارس مخالف بوده‌اند و حدودا 13 درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی نیز دراین مورد شک و تردید دارند.
این نشان می‌دهد که نگرش و ارتباط روس ها به ادیان و مذاهب مختلف، ربع قرن پس از برچیده شدن دیوارهای آهنین به طرز چشمگیری تغییر کرده است. تغییر رویکرد به مذهب به ویژه اسلام در نسل جدید بارزتر هم هست. طبق نظرسنجی جدید مرکز مطالعه افکار عمومی روسیه از 1200 جوان بین 18 تا 24 سال، نسل جدید عمدتا موافق آزادی پوشش حجاب در مدارس این کشور هستند. 73 درصد از روس‌های جوان بر این باورند که می‌بایست دانش‌آموزان دختر و بانوان مسلمان را در حق انتخاب پوشش مناسب با مذهب خود آزاد گذاشت تا بتوانند در نهایت آرامش به تحصیل بپردازند.
طبق تحلیلی که تارنمای روس زبان اسلام ریویو( Islamreview.ru ) ارائه داده است، دلیل حجاب‌ستیز نبودن نسل جدید روسیه برخلاف گذشته آن است که اهمیت عناصر مذهبی ادیان دیگر آنها برای روشن‌تر شده است.در مقابل این افراد مسن هستند که با پوشش مو و حجاب مخالف هستند. در واقع، نیمی از مخالفان پوشش مو افراد بالای 45 سال هستند. آتئیست (بی‌دین) ها که میراث عصر کمونیسم هستند، بزرگ‌ترین مخالفان طرح آزادی پوشش حجاب هستند. مخالفان حجاب 57 درصد افراد مسن و 56 درصد آتئیست‌های روسیه را شامل می‌شوند.
نسل جدید به مراتب تساهل بیشتری نسبت به پوشش فردی از جمله حجاب نشان می‌دهد که البته تناقضی در این زمینه وجود دارد. در مقابل نسل‌های قبلی عمدتا تربیت‌شده در عصر شوروی تساهل کمتری در زمینه پوشش دارند و با این که ظاهری ساده‌تر و پوشیده‌تر از نسل جدید دارند اما حجاب را یک بدعت جدید و گاه خارجی در جامعه تلقی می‌کنند.
نگارنده با تجربه سفرهای متعدد به اقصی نقاط روسیه و مطالعات چندساله در زمینه اسلام و اسلام‌هراسی در این کشور، مخالفت افراد مسن با حجاب را در یک دیدگاه مزمن و بیگانه‌‌ستیز به جا مانده از تبلیغات دستگاهی قرون گذشته ریشه‌یابی می‌کند.در جامعه روسیه قدیمی‌ترها اسلام را مغایر منافع ملی و تهدیدی برای آینده کشور می‌دانند. در مقابل می‌توان گفت نسل جوان نه تنها به تحمیل عقاید روی خوش نشان نمی‌دهند بلکه با اسلام به عنوان بخشی از فرهنگ جهانی آشنا شده و به شناختی ملموس‌تر از آیین‌های اسلامی نسبت به والدین خود رسیده و درک بیشتری نسبت به مسائل و مشکلات اجتماعی مسلمانان در روسیه پیدا کرده‌اند. همچنین پیامدهای ناگوار و تجربیات تلخ منع حجاب در فرانسه و قزاقستان پیش روی نسلی است که بیش از پیش به رسانه‌های بین‌المللی دسترسی دارد. در چنین شرایطی آینده اسلام در روسیه را باید روشن و شفاف دانست و پیش‌بینی می شود که تا نیمه قرن بیست و یکم مسلمانان وارد مناسبات قدرت در روسیه شوند اگرچه این موضوع مستقیما با تلاش ما برای بازنمایی مثبت از اسلام در سرزمین شمالی‌مان گره خورده است.
