خزان در روابط عربستان و مصر

عربستان در سالهای اخیر با استفاده از تحولات منطقه تلاش کرد که قاهره را به حاشیه براند و به سیاست های تخریبی در جهان اسلام و عرب و کل منطقه بپردازد.

اوج اختلاف دو کشور در موضوع سوریه است که با وجود اینکه مصر همواره بر حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه تاکید کرده؛ اما در مقابل ریاض به نقش خرابکارانه و حمایت از گروههای تروریستی ضد سوریه ادامه می دهد.

هنگامی که عبدالفتاح السیسی در مصر روی کار آمد با توجه به مشکلات اقتصادی که داشت سعی کرد که به کشورهای ثروتمند شورای همکاری خلیج فارس به ویژه عربستان نزدیک شود. سعودی ها نیز با مخالفت با اخوان المسلمین سعی کردند که روابط خود را با مصر قوی کنند. اگر چه در این زمینه سعی کرد در برهه هایی از اخوان المسلین در راستای اعمال فشار بهره بگیرد. نمونه آن زمانی بود که دستگاه قضایی مصر احکامی را علیه رهبران اخوان صادر کرد که با مخالفت عربستان همراه شد.

عربستان به همراه برخی دیگر از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس وعده کمک ۱۲ میلیارد دلاری به مصر به شکل قرض را دادند و اینکه از نظر نفتی نیازهای مصر را برآورده کنند. سعودی ها به همراه امارات و کویت در سال ۲۰۱۳ به افزایش ذخایر ارزی بانک مرکزی مصر کمک کردند. همین کمکها بود که سبب شد السیسی، عربستان را در زمره کشورهایی قرار دهد که به آن سفر کند. در سال ۲۰۱۴ رئیس جمهوری مصر به ریاض رفت و در سال ۲۰۱۶ ملک سلمان به قاهره.

 السیسی همواره با اتخاذ مواضعی تلاش کرد که کمک اقتصادی عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را به ارمغان آورد اما هرگز تلاش نکرد در مسیر خواسته های سعودی ها حرکت کند. در بحران یمن هیچگاه زیر بار اعزام نیروی زمینی نرفت و در بحران سوریه نیز این موضوع را داخلی دانست و با مداخله خارجی مخالفت کرد.

همه داستان از همین مواضع قاهره در قبال سوریه شروع و تشدید شد. مصر در شورای امنیت به طرح پیشنهادی روسیه برای بحران سوریه رای مثبت داد و این به طور حتم خوشایند سعودی ها نبود.

عبدالله المعلمی نماینده سعودی ها در سازمان ملل این رای را دردناک توصیف کرد و شرکت آرمکو از تصمیم خود برای قطع کمک های نفتی عربستان به مصر خبر داد.

در این میان لحن رسانه ای نیز عوض شد. احمد موسی معروف به مواضع حامی عربستان در زمان بحران جزایر تیران و صنافیر در تغیر لحن آشکار، اعلام کرد که مصر به زانو در نمی آید.

به نظر می رسد که تنش در روابط طی روزهای آتی به اوج برسد. سعودی ها معمولا از همه حربه ها ضد کشورهایی که با دیدگاه توسعه طلبانه و جاه طلبانه آنها در مجامع منطقه ای و بین المللی مخالفت می کنند، استفاده می کنند.

آنها زمانی که لبنان بر خلاف تمایل آنها رفتار کرد، از همه ترفندها ضد این کشور استفاده کردند. سعودی ها که دشمنی سختی با نظام سوریه دارند از  اینکه مصر به طرح روسیه که با منطقه ممنوعه پروازی مخالف و بر ضرورت حملات به تروریستها تاکید دارد، سخت عصبانی شدند.

ریاض مواضع مصر را در راستای گرایش به سوریه و ایران در برهه کنونی می داند و اینکه پس از کمک های اقتصادی عربستان به مصر، انتظار چنین موضعی را نداشته است. سعودی ها با مشارکت نمادین مصر در ائتلاف ضد یمن و خودداری قاهره از مشارکت نظامی در جنگ کنار آمدند اما اینکه مصر به سوی دشمنان آن حرکت کند را برنمی تابند.

شاید موضوع به نشست گروزنی که در چچن مربوط به اهل سنت که سعودی ها به آنها دعوت نشدند و بیانیه این نشست ضد وهابیت نیز مربوط باشد. عربستان مرکزیت الازهر را بر نمی تابد و در صدد است تا مرکزیت جهان اهل تسنن را در قبضه خود داشته باشد. البته در کنفرانس گروزنی اعلام داشته شد که نه تنها این مرکزیت مورد قبول اهل تسنن نیست بلکه وهابیت نیز در زمره اهل سنت به شمار نمی رود.

از زمان روی کار آمدن ملک سلمان روابط میان مصر و عربستان با نوسان همراه بوده است از داستان مراسم ختم ملک عبدالله گرفته تا سفر ملک سلمان به مصر و داستان مربوط به احداث پل میان دو کشور و جزایر صنافیر و تیران و هم اینک بحث رای مصر به طرح روسیه.

برخی ناظران احتمال می دهند که در واکنش به این سیاست های ریاض پس از رای مثبت قاهره به طرح مسکو در شورای امنیت، مصر به سوی روسها و نزدیکی بیشتر با ایران، تغییر مواضع در قبال یمن و تجدید نظر در موضوع جزایر تیران و صنافیر و تقویت روابط با سوریه حرکت کنند.

تحلیلگران احتمال می دهند که سعودی ها نیز به سیاست های انتقام جویانه خود ضد مصر ادامه دهند  کمک های مالی به مصر را متوقف کنند و درها را به روی کارگران مصری ببندند و در راستای توسعه روابط با اتیوپی که به دنبال احداث سد و کم کردن سهم مصر از آب نیل است، برآیند.

 اصولا روابط مصر و عربستان استراتژیک نبوده و می توان از آن به عنوان روابط فصلی و براساس تصمیمات مقطعی یاد کرد. در این میان سعودی ها معمولا اصل را بر همراهی دائمی دیگر کشورها می گیرند و اگر کشورهای عربی از سیاست های ریاض تخطئ کنند دیگر دوست عربستان نیستند. آنها هرگز اجازه ندارند به سوی دشمنان آل سعود حرکت کنند. البته ممکن است ریاض برای از دست ندادن مصر به مشوق های اقتصادی مجدد روی آورد.

همانطور که گفته شد عمده اختلاف میان مصر و عربستان به موضوع سوریه مربوط می شود. سامح شکری وزیر خارجه مصر  به اختلاف نظر دو طرف در موضوع سوریه اشاره کرد و گفت: سعودی ها خواستار تغییر نظام حکومتی در سوریه هستند و مصر در این راستا حرکت نمی کند. دخالت روسیه در سوریه مانع از گسترش تروریسم است و ضربه ای به داعش به حساب می آید. مصر مخالف دخالت نظامی در سوریه است و از راهکار سیاسی برای بحران این کشور حمایت می کند.

عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در سپتامبر ۲۰۱۵ گفت: فروپاشی ارتش سوریه و افتادن سلاح در دست داعش یا جبهه النصره خطری برای مصر محسوب می شود.

این مواضع به خوبی نظریه ای که روابط دو کشور را استراتژیک نمی داند، مورد تایید قرار می دهد. اصولا رابطه ای را می توان استراتژیک دانست که در همه موضوعات منطقه ای میان طرفین تفاهم وجود داشته باشد و این میان قاهره و ریاض در موضوعات یمن و سوریه حاکم  نیست و اختلافات هم اکنون علنی شده است.

مصر حامی وحدت سوریه و ارتش آن و ضد گروههای مسلح از جمله جبهه النصره است در حالی که سعودی ها از این گروهها حمایت پنهان و آشکار می کنند. مصر حامی راهکار سیاسی برای بحران سوریه است و سعودی ها بر ضرروت حذف بشار اسد اصرار دارند و آنرا راهکار حل بحران سوریه می دانند.

در موضوع یمن، مصری ها تجربه تلخی در دهه شصت قرن گذشته دارند و هرگز نمی خواهند وارد باتلاق یمن شوند.

البته اینکه سعودی ها کمک های خود را به مصر قطع می کنند به بحران مالی و کسری بودجه و سیاست های ریاضتی عربستان نیز مربوط می شود. سعودی ها که مجری سیاست های آمریکا و رونق دهنده بازار تسلیحات آن بوده اند برای جبران کسری بودجه دست به هر کاری می زنند. در این میان مصری ها باید به فکر گزینه های جایگزین باشند.

به هرحال به نظر می رسد که جنگ رسانه های دو کشور آغاز شده و روزنامه الوطن مصر به شدت به ملک سلمان و سیاست های آن حمله کرده و نوشته است: از زمانی که ملک سلمان زمام امور را در مصر به دست گرفته است؛ حمایت مالی و نظامی مستقیم عربستان از گروههای تروریستی در یمن و سوریه ادامه دارد. ملک سلمان از استراتژی جنگ ضد تروریسم به حمایت از القاعده و دیگر گروهها در سوریه و یمن روی آورده است.