دوشنبه هفتم تیرماه بود که «بن علی ییلدیریم» نخست وزیر ترکیه از عادی سازی روابط آنکارا- تل آویو خبر داد که بعد از 6 سال صورت پذیرفت.
این تنها اتفاق آن هفته نبود و بلافاصله بعد از آن نامه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به ولادیمیر پوتین همتای روس خود از سوی رسانه‌های روسی منتشر شد که در آن ضمن ابراز تأسف بابت سقوط جنگنده روسی در مرز سوریه و کشته شدن خلبان آن، از آمادگی ترکیه برای جبران این موضوع خبر داده بود که این در عرف دیپلماتیک یعنی همان عذرخواهی که پوتین در ابتدا خواستار آن شده بود.
اتفاق سوم در سیاست خارجی ترکیه مربوط به مصر بود که در سخنان نخست وزیر ترکیه در نشست خبری سه شنبه شب با شبکه TRT ترکیه آن را اعلام کرده و از عزم ترکیه برای عادی سازی روابط با مصر در آینده خبر داد.
اما کلید خوردن تغییر در سیاست خارجی ترکیه را باید از مدتها قبل دانست. علت استعفای احمد داود اوغلو ادامه اختلافات وی با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور این کشور اعلام شده است.
این تصمیم در پی دیدار خارج از برنامه داوود اوغلو با اردوغان اتخاذ شد؛ به طور دقیقتر از نیمه دوم اردیبهشت ماه سال جاری احمد داوود اوغلو نخست وزیر سابق از این پست و نیز ریاست حزب عدالت و توسعه استعفا داد. رسانه‌های ترکیه و بین‌المللی علت استعفای اوغلو را اختلافات وی با اردوغان خواندند.
«قهرمان نورانی» کارشناس ارشد مسائل منطقه‌ای در این خصوص با ذکر این نکته که در یک سال گذشته 2 موضوع اساسی یعنی امنیت و اقتصاد ترکیه که بنیانهای این کشور را شکل می‌دهند، بشدت آسیب دیده بود، یادآور شد: برای این کار نیاز به تغییر کادرها بود که به تدریج و با تغییر نخست وزیر کلید خورد.
اما بررسی دقیقتر این اتفاقات می‌تواند تصویر بهتری از سیاست خارجی جدید ترکیه و وضعیت دولت ترکیه در این محیط ارائه کند.
اسرائیل؛ تلاش برای ترمیم روابط با غرب
روابط آنکارا- تل آویو از 6 سال پیش و پس از حمله کماندوهای صهیونیستی به کشتی «ماوی مرمره» که حامل کمکهای بشردوستانه به غزه بود، قطع شد.
نخست وزیر ترکیه در روز اعلام عادی سازی روابط گفت که شروط ترکها از جمله عذرخواهی اسرائیل، پرداخت غرامت و رفع محاصره غزه محقق شده که البته برای شروط اول و دوم سند رسمی منتشر نشد و برای شرط سوم هم پیش شرط تفتیش کشتیها در بندر «اشدود» در فلسطین اشغالی و سپس ارسال به غزه ذکر شد.
در همین راستا بود که طی روزهای گذشته شاهد پهلوگیری نخستین کشتی ترک با پرچم پاناما در بندر اشدود بودیم که 11 هزار تن کمکهای انسان دوستانه شامل اغذیه جات و دیگر لوازم اساسی برای مردم غزه را حمل می‌کرد و قرار است توسط نهادی بجز جنبش حماس در غزه پخش شود.
این روابط دو جانبه علاوه بر مزایای سیاسی و امنیتی فراوان، از نظر اقتصادی نیز برای ترکیه مزایای زیادی به همراه دارد. هفته گذشته یکی از مقامات گردشگری ترکیه اعلام کرد که انتظار دارد با این توافق شمار گردشگران اسرائیلی در ترکیه به بیش از یک میلیون نفر برسد و این در حالی است که در سال 2008 یعنی پیش از بوجود آمدن بحران در روابط دو جانبه این رقم حدود 600 هزار نفر بود.
«نورانی» در این باره یکی از انگیزه‌های ترمیم رابطه با رژیم صهیونیستی را ترمیم روابط با غرب و آمریکا خوانده و اظهار داشت: ترکها با این سیاست امتیازات محدودی را نیز برای فلسطینی‌های غزه کسب کردند که سالهاست در محاصره قرار دارند.
گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و دو جانبه امنیتی و نظامی نیز از دیگر زوایای این توافق خواهد بود.
روسیه؛ جبران «خنجری که از پشت زده شد»
نامه اردوغان نقطه عطف روابط ترکیه و روسیه بعد از چند ماه کشمکش و جنگ لفظی دو جانبه بود که دو طرف یکدیگر را متهم به آغاز خصومت می‌کردند و هیچیک حاضر به کوتاه آمدن نبود.
بخش گردشگری ترکیه از این اتفاق بیشترین آسیب را متوجه شد چراکه بیش از 4 و نیم میلیون گردشگر روس سالانه از ترکیه دیدن می‌کردند که این رقم طی ماه‌های گذشته بشدت افت کرد و حتی تلاش رژیم صهیونیستی برای جبران این خسارت با تشویق ساکنان سرزمین‌های اشغالی به سفر به ترکیه در ایام تعطیلات نیز نتیجه‌ای در بر نداشت.
اردوغان همچنین می‌دید که با حضور پررنگ روسیه در سوریه و بخصوص شمال آن، رویاهایش برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر باد رفته و این حضور وزنه دولت سوریه در مقابل تروریستها و معارضان مورد حمایت ترکیه و عربستان سعودی را سنگین‌تر کرده و این یعنی میلیاردها دلار سرمایه گذاری که در حال نابود شدن است. بر همین مبنا اردوغان تصمیم به پایین آمدن از مرکب غرور خود شده و به صورت تلویحی از پوتین عذرخواهی کرد.
ترکیه برای نزدیکی به روسیه و بازگشت روابط به حالت گذشته عجله زیادی دارد به طوریکه با اعطای امتیازاتی قصد دارد به این هدف برسد.
به گزارش اسپوتنیک، مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در سخنانی از احتمال اجازه این کشور به روسیه برای استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک خبر داد.
پایگاه هوایی اینجرلیک در 5 مایلی شمال شهر آدانا در مرز سوریه و ترکیه قرار دارد و این یعنی دسترسی راحت‌تر روسیه به شمال سوریه برای بمباران مواضع تروریستها.
کارشناسان مسائل منطقه‌ای یکی دیگر از دلایل نزدیکی ترکیه به روسیه را خارج شدن آنکارا از اتهام حمایت از تروریستها در سوریه و عراق خوانده و در این باره پیشنهاد مبارزه مشترک با داعش در سوریه و عراق به روسیه را از نمونه‌های این تلاش ذکر کرده‌اند.
قهرمان نورانی با اشاره به تمایلی که در روسیه نیز برای از سرگیری روابط وجود داشت، خاطرنشان کرد: ترکیه مسیر ترانزیت گاز روسیه به اروپاست و علاوه بر آن محصولات کشاورزی و صنعتی ترکیه به روسیه نیز صادر می‌شود که این موضوع وابستگی‌های دو کشور به یکدیگر را نشان می‌دهد.
مصر؛ تجدید روابط در آینده نه چندان نزدیک
ییلدیریم در نشست خبری خود با خبرنگاران شبکه TRT در شب اعلام عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی و روسیه از آغاز مسیر جدید در روابط با مصر خبر داد و ضمن تکرار برخی مواضع ترکیه در محکومیت کنار گذاشته شدن مرسی(البته به صورت ملایم و دیپلماتیک) خواستار آغاز روابط بین دو کشور شد.
وی یادآور شد: برای ایجاد روابط اقتصادی با مصر دیگر مانعی وجود ندارد و احتمالاً دیداری در سطح وزرا برگزار شود.
نخست وزیر ترکیه با ذکر این نکته که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از همان آغاز تنش در مصر به جهانیان گفت که این یک «کودتاست» و ما هرگز تغییر در روند سیاسی را به این گونه قبول نمی‌کنیم، خاطرنشان کرد: کشتی‌های ما برای گذر از دریای سرخ از کانال سوئز عبور می‌کنند و مسیر خود را به سمت عربستان، اردن و یمن پی می‌گیرند و سپس به شرق آفریقا می‌روند. حتی اگر هم بخواهیم، نمی‌توانیم روابطمان را با کشورهای منطقه قطع کنیم چون از نظر جغرافیایی مرزهای مشترکی داریم.
این سخنان البته واکنش مقامات مصری را به همراه داشت به طوریکه احمد ابوزید سخنگوی وزارت خارجه مصر با ابراز ناخشنودی از ادامه تناقض در مواضع ترکیه تاکید کرد: بهبود روابط با ترکیه در گروی به رسمیت شناختن اراده مردم مصر از سوی این کشور است. ما از هرگونه تلاش برای بهبود روابط ترکیه با مصر استقبال می‌کنیم، اما ترکیه باید به مشروعیت اراده مردم مصر که در انقلاب 30 ژوئن نمود یافته، اعتراف کند، آنگاه می‌توان توسعه روابط با این کشور را آغاز کرد.
به نظر می‌رسد که این روند هم به شکلی آرام طی شود و ترکیه آرام آرام و در سکوت آنچه در مصر اتفاق افتاد را بپذیرد.
گسترش روابط با مصر مزایایی را برای ترکیه به همراه خواهد داشت که علاوه بر استفاده از بازار بزرگ این کشور 82 میلیون نفری می‌تواند بر پرونده فلسطین نیز تاثیر مستقیم داشته باشد و نقش ترکیه را در این پرونده و به تبع آن جهان اسلام پر رنگتر کند.
سوریه، خوشنود از تغییرات در نگاه آنکارا
شاید بتوان عامل اصلی تحرکات اخیر ترکیه در منطقه را موضوع سوریه دانست.
شهریورماه سال 91 بود که رجب طیب اردوغان اعلام کرد: نماز خواندن من در مسجد امویان دمشق و زیارت قبر صلاح الدین در سوریه، نزدیک است و به زودی به دمشق خواهم رفت و با برادران سوری خود دیدار کرده و در کنار هم خدا را شکر می‌کنیم.
اما 4 سال از آن سخنان گذشته و نه تنها بشار اسد کنار نرفته که شرایط به گونه‌ای پیش رفته که او امروز از هر زمان دیگری با اعتماد به نفس بیشتری از پیروزی بر معارضان و تروریستها در کنار ایران و روسیه سخن می‌گوید.
اردوغان با صرف هزینه‌های فراوان مادی و سیاسی در سوریه، حالا شاهد قدرت‌گیری کردهای سوری PYD در مرزهای جنوبی خود است که عقبه استراتژیک PKK محسوب می‌شوند و پیشروی کردها در منطقه غرب فرات و عزاز را نظاره می‌کند که زمانی خط قرمز ترکیه محسوب می‌شد و به تبع آن افزایش درگیریها با PKK که از دلمشغولی نیروهای امنیتی ترکیه به سوریه استفاده حداکثری را می‌برند. این موارد یعنی امنیت ملی ترکیه با خطراتی روبرو شده که باید برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.
کارشناسان سیاسی بر این باورند که تغییر سیاست خارجی ترکیه بر سوریه نیز اثر خواهد گذاشت و احتمالاً نگاه آنکارا به رفتن بشار اسد نیز تغییر کند.
منتفعان و متضرران تغییر سیاست خارجی آنکارا
شاید بتوان گفت مجموعه کشورهای منطقه از جمله ایران، سوریه و عراق از این تغییر خوشنود باشند و از آن استقبال کنند چرا که در راستای سیاستهای منطقه‌ای آنها خواهد بود.
از نمودهای اولیه این تغییر می‌توان به پیام تسلیت ترکیه در پی انفجارهای اخیر در بغداد اشاره کرد که بیش از 300 کشته و مجروح بر جای گذاشت و از این دست پیامها در گذشته مسبوق به سابقه نبوده است.
در آن سوی میدان شاید بتوان از عربستان و قطر به عنوان کشورهای متضرر از این تغییر نام برد. ترکیه در دوره‌ای با همپیمانی عربستان و قطر به دنبال تغییر نظام سوریه به شکل نظامی و با استفاده از زور بود اما نزدیک شدن به روسیه و مصر که هر دو کشور خواهان ایجاد ثبات در سوریه با حضور دولت این کشور هستند مقامات آنکارا را مجبور خواهد کرد که در سیاستهای خود در قبال سوریه نیز بازبینی داشته باشند.
قهرمان نورانی در این باره پیش بینی کرد که در آینده‌ای نزدیک احتمالاً ترکیه از ائتلاف ضد تروریسم به رهبری عربستان خارج شود.
اظهارات چاووش اوغلو پس از دیدار با همتای روس خود در سوچی را شاید بتوان دلیل این مدعا ذکر کرد. وی در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه در بندر سوچی، از احتمال تغییر در رویکرد آنکارا در قبال سوریه خبر داد.
وزیر خارجه ترکیه تاکید کرد که آنکارا خواهان راه حل سیاسی در سوریه است و درباره دیدگاه‌های متفاوت در مورد سرنوشت بشار اسد نیز می‌تواند گفت‌وگو کند.
رجب طیب اردوغان با تغییر سیاستهای منطقه‌ای خود طی چند سال گذشته، حالا وارد مسیری شده که پیش از آغاز انقلابهای کشورهای عربی دنبال می‌کرد و آن عبارت بود از «تنش صفر با همسایگان» که اگر در مورد سوریه هم محقق شود شرایط منطقه شاهد یک تغییر بزرگ و استراتژیک خواهد بود که کشورهایی مانند عربستان سعودی را برای مدتها از تحولات منطقه دور کرده و به حاشیه خواهد برد.
