سران عربستان یکسال پیش در چنین روزهایی تصور نمی کردند که در باتلاقی مثل یمن گرفتار شده و علاوه بر تحمل ضربات مهلک و شدید نظامی جایگاه خود را در عرصه بین الملل و افکار عمومی جهان به دلیل جنایاتی که علیه غیر نظامیان یمن مرتکب می شوند، از دست می دهند.
حملات عربستان در راس ائتلاف باصطلاح عربی که با موافقت بسیاری از کشورهای عربی منطقه رو به رو نشد یمن را هدف حملات خود قرار داد و می دهد ولی تاکنون موفق نشده است به آنچه که تصور می کرد و یاشاید به سران سعودی وعده داده بودند، دست یابند.
صاحبان دربار دلارهای نفتی عربستان همزمان با این گرفتاری در باتلاق یمن، خود را به دخالت در امور داخلی سوریه متوجه کرده اند و نمی دانند که عاقبت این بی تدبیرها ناکامی های گذشته آنان را جبران نخواهد کرد.
عربستان از دو ماه پیش آمادگی خود را برای حضور نیروهای نظامی اش در سوریه اعلام کرده است. زمینه ها و علت های این اعلام آمادگی چیست؟ برخی، ترس و پرهیز از باخت در سوریه را علت آن می دانند. در صورت عملیاتی شدن این تصمیم، فضای داخلی سوریه و منطقه شاهد چه پیامدهایی خواهد بود؟
ژنرال احمد عسیری مشاور وزیر دفاع عربستان و سخنگوی عملیات نظامی این کشور در یمن پانزدهم بهمن ماه 1394 خورشیدی از آمادگی کشورش برای مشارکت در هرگونه عملیات نظامی در سوریه در صورت موافقت ائتلاف موسوم به مبارزه با داعش به فرماندهی آمریکا سخن گفت. وی همچنین از آمادگی ارتش عربستان برای اجرای تمرین نظامی در شمال این کشور، به عنوان بخشی از آنچه عملیات آمادگی برای مبارزه با داعش در سوریه خواند، خبر داد.
در بررسی این مساله بیان چند نکته ضروری است:
1- ائتلاف غربی موسوم به ضد داعش به فرماندهی آمریکا، بدون مجوز سازمان ملل یا اجازه دولت دمشق از تابستان سال گذشته، حملات هوایی خود را در سوریه آغاز کرد. واضح است که اقدام احتمالی عربستان از منظر حقوق بین الملل هم به طور کامل غیر قانونی و غیر قابل توجیه است. ولید المعلم وزیر امور خارجه سوریه در این خصوص موضع گیری کرد و گفت: من به سران سعودی هشدار می دهم که هر متجاوزی به خاک سوریه پا بگذارد با تابوت باز خواهد گشت.
2- پیشنهاد عربستان در فضایی مطرح شد که گزارش های مختلفی از آمادگی ترکیه برای مداخله نظامی در سوریه منتشر شده است. البته ترکیه این گزارش ها را رد کرده است. وزارت دفاع روسیه در همین زمینه، به تحرکات تازه نیروها و تجهیزات ارتش ترکیه در مرز با سوریه اشاره کرد. سخنگوی وزارت دفاع روسیه گفت: این نوع اقدام های مقدماتی اغلب زمانی به کار گرفته می شود که نیروها در صف های نظامی با اسلحه و مهمات در مناطق جنگی منتظر دستور عملیات فوری و انتقال و تخلیه نیروها هستند. حتی روزنامه روسی ایزوسیتا نوشت: عربستان سعودی اقدام های خود در سوریه را با ترکیه هماهنگ خواهد کرد و این 2 کشور به تازگی برای این منظور شورای هماهنگی تشکیل داده اند.
همزمانی اعلام آمادگی عربستان در کنار تحرکات نظامی ترکیه در مرز با سوریه می تواند معنادار باشد. ترکیه و عربستان به ویژه در یک سال اخیر در منطقه روابط نزدیک داشته اند و حتی چندی پیش شورایی را برای همکاری های راهبردی تشکیل دادند. ریاض و آنکارا در موضوع سوریه نیز رویکردی هماهنگ داشته اند.
به نظر می رسد این تصمیم ها و تحرکات بیش از هر چیز ریشه در تحولات داخلی سوریه و ناکامی جبهه مخالفان دولت آن کشور دارد که مورد حمایت ریاض و آنکارا هستند. ارتش سوریه و نیروهای سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه، پیروزی های مهمی را در هفته ها و ماه های اخیر به دست آورده و مناطق بسیاری را از دست تروریست ها آزاد کرده اند. ارتش سوریه در سال 94 محاصره 2 شهرک مهم نبل و الزهرا در اطراف شهر بزرگ حلب را در هم شکست و ضربه مهلکی به تروریست ها وارد کرد و پیشروی برای آزادی کامل این شهر ادامه دارد. به نظر می رسد پیشروی های تازه ارتش سوریه موجب نگرانی عربستان و ترکیه شده است.
آنکارا و ریاض در سال های اخیر پیش قراول حمایت از مخالفان دولت سوریه و تلاش برای براندازی آن بوده اند و سرمایه گذاری های جدی در این زمینه کرده اند. بنابراین طبیعی است که آنها در برهه کنونی برای جلوگیری از تغییر موازنه نیروها در سوریه به نفع دولت آن کشور، هر تلاش و اقدامی را صورت دهند.
صرف حضور نظامی کشور الف در کشور ب، وزن کشور الف را بالا می برد و قدرت نفوذ و چانه زنی آن کشور را در مذاکرات سیاسی افزایش می دهد زیرا بخش هایی از خاک کشور ب در اختیار دارد. در مورد ورود احتمالی نیروهای عربستان به خاک سوریه حتی اگر در خوشبینانه ترین حالت فقط برای رویارویی با داعش باشد، در نهایت به جنگ عربستان با ارتش سوریه منجر خواهد شد زیرا مبارزه با داعش برای عربستان به معنای یورش به شهرهای سوریه است. حال نکته این جا است که آیا بعد از آن عربستان حاضر است به راحتی این شهرها را به ارتش سوریه بازگرداند؟ پس ممکن است عربستان و ترکیه با ورود نظامی به سوریه در صدد بر هم زدن معادله ها و توقف پیروزی های میدانی اخیر دولت سوریه باشند.
3- ایالات متحده از پیشنهاد عربستان درباره حضور نظامی در سوریه استقبال کرده است.به نظر می رسد چراغ سبز آمریکا به عربستان را باید به سیاست موازنه گری واشنگتن مرتبط دانست. به عبارت دیگر در فضایی که جبهه مقابل عربستان سعودی در منطقه در حال قدرتمند شدن است، آمریکایی ها ترجیح می دهند مانع از تغییر جدی در موازنه نیروهای منطقه ای شود. در سوریه هم ایالات متحده این سیاست را پیش گرفته است. آمریکا هر چند حملاتی را علیه داعش و گروه های تروریستی در سوریه داشته است اما همزمان به تقویت جبهه مخالف هم بی توجه نیست و سعی در جلوگیری از افزایش قدرت دولت سوریه دارد. بر خلاف آمریکا، روسیه با پیشنهاد عربستان برای اعزام نظامیانش به خاک سوریه مخالفت کرده است. مسکو ضمن انتقاد از پیشنهاد عربستان، این اقدام را اعلان جنگ توصیف کرده است.
4- عربستان سعودی با این پیشنهاد، حتی اگر در حد لفظ باشد در صدد است خود را از اتهام پشتیبانی و حمایت از برخی گروه های نظامی تروریستی در سوریه مانند جیش الاسلام برهاند و از خودش وجهه یک کشور مبارزه کننده با تروریسم را ترسیم کند. افزون بر اینها پادشاهی سعودی می خواهد ناکامی های پی در پی خود چه در مورد جنگ یمن یا در مورد بحران های داخلی خود را با شروع یک جنگ جدید، جبران کند.
با در نظر گرفتن همه مواردی که در بالا اشاره شد می توان گفت، علت اقدام عربستان چیزی جز ترس و نتیجه آن چیزی جز یک ناکامی و شکست دیگر برای سعودی ها، کشته شدن شمار بیشتری از غیرنظامیان برای سوریه و ناامنی و تنش افزون تر برای منطقه نخواهد بود. ادامه این تنش ها برای آنکارا هم گران تمام خواهد شد و در مورد روابطش با مسکو نیز در صورت ادامه روند کنونی، بازنده بزرگ آنکارا خواهد بود زیرا مسکو در تحولات میدانی سوریه دست بالا را دارد و به موفقیت های چشمگیری دست یافته است.
در زمانی که منطقه بیش از هر چیز نیازمند عقلانیت، آرامش و ثبات است؛ اقدام های عربستان و ترکیه منطقه را به سمت بی ثباتی و ترویج نظامیگری آن هم شکل غیرقانونی آن پیش می برد. تردیدی نیست که تنش در منطقه و بحران سوریه راه حل سیاسی می طلبد نه تشدید اقدام های نظامی و مداخله جویانه.
