همزمان با انتشار تصاویر برخورد تحقیرآمیز ترامپ و معاون او با زلنسکی رییس جمهور اوکراین، موجی از نگرانی، کشورهای اروپایی را فرا گرفته است. در این میان، ترکیه نیز می‌کوشد تا از فرصت استفاده کند و چنین پیامی به اعضای ناتو اتحادیه اروپا ارسال کند: به نفع شماست که ترکیه کنارتان باشد.
در شرایطی که دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا، روی خوشی به ناتو نشان نداده و اروپایی‌ها را نگران کرده، آنکارا حس می‌کند که حالا وقت آن است اروپای هراسان از ترامپ، خود را به ترکیه نزدیک کند. اما واقعیت این است که هیچگونه پیام مثبتی به آنکارا مخابره نشده و رابطه هنوز هم سرد و بی روح است.
برخی از مقامات سیاسی ترکیه بر این باورند که سخنان و پیشنهادهای اخیر مارک روته دبیرکل ناتو درباره ضرورت همکاری ترکیه و ناتو در حوزه صنایع دفاعی، پرهیز اورسلا وندرلاین رییس کمیسیون اتحادیه اروپا از طرح انتقاد از ترکیه به خاطر موج گسترده دستگیری‌های اخیر و در عین حال اختصاص یک میلیارد دلار کمک مالی به ترکیه برای مبارزه با مهاجرت بی‌رویه، نشانه‌های مثبتی هستند که نشان می‌دهند در شرایط فعلی، اروپا دیدگاه مثبتی به ترکیه دارد.
از نامزدی خسته شدیم
رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه بارها اعلام کرده که ترکیه از ماندن در صف نامزدی خسته شده و می‌خواهد یک عضو کامل اتحادیه باشد و از مزایای مهمی همچون حذف تعرفه‌های سنگین گمرکی و سهولت سفر شهروندان ترکیه به کل منطقه شینگن، برخوردار شود.
اما همین چند روز پیش، سانچز گزارشگر ویژه پارلمان اروپا درباره ترکیه، آشکارا اعلام کرد که بسیاری از سران اروپا تصور می‌کنند، حرفی ندارند با مقامات ترکیه بزنند. چرا که به زعم سران کشورهای اروپایی، دولت اردوغان از یک سو در سیاست خارجی در کنار روسیه قرار گرفته و از این کشور سامانه موشکی اس 400 خریده و از دیگر سو در حوزه توسعه سیاسی و اصلاحات حقوقی نیز به هیچکدام از خواسته‌های اتحادیه اعتنا نکرده است.
یکی از نکات مهم در مورد نگرش ترکیه به اتحادیه اروپا، ربط دادن موضوع اتحادیه به ناتو است. در حالی که خود اروپایی‌ها چنین نگرشی ندارند و نمی‌خواهند این دو نهاد را به هم الصاق کنند.
با آن که عضویت هفتاد ساله ترکیه در پیمان نظامی ناتو، عملاً این کشور را در جبهه سیاسی – دفاعی و امنیتی غرب قرار داده است، اما اتحادیه اروپا هنوز هم ترکیه را در حد یک نامزد عضویت می‌داند که مدت‌هاست روند تکمیل پرونده را کنار نهاده و مذاکرات الحاق، عملاً معلق مانده است. ترکیه حالا به این جمع بندی رسیده که با توجه وضعیت کنونی آمریکا، روسیه و اوکراین، ناتو و اروپا باید بیش از هر زمان دیگری روی همراهی ترکیه حساب باز کنند.
اردوغان: تنها ترکیه شما را از بن بست درمی آورد
شواهد نشان می‌دهد که رییس جمهور ترکیه، دیدگاه و رویکردی عملگرایانه و متناقض در قبال آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا دارد. او از سویی از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید اظهار شعف و خشنودی کرده و تصور می‌کند که یک دوران طلایی در انتظار روابط واشنگتن – آنکارا است، از دیگر سو تلاش می‌کند دل پوتین و روسیه را راضی نگه دارد و در میانه میدان میز، مصرانه به دنبال ایفای نقش میانجیگری بین مسکو و کی یف است.
اردوغان جدیداً درباره وضعیت کنونی میدان سیاست، قدرت و نظام بین الملل در جهان گفته است: «به وضوح می‌توانید ببینید که اتحادیه اروپا در یک بن بست بی‌سابقه قرار گرفته است. به باور ما، تنها ترکیه می‌تواند از اقتصاد تا دفاع، از سیاست تا اعتبار بین‌المللی، اتحادیه اروپا را از بن بستی که در آن قرار گرفته نجات دهد».
اردوغان در میانه سخنان خود، یک بار دیگر رهبران اروپایی را با انتقاداتی همچون بی‌اعتنایی به همکاری امنیتی با ترکیه، اسلام هراسی، مهاجرستیزی، بیگانه هراسی و پوپولیسم به چالش کشید و از این موضوع سخن به میان آورد که هم اروپا و هم کل غرب، دچار وضعیتی شده که نشان دهنده افول لیبرال دموکراسی است.
درست در هنگامی که اردوغان این انتقادات را علیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر زبان آورد، اغلب تحلیلگران ترکیه، درباره مهمترین موضوعات انتخابات آلمان، به این اشاره کردند که ترامپ و معاون او ونس، عملاً در انتخابات آلمان مداخله کرده و بیطرف نبوده‌اند.
مراد یتکین از تحلیلگران مشهور ترکیه بر این باور است که ترامپ و ونس، علاوه بر آلمان، در کشورهای دیگر نیز از قدرت گرفتن جریان‌های راست افراطی و پوپولیستی حمایت خواهند کرد و با مداخله آنها، دوقطبی در عرصه سیاست اروپا بیشتر و بیشتر خواهد شد. نهایتاً از دل این جریان، گفتمانی رشد می‌کند که بقای اتحادیه اروپا را یک موضوع بیهوده و بدون سود تلقی می‌کند و حمایت از رهبری مانند ترامپ را به عنوان یک گزینه و رجحان بین‌المللی برجسته می‌کند.
سوال مهم از منظر تحلیلگران ترکیه این است: آیا در شرایطی که در اروپا و به ویژه در آلمان و فرانسه، تز ضرورت استقلال دفاعی کشورهای عضو اتحادیه طرفداران بیشتری پیدا می‌کند، ترکیه نیز می‌تواند خود را به اتحادیه نزدیک‌تر کند یا نه؟
برخی از دیپلمات‌های ترکیه معتقدند که دولت اردوغان باید در این مقطع، مرتباً به اروپایی‌ها گوشزد کند که ترکیه به خاطر خودکفایی در تولید محصولات دفاعی و نقش موثر در شرق مدیترانه و خاورمیانه، می‌تواند شریک خوبی برای اروپا باشد. اما واقعیت این است که کشورهای عضو اتحادیه، ترجیح می‌دهند فقط در حوزه نظامی از همراهی و کمک ترکیه برخوردار شوند ولی درباره عضویت این کشور در اتحادیه، شتابی به خرج نمی‌دهند.
در شرایطی که اردوغان تلاش می‌کند تا با طرح موضوع اهمیت و حساسیت مسائل امنیتی و دفاعی توجه اتحادیه اروپا را به سوی خود جلب کند؛ منتقدین او از جمله علی باباجان رهبر حزب جهش و دموکراسی می‌گویند: «جناب اردوغان اعلام کرده که حالا وقت آن است ترکیه اتحادیه اروپا را از بن بست نجات دهد. اما واقعیت این است که وطیفه اصلی اردوغان، نجات دادن اقتصاد ترکیه است. در شرایطی که زندگی شهروندان و تامین معیشت مردم با مشکل روبرو شده، نمی‌توان در مورد تلاش برای نجات اروپا ادعای گزاف کرد».
در پایان باید گفت: با آن که سیاست‌های خشن و غیرقابل پیشبینی دونالد ترامپ و معاون او، ناتو و اروپا را دچار ترس و هراس کرده، اما چنین وضعیتی باعث نمی‌شود که فضا برای الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا مساعدتر شود. چرا که اولاً ترکیه تحت زمامداری حزب عدالت و توسعه و اردوغان، تمایل بالایی به همکاری همزمان با آمریکا و روسیه دارد و دوم این که نه اقتصاد ترکیه و نه ساختار سیاسی و حقوقی این کشور، هنوز هم برای پیوستن به اتحادیه اروپا، آمادگی ندارند.
