اگر چه تیم جو بایدن رئیس جمهور آمریکا، به تازگی سکان سیاست خارجی آمریکا را در دست گرفته، اما در همین مدت کوتاه، آنکارا سیگنال هایی دریافت کرده که نشان می دهد رئیس جمهور جدید آمریکا، نگاه مثبتی به روابط کنونی با ترکیه ندارد و برای بهبود سطح رابطه، شرط و شروطی گذاشته که باب دل تیم اردوغان نیست.
در این مدت، آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا و همچنین سخنگوهای کاخ سفید و وزارت امور خارجه، در مورد روابط آنکارا مسکو و سامانه دفاعی اس 400 روسی، وضعیت دموکراسی و توسعه سیاسی در ترکیه، اعتراضات دانشجویان بوغاز ایچی استانبول و وضعیت زندانی سیاسی مشهوری به نام عثمان کاوالا، مواضعی اتخاذ کرده اند که جملگی نشان دهنده انتقادات تند و تیز سران فعلی کاخ سفید علیه ترکیه است.
البته برخی از تحلیل گران ترکیه معتقدند که سخنان آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه کابینه بایدن در کمیته سیاست خارجی سنا، موضعی است که باید آن را از جنس پیازداغ دُز بالا توصیف کرد.
بلینکن در آن نشست گفته بود: «ترکیه مثلاً متفق ماست، ولی مانند یک متفق رفتار نمی کند.»
شاید خود ترک ها نیز انتظار نداشتند که مساله اس 400 تا این اندازه برای آمریکایی ها مهم شود. اما واقعیت این است که دو نقطه حساس به نام های چین و روسیه، برای تیم بایدن، به نقاط حیثیتی تبدیل شده اند و واشنگتن، به دنبال آن است که حتی الامکان، همه را از روسیه و چین دور کند. اما در این سوی میدان، تیم اردوغان به دنبال یک راه میانه است که هم اس 400 را نگه دارد و هم این که مشکلات خود را با آمریکا حل کند.
دیوید ساترفیلد سفیر آمریکا در آنکارا در این مورد گفته است:«موضوع تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا علیه ترکیه، یک موضوع جدی است. بر اساس برآوردهای کارشناسی پنتاگون و سنا، خرید سیستم دفاعی موشکی اس 400 از روسیه، ترکیه را در زمره کشورهایی قرار داده که از دشمنان آمریکا خرید کرده و مشمول قانون (CASTA) شده اند. در نتیجه، ترکیه باید از این اقدام منصرف شود.»
حاضریم موشک ها را توی انبار بگذاریم
یکی از آخرین و تازه ترین پیشنهادهایی که همچون یک تیر از سوی تیم اردوغان شلیک شده، این است که خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه پیشنهاد داده، یک راه میانه پیدا شود تا طرفین به نتایج مورد نظر خود دست پیدا کنند.
آکار معتقد است که آمریکا می تواند با ترکیه نیز همچون یونان برخورد کند. زمانی که یونانی ها از روسیه موشک اس 300 خریدند، به محض بلند شدن صدای اعتراض آمریکا و ناتو، دست ها را بالا برده و اعلام کردند:«نمی خواهد نگران باشید. موشک ها را خریده ایم و نمی توانیم پس بدهیم. می گذاریم یک گوشه بمانند.»
محققین دفاعی ترکیه برای توجیه پیشنهاد ژنرال خلوصی آکار گفته اند:«البته اس 300 را به انبار و زیرزمین منتقل نکردند و حتی در چند رزمایش هم از آن استفاده کرده اند. ما هم می توانیم با آمریکایی ها توافق کنیم که از این موشک ها استفاده خاصی نمی کنیم.»
البته سخنان آکار، یک تبصره دیگر هم دارد. بر اساس اطلاعاتی که یک مقام دفاعی ترکیه در اختیار بلومبرگ گذاشته، آکار به همتای آمریکایی خود پیام داده:«ما موشک ها را به انبار می فرستیم. شما هم متعهد شوید که از این به بعد با ی.پ.گ (نیروهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه) همکاری نکرده و از آنان حمایت نخواهید کرد.» اما این توقع و پیشنهاد آکار آن قدر خوشبینانه بوده که آمریکایی ها حاضر نشده اند راجع به آن صحبت کنند.
در فکر اردوغان چه می گذرد؟
حالا ابراهیم کالین سخنگو و رئیس مشاورین سیاست خارجی و امنیت ملی نهاد ریاست جمهوری ترکیه، به عنوان فردی شناخته می شود که جایگاه او، هم عرض مشاور عالی امنیت ملی کاخ سفید است. بنابراین حرف کالین را همچون نظر و سخن اردوغان می پذیرند.
روزنامه جمهوریت ترکیه که به جریان مخالفین کمالیست اردوغان تعلق دارد، در مورد مواضع ابراهیم کالین، بر نکته مهمی انگشت گذاشته و چنین نوشته است:«مقایسه دو مصاحبه متفاوت سخنگوی رئیس جمهور، نشان می دهد که تفاوت های مهمی بین مواضع داخلی و خارجی تیم رئیس جمهور وجود دارد. همین چند روز پیش، ابراهیم کالین در مصاحبه با سی.ان.ان اینترنشنال گفت: جو بایدن رئیس جمهور ما را به خوبی می شناسد. ما اطمینان داریم که می توانیم روابط خوبی را با دولت بایدن داشته باشیم و رابطه بر مبنای دوستی و احترام متقابل باشد. رئیس جمهور ما حاضر است در مورد خرید سامانه موشکی پاتریوت یا هر سامانه مورد تایید ناتو، مذاکره کند. ما برای مذاکره آماده ایم و می توانیم یک صفحه جدید بگشاییم.»
روزنامه جمهوریت در ادامه نوشته است:«کالین در گفتگو با یک رسانه آمریکایی به این شکل صحبت کرده اما در گفتگو با تی.آر.تی داخلی (TRT) گفته است: ترکیه حاضر نیست در مورد سامانه اس 400 روسی عقب نشینی کند. آمریکایی ها حاضر نیستند در این مورد مذاکره کنند. حرف ما این است، ما که برای خرید موشک روسی، یک شبه تصمیم نگرفته ایم. می گویند چرا با وجود تحریم آمریکا چنین اقدامی انجام داده اید؟ جواب ما این است که ما قرارداد خرید را با روس ها 4 ماه قبل از اعلام تحریم های شما امضا کردیم. این حرف ها ربطی به هم ندارند.»
مخالفین چه می گویند؟
واقعیت این است که بخش قابل توجهی از احزاب و جریانات سیاسی مخالف اردوغان و حزب عدالت توسعه، از منظر فکری و سیاسی، تمایل زیادی به آمریکا و اروپا دارند و به اصطلاح آنها را باید در مدار غرب، تعریف کرد.
به همین خاطر، دل خوشی از روابط ترکیه با روسیه و تمایل آنکارا به گرم گرفتن با چین ندارند و همواره تلاش می کنند این ایده را برجسته کنند که ترکیه عضو ناتو است و قصد دارد به اتحادیه اروپا بپیوندد و نباید تا این اندازه به روسیه نزدیک شد.
در نتیجه در شرایط فعلی، فضا برای انتقاد آنان از دولت و حزب حاکم بیشتر شده و در عین حال، به دنبال جلب حمایت آمریکایی ها هستند.
بزرگترین حزب مخالف اردوغان که حزب جمهوری خلق و یادگار برجای مانده از دوران مصطفی کمال آتاتورک است، به طور سنتی رابطه خوبی با آمریکا و به ویژه رابطه مثبتی با دموکرات ها داشته و حالا این حزب، بیش از هر زمانی این انتقادات را تکرار می کند: چرا بودجه کشور را صرف خرید موشک هایی کردید که سیاست خارجی ما را قفل کرده و باعث شده نیروی هوایی ما از داشتن جنگنده اف 35 محروم شود؟
اوتکو چاکر اوزر از سران حزب جمهوری خلق و از اعضای کمیسیون سیاست خارجی پارلمان ترکیه، پس از ارائه پیشنهادهای جدید وزیر دفاع ترکیه گفت:«کاری کرده اید که ملت ما گرسنه بمانند و وقتی برای خرید به فروشگاه ها می روند، نه به کیلو، بلکه به گرم خرید کنند. در چنین شرایطی شما 18 میلیارد لیره از پول این شهروندان را صرف خرید موشک کردید و حالا می خواهید این سلاح را تبدیل به آهن پاره کنید؟ این بی مسئولیتی را چگونه می خواهید توجیه کنید؟ مگر نگفتید به این سلاح استراتژیک، نیاز فوری و اورژانسی داریم و حتماً باید هر چه زودتر بخریم و نصب کنیم؟ حال چه چیزی عوض شده که می خواهید موشک ها را توی زیرزمین بگذارید.»
چرا ترکیه اس 400 خرید؟
بسیاری از سران دولت اردوغان و حزب حاکم از جمله نوعمان کورتولموش مرد شماره دو حزب عدالت و توسعه، بارها گفته اند:«آمریکا حق ندارد به ما تشر بزند و بگوید چرا از روسیه موشک خریدید. کسی که وضعیت را به این نقطه رساند، خود آمریکایی ها بودند. آنها نیازهای دفاعی ما را پاسخ ندادند. ما که از همان اول می خواستیم پاتریوت بخریم. اما به نیازهایمان توجهی نکردند و ما نیز سراغ جایگزین های دیگر رفتیم.»
اگر چه مقامات حزب عدالت و توسعه از اقدام اردوغان دفاع می کنند اما برخی از منتقدین اردوغان نیز بر این باورند که او در نهایی کردن قرارداد خرید سامانه موشکی دفاعی اس 400 روسی، از مقامات نظامی و امنیتی مشورتی نگرفته و به شکل شتاب زده و عجولانه تصمیم گرفته و در کوتاه ترین زمان ممکن، تصمیم خود را با پوتین در میان گذاشته است. پوتین هم از خداخواسته به یک کشور مهم عضو ناتو موشک فروخته و در برابر آمریکا، قدرت نمایی کرد.
اگر چه به نظر می رسد برای پیش بینی در مورد شرایط آتی روابط آنکارا – واشنگتن زود باشد، اما تا اینجای کار، سیگنال های مخابره شده از سوی آمریکایی ها، نشان دهنده این است که آنها توپ را به زمین تیم اردوغان انداخته اند و انتظار دارند که این تیم، گزینه ها و پیشنهادهایی بر روی میز بگذارد که دست کم از لحاظ نمادین، نشان دهد که ترکیه به مدار آمریکا بازگشته و از خریدی که در بازار مسکو انجام داده، تا حد قابل توجهی پشیمان است!
این در حالی است که قبلاً، ولادیمیر پوتین، اقدام راسخ اردوغان را برای خرید سامانه موشکی اس 400 و دیگر گزینه های مرتبط با مسائل دفاعی و سیاست خارجی، به مثابه توانمندی او و مستقل بودن او توصیف کرده بود و رسانه های طرفدار حزب عدالت و توسعه نیز نشان دادند که از توصیف های پوتین، به وجد آمده اند.
