شیوع گسترده ویروس کرونا در ترکیه و جهان، مانع از برگزاری «نشست مشترک اقتصادی ترکیه و آفریقا» نشد و رجب طیب اردوغان ، رئیس جمهور ترکیه روز پنجشنبه از طریق ویدئو کنفرانس در این نشست شرکت کرد.
رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد: مجموع ارزش پروژه‌هایی که شرکتهای ترک در کشورهای آفریقایی انجام دادهاند، به رقمی بالغ بر 70 میلیارد دلار رسیده است. پیمانکاران ترکیه، در پروژه‌های متعدد، هیچ کاری را ناتمام نمی‌گذارند و اقدامات ناتمام سایر کشورها را نیز در مدت کوتاهی به پایان می‌رسانند.
یکی دیگر از نکات مهم سخنرانی اردوغان در این نشست مجازی، این بود که تعداد سفارتخانههای ترکیه در آفریقا در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه، از 12 به 42 رسیده است. همچنین تعداد مراکز مشاوره تجاری ترکیه در کشورهای آفریقایی، مجموعاً از 8 به 26 مورد افزایش پیدا کرده است.
البته این تنها خبر مرتبط با سیاستهای ترکیه در آفریقا در روزهای اخیر نیست.
به دنبال تحولات جدید مالی در دوران پساکودتا، وزارت امور خارجه ترکیه طی بیانیه‌ای در رابطه با تشکیل دولت در مالی اعلام کرد که آنکارا ضمن استقبال از تشکیل دولت انتقالی در مالی٬ تحولات کشور دوست و برادر را از نزدیک پیگیری می‌کند. در ادامه بیانیه دستگاه دیپلماسی ترکیه تاکید شده است: امیدواریم که با تاسیس دولت پس از انتصاب رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر غیرنظامی برای مدیریت روند گذار، اقدامات فوری و لازم برای بازگرداندن نظم قانون اساسی و غلبه بر چالش‌های بسیار دشوار پیش روی این کشور انجام شود.
در همین حال، علاوه بر نشست همکاریهای ترکیه و لیبی و سفر چاووش اوغلو به مالی و دیدار با کودتاگران، در حوزه تحولات سیاسی لیبی، تونس و برخی از دیگر کشورهای آفریقایی نیز، شاهد حضور مداوم ترکیه بودهایم و همکاریهای نظامی ترکیه با سودان و سومالی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است.
از سیاست و دیپلماسی تا اقتصاد و نفوذ
در سالیان گذشته، توجه ترکیه به گسترش روابط با کشورهای آفریقایی، بیشتر و بیشتر شده و حالا بسیاری از شرکتهای بزرگ بخش خصوصی ترکیه در آفریقا، مشغول کار و فعالیت هستند.
رجب طیب اردوغان، مجموعاً در دوران نخست وزیری و ریاست جمهوری خود، به 28 کشور آفریقایی سفر کرده که در نوع خود، رکورد مهمی به شمار میآید. نفوذ سیاسی – اقتصادی آنکارا در کشورهای آفریقایی در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه چند برابر شده و حالا ترکیه در 42 کشور آفریقایی، سفارتخانه دارد. این در حالی است که تعداد سفارتخانههای ترکیه در سال 2002 میلادی و در آغاز مسیر سیاسی اردوغان و یاران او، تنها 12 مورد بود.
ترکیه در قاره آفریقا، علاوه بر کار در حوزههای انرژی، عمرانی، صنایع غذایی، پوشاک و کشاورزی، در حوزههای مهم آموزش، دفاعی و تقویت جایگاه نهادهای حاکمیتی آنکارا در آفریقا نیز، گامهای مهمی برداشته است.
بنیاد معارف اسلامی ترکیه در دبیرستانها و دانشگاههای آفریقایی کارهای آمورشی دینی انجام داده، بنیاد یونس امره ترکیه در کشورهای آفریقایی توسعه آموزش زبان ترکی استانبولی را در دستور کار قرار داده، خبرگزاری آناتولی ترکیه در چند کشور مهم آفریقایی توانسته نمایندگی افتتاح کند و اخبار روزانه این قاره را پوشش دهد، بنیاد حقوق بشری ترکیه در حوزههای کمک به روستاییان و فقرا و تاسیس درمانگاه و حفر چاه آب آشامیدنی کار کرده و آژانس هماهنگی «تیکا» به عنوان یک سازمان پوشش دهنده کارهای سیاسی، امنیتی و انسانی ترکیه، در چندین کشور آفریقایی، توانسته اثرگذار شود.
بنیاد روابط اقتصادی خارجی ترکیه (DEİK) در 45 کشور آفریقایی، کمیته عالی هماهنگ کننده روابط اقتصادی – تجاری تشکیل داده و اعضای آفریقایی این کمیتهها، برای فعال کردن یک شبکه تجاری و اقتصادی بزرگ، تاکنون چندین بار به استانبول و آنکارا سفر کردهاند.
اگر چه لیبی از مهمترین کشورهای قاره آفریقا در حوزه نفت و انرژی است و بخش مهمی از سرمایه شرکتهای خصوصی ترکیه در این کشور متمرکز شده است، اما در چندین کشور دیگر آفریقا نیز، پیمانکاران ترک فعال شدهاند که اسامی برخی از این کشورها عبارتند از: سنگال، کنگو، نیجریه، رواندا، موزامبیک، ساحل عاج، اتیوپی، تانزانیا و الجزایر. در همین حال، در غنا و در حوزه نیروگاهی و در سومالی و در بخش مدیریت بنادر، شرکتهای ترک، درآمدهای کلانی به دست آوردهاند.
رقابت و توسعه
آفریقا، علاوه بر برخورداری از منابع زیرزمینی غنی و ارزشمند، در عین حال یک بازار مصرف بزرگ برای آمریکا، چین، هندوستان، برزیل، روسیه و اروپا است.
در سالیان اخیر، بسیاری از شرکتها و خانوادههای وابسته به حزب عدالت و توسعه، به حضور در میادین اقتصادی خارجی تمایل نشان دادهاند و طبیعی است که بخشی از آنان نیز بازار بکر و مستعد آفریقا را در نظر داشته باشند.
این مساله باعث شده ترکیه هم در برابر یک رقیب اروپایی مهم و سنتی به نام فرانسه و هم در برابر رقبای منطقهای مهمی همچون مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، در آفریقا از توان و ظرفیت بیشتری برخوردار شود. چرا که ترکیه علاوه بر کار در حوزه صادرات و تجارت، تلاش کرده در حوزههای فرهنگی، آموزشی و اجتماعی نیز، بر روی این مساله تمرکز کند که قاره آفریقا را به عنوان قارهای قلمداد کند که برخلاف دیگر قارههای جهان، هنوز هم کشورهای آن، سیاستهای سختگیرانهای برای جلوگیری از افزایش جمعیت ندارند و در نتیجه، جمعیت جوان این کشورها، میتوانند به عنوان یک منبع انسانی عظیم عمل کنند و شرکتهای ترک نیز از نیروی کار این جمعیت جوان، استفاده کند.
ترکیه در قاره آفریقا، نگرانیهایی نیز دارد. به عنوان مثال علاوه بر اختلافات مهمی که بین آنکارا و قاهره در جریان است و موجب آن شده که ترکیه در مورد سرنوشت بسیاری از جریانات نزدیک به اخوان المسلمین نگران شود، در حوزه امنیتی هم، آثار و بقایای به جامانده سازمان مخوف فتح الله گولن، هنوز به تمامی از میان نرفته است و ترکیه ناچار است ضمن ادامه کار فعالیت در حوزههای سیاسی و تجاری، بخشی از توان و امکان اطلاعاتی و امنیتی خود را، صرف این موضوع کند.
حال باید دید در سالیان آتی با حضور رقبایی همچون عربستان و امارات، ترکیه تا چه اندازه خواهد توانست از آنان، قدرتمندتر ظاهر شود یا این که تحت چه شرایطی، ممکن است برتری و نفوذ خود را از دست دهد.
