تسهیلات صندوق پس انداز مسکن یکم که تا اوایل سال ۱۳۹۶ حدود ۶۰ درصد قیمت یک واحد ۶۰ متری در تهران را پوشش می‌داد حالا اثرگذاری خود را از دست داده تا جایی که این میزان به حدود ۱۱ درصد رسیده است.
در واقع هم اکنون با وام ۱۶۰ میلیون تومانی زوجین می‌توان در پایتخت ۶ متر و ۹۰ سانتی متر مسکن خریداری کرد. البته این تسهیلات از خرداد ماه امسال منقضی شده و هنوز بانک مرکزی تصمیمی برای ادامه حیات و احیای آن نگرفته است.
کارشناسان معتقدند اگر قرار است صندوق پس انداز مسکن یکم احیا شود باید هم مبلغ آن افزایش پیدا کند و هم نرخ سود آن کاهش یابد. نرخ سود این تسهیلات هم اکنون در مناطق شهری ۸ درصد و در بافت فرسوده ۶ درصد است. متقاضیان این نوع وام با سپرده گذاری ۴۰ میلیون تومانی و دوره انتظار یک ساله می‌توانند ۸۰ میلیون تومان به علاوه سپرده خود با نرخ سود ۸ درصد دریافت کنند.
صندوق پس انداز مسکن یکم یا همان وام خانه اولی‌ها در ۱۸ خرداد ماه ۱۳۹۴ راه اندازی شد. نرخ سود این وام ابتدا ۱۴ درصد بود که به تدریج به ۱۳ درصد، ۱۱ درصد و در نهایت ۸ درصد رسید. در بافت‌های فرسوده نیز نرخ بهره آن ۶ درصد است.
طبق برنامه ابلاغی بانک مرکزی صندوق پس انداز مسکن یکم فرصت پنج ساله داشت که در ۱۸ خرداد ماه ۱۳۹۹ این مهلت به پایان رسیده است. بانک مسکن پیشنهاد داده فعالیت صندوق مزبور تمدید و ارقام آن احیا شود که هنوز بانک مرکزی موافقت خود را با آن اعلام نکرده است.
اما با نوسانات بازار مسکن طی حدود ۲.۵ سال گذشته اثرگذاری وام خانه اولی‌ها به شدت کاهش یافته و این موضوع از میزان پرداخت تسهیلات از طریق این صندوق قابل مشاهده است. طبق اعلام بانک مسکن در ۹ ماهه ابتدای سال ۱۳۹۸ از حدود ۱۰۰ هزار فقره تسهیلات پرداخت شده توسط این بانک حدود ۲۷ هزار فقره از محل تسهیلات صندوق پس‌انداز مسکن یکم بوده که از کاهش اقبال به این نوع وام حکایت دارد. در واقع با توجه به ۳۸۴ هزار مبایعه نامه کل کشور در ۹ ماهه ابتدای ۱۳۹۸ میزان خرید مسکن از طریق وام خانه اولی‌ها حدود ۷ درصد کل معاملات ملک در کشور بوده است.
در کشورهای توسعه یافته وام مسکن تقریبا بین ۷۰ تا ۹۰ درصد قیمت ملک را پوشش می‌دهد. اما در ایران معمولاً اثرات وام پس از نوسانات اقتصادی به شدت کم رنگ می‌شود.
با وجود آنکه برخی کارشناسان بر لزوم افزایش سقف و کاهش سود تسهیلات مسکن در شرایط فعلی تاکید دارند، محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی افزایش وام مسکن را در ایجاد تورم بازار ملک موثر می‌داند و معتقد است که باید از طریق افزایش ساخت و ساز، تعادل قیمتی را در بازار مسکن ایجاد کرد. این در حالی است که عباس آخوندی وزیر سابق راه و شهرسازی راهکار تعادل بخشی در بازار مسکن را احیای نظام پس‌انداز می‌دانست و در دوره او وام مسکن از حدود ۲۰ میلیون تومان به سقف ۱۶۰ میلیون تومان افزایش پیدا کرد.
به تازگی نیز رییس کمیسیون عمران مجلس بر ضرورت افزایش سقف تسهیلات مسکن تاکید کرده و گفته است: یکی از راهکارهای کوتاه مدت، افزایش قدرت مالی خریداران واقعی است از این رو دولت می‌تواند در این عرصه نسبت به افزایش سقف تسهیلات مسکن و کاهش سود وام‌ها اقدام کند. در تمام کشورها وام مسکن حدود ۷۰ درصد از قیمت مسکن را پوشش می‌دهد، اما در کشور ما با وام ارایه شده نمی‌توان خانه خریداری کرد.
