یکی از حمایت‌هایی که تأمین اجتماعی از نیروی کار دارد در حوزه بیمه بیکاری است. فلسفه وجودی بیمه بیکاری به سال ۱۳۶۶ بر می‌گردد که برای جبران خسارت ناشی از جنگ تحمیلی به کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و مراکز تولید و صنعتی آسیب دیده و تخریب شده و کارگرانی که در این جریان بیکار شدند، پیش‌بینی شد.
اخبار اقتصادی- بیمه بیکاری به عنوان یک ابزار کاربردی در شرایط خاص در قانون کار گنجانده شده که به واسطه این ابزار کارگران می‌توانند در دوره بیمه‌ای خود کمتر متوجه بحران بیکاری شده و فرصتی برای جستجو برای کار دیگر داشته باشند.
اخراج، مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل احراز شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری به شمار می‌رود به این معنی که بیمه‌شده، کار خود را به اختیار از دست نداده باشد؛ مثلاً اخراج به دلیل عدم نیاز کارگر یا عدم تفاهم کارگر و کارفرما در ادامه همکاری صورت گرفته باشد لذا چنانچه کارگر استعفا دهد یا ترک کار کند و یا بیکاری وی ناشی از خاتمه کار و تسویه حساب باشد، بیکاری غیر ارادی محسوب نمی‌شود و طبعاً شامل دریافت مقرری بیمه بیکاری نیز نخواهد شد. همچنین کارگرانی که برخلاف میل و اراده خود بازخرید شوند ولی آماده کار باشند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند خواهند بود.
بر اساس بند ب ماده ۶ قانون بیمه بیکاری، کارگر اخراجی یا بیمه شده‌ای که کار خود را به صورت غیر ارادی از دست می‌دهد، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری باید از تاریخ وقوع بیکاری حداکثر ظرف مدت یک ماه (۳۰ روز) موضوع را به واحدهای اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد و آمادگی خود را جهت اشتغال به کار تخصصی یا کار مشابه آن را اعلام کند. در صورت داشتن عذر موجه مثل بیماری، امکان مراجعه تا حداکثر سه ماه نیز وجود دارد.
غیر ارادی بودن بیکاری، ملاک اصلی برقراری حمایت‌های قانونی برای بیمه‌شدگان بیکار است و تنها افرادی می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کنند که به صورت غیر ارادی از کار بیکار شده و خروج از اشتغال به اراده و خواست آنها نبوده باشد. تشخیص ارادی و غیرارادی بودن بیکاری بر عهده کمیته‌ای متشکل از نمایندگان اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی است و شعب تأمین اجتماعی بر اساس معرفی ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص برقراری مقرری بیمه بیکاری برای بیمه‌شدگان اقدام می‌کنند.
پرداخت بیمه بیکاری مطابق با حداقل دستمزد سالانه و بسته به سابقه کارگر و مستند به سوابق بیمه‌ای او است که نشان می‌دهد چه میزان استحقاق دریافت بیمه بیکاری را دارد. سابقه لازم برای برخورداری از مقرری بیمه بیکاری هم داشتن حداقل شش ماه سابقه است اما چنانچه بیکاری ناشی از تعطیلی کارگاه بر اثر حوادث غیرمنتظره از قبیل سیل، زلزله و آتش سوزی باشد، نیازی به سابقه شش‌ماهه نیست و با یک روز سابقه هم مقرری بیمه بیکاری پرداخت می‌شود.
ایام استفاده از بیمه بیکاری جزو سابقه محسوب می‌شود
مدت پرداختی حق بیمه از ۶ ماه تا ۵۰ ماه است که متاهل‌ها سقف پرداختی ۵۰ ماه را می‌گیرند؛ همچنین میزان پرداختی متغیر است و تغییرات بر مبنای متأهل و مجردی تعیین می‌شود. مسلماً بیمه بیکاری افراد متأهل به نسبت افراد مجرد بیشتر است. مطابق ماده هفت قانون بیمه بیکاری، کارگران مجرد حداقل ۶ ماه و حداکثر ۳۶ ماه و کارگران متأهل حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۵۰ ماه با داشتن شرایط سابقه پرداخت حق بیمه و بیمه بیکاری و سایر شرایط مندرج در قانون که بدون میل و اراده از کار بیکار شده باشند «مقرری بیمه بیکاری» دریافت می‌کنند. ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق بیمه کارگران به لحاظ بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت محسوب می‌شود. کارگرانی که مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کنند، در مدت برقراری مقرری می‌توانند از خدمات درمانی تأمین اجتماعی، بازنشستگی و از کار افتادگی استفاده کنند.
در حال حاضر بنگاه‌های تولیدی به دلیل شرایط اقتصادی و افزایش هزینه‌ها با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و ناچار به تعدیل کارگران یا توقف خطوط تولید خود شده‌اند. علیرغم آنکه بسیاری از کارگرانی که در شرایط موجود اقتصادی به دلیل نوسان نرخ ارز، رکود بنگاه‌ها، وضعیت کارخانه‌ها و قراردادها از کار بیکار می‌شوند باید تحت پوشش چتر بیمه بیکاری قرار گیرند اما بخش اعظمی از آنها نمی‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.
به اعتقاد فعالان حوزه کار، در حالی که ماهانه درصدی از حق بیمه کارگران به صندوق تأمین اجتماعی واریز می‌شود تا در مواقع بحرانی از آن استفاده کنند اما منابع موجود برای پوشش شاغلان بیکار شده بسیار محدود است و دولت نیز بدهی خود را به تأمین اجتماعی نمی‌پردازد تا از این طریق هم منابع صندوق افزایش یابد و هم افراد بیشتری بتوانند از مزایای قانونی بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.
علی اکبر لبافی، کارشناس حوزه کار در این باره به ایسنا می‌گوید: برای آنکه افراد بیشتری را تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بدهیم باید منابع درآمدی صندوق بیمه بیکاری را تقویت کنیم.
او می‌گوید: پرداخت مقرری بیمه بیکاری در کشورهای دیگر هم وجود دارد منتها جنبه عام دارد به این نحو که فقط نیروهای کاری که قبلاً مشغول کار بوده و اکنون بیکارند، تحت پوشش قرار ندارند بلکه افراد بیکاری هم که فاقد شغل هستند، تحت پوشش قرار می‌گیرند.
به گفته لبافی، در کشورهای دیگر به محض آنکه فرد از کار بیکار شد و شغل خود را از دست داد مورد حمایت قرار می‌گیرد ولی در کشور ما استثناهایی در نظر گرفته شده از جمله اینکه در کارگاه‌هایی که مشمول بهسازی و نوسازی هستند یا دچار حوادث غیرطبیعی شده‌اند کارگران می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند اما همین کارگران اگر در کارگاه یا پروژه‌ای با ماهیت موقت مشغول کار شوند و بعد از مدتی فعالیت بنگاه یا پروژه متوقف شود دیگر نمی‌تواند از مقرری بیمه بیکاری دریافت کند چون استدلال این است که ماهیت کار او موقتی بوده و با اتمام قراردادش از کار خارج شده و اخراج نشده است.
به گفته این کارشناس حوزه کار، منابع صندوق تأمین اجتماعی که مقرری بیمه بیکاری را تأمین می‌کند باید تقویت شود چون هرگونه کسری در تأمین منابع موجب می‌شود که نتواند پوشش لازم را از بیمه شدگان بیکار داشته باشد در نتیجه عده بسیار کمی از مزایای پیش بینی شده در قانون بیمه بیکاری برخوردار خواهند شد.
شرایط قطع مقرری بیمه بیکاری
افراد بیمه شده و کارگرانی که از مقرری بیمه بیکاری استفاده می‌کنند در صورتی که دوباره اشتغال به کار پیدا کنند، یا از قبول شغل مشابه پیشنهاد شده خودداری کنند، مقرری بیمه بیکاری آنها قطع می‌شود؛ همچنین در صورتی که پس از برقراری مقرری بیمه بیکاری مشخص شود که بیکاری بیمه شده ناشی از اراده شخصی وی بوده یا بیمه شده بیکار اشتغال مجدد خود را اعلام نکرده و به رغم اشتغال همچنان به دریافت مقرری ادامه دهد، باید وجوه دریافتی و کمک هزینه بیکاری را به سازمان تأمین اجتماعی بازپرداخت کند.
بررسی بیمه بیکاری و افراد بهره‌مند از این مزیت، یکی از مواردی است که می‌تواند در تحلیل بازار کار کشورها مفید باشد. لازم به ذکر است رویکرد جهانی در این خصوص کاهش تعداد مقرری بگیران با تاکید بر حفظ اشتغال است چرا که افزایش این امر می‌تواند بیانگر مشکلات اقتصادی کارگاه و تعطیلی آنها باشد.
بر اساس گزارش‌های مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی مقرری بگیران جدید بیمه بیکاری طی سال‌های ۱۳۹۷-۱۳۹۵ روند افزایشی این تغییرات را نشان می‌دهد به نحوی که میزان تغییرات سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل، ۱۷.۳ درصد بوده است. بررسی تعداد مقرری بگیران جدید بیمه بیکاری بر حسب جنس نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ مردان ۷۷ درصد از مقرری بگیران جدید را به خود اختصاص داده‌اند، همچنین از بین تمام مقرری بگیران جدید بیمه بیکاری، حدود ۸۴ درصد متأهل یا متکفل هستند.
بررسی تعداد مقرری بگیران جدید بیمه بیکاری بر حسب جنس نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ مردان ۷۷ درصد از مقرری بگیران جدید را به خود اختصاص داده‌اند، همچنین از بین تمام مقرری بگیران جدید بیمه بیکاری، حدود ۸۴ درصد متأهل یا متکفل هستند. اخیراً زمزمه‌های واگذاری موضوع بیمه بیکاری به کاریابی‌ها شنیده شده که مورد انتقاد تشکل‌های کارگری قرار گرفته است. آنطور که مقامات کارگری می‌گویند این اقدام در راستای واگذاری به بخش خصوصی صورت خواهد گرفت در حالی که قبلاً هم اتفاق افتاده و کاریابی‌ها مشکلاتی را برای صندوق بیمه بیکاری ایجاد کرده بودند.
نایب رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران با اعلام مخالفت شدید از واگذاری موضوع پرداخت مقرری بیمه بیکاری به کاریابی‌ها می‌گوید: بر خلاف رویه کشورهای دیگر هیچ‌گونه بسته حمایتی از نیروی بیکار شده در کشور پیش بینی نشده و هر روز شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری که حق قانونی کارگران است، سخت‌تر می‌شود.
چمنی می‌گوید: پرداخت مقرری بیمه بیکاری منت گذاشتن بر سر کارگر نیست و برخی تصور می‌کنند مقرری بیمه بیکاری منتی است که وزارت کار و دولت سر کارگران می‌گذارند درحالی که این‌طور نیست کارگران درصدی از حق بیمه‌ای که ماهانه به تأمین اجتماعی پرداخت می‌کنند به عنوان مقرری بیمه بیکاری در شرایط خاص ذخیره می‌کنند و چنانچه بدون میل و اراده بیکار یا از کار اخراج شدند از آن محل به عنوان مقرری بیمه بیکاری استفاده می‌کنند.
به گفته وی، در شرایطی که آمار بیکاران کشور افزایش می‌یابد و کارگران زیادی به دلیل شرایط اقتصادی تعدیل یا اخراج می‌شوند، سخت کردن روند دریافت بیمه بیکاری شایسته نیست زیرا کارگری که از کار بیکار شده نان‌آور یک خانواده است و اگر مستأجر هم باشد شرایط زندگی او سخت و دشوارتر خواهد بود.
در همین حال مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت کار در گفت وگو با ایسنا، با اعلام آخرین آمار کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری می‌گوید: هم اکنون ۲۵۸ هزار نفر در کشور در حال دریافت مقرری بیمه بیکاری هستند که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۲ درصد افزایش داشته است.
به گفته وی، بیمه بیکاری به میزان سه درصد مزد بیمه شده است که توسط کارفرما تأمین و پرداخت می‌شود و پرداخت مقرری بیمه بیکاری از این محل صورت می‌گیرد.
یاوری می‌گوید: یکی از وظایف وزارت کار در خصوص مقرری بگیران بیمه بیکاری فراهم کردن زمینه اشتغال مجدد آنها است که تا پایان دی ماه سال گذشته زمینه اشتغال بیش از ۱۴ هزار نفر در کشور برای مقرری بگیران بیمه بیکاری فراهم شده است.
مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت کار با بیان اینکه سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای مکلف است نسبت به ارائه آموزش‌های مهارتی به مقرری بگیران اهتمام ورزد، از معرفی بیش از ۲۵ هزار نفر از مقرری بگیران بیمه بیکاری به مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای برای یادگیری و بازآموزی مهارت خبر داد.
بر اساس آمارها ۱۸ هزار نفر از مقرری‌بگیران بیمه بیکاری مجدداً مشغول به کار شده‌اند. پیگیری و اشتغال مجدد مقرری بگیران بیمه بیکاری در اولویت وظایف قانونی متولیان اجرای قانون بیمه بیکاری است و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای مکلف شده زمینه آموزش مهارت‌های مورد نیاز بازار کار و بازآموزی مهارت کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری را از طریق آموزش در کارخانه‌ها یا مراکز این سازمان فراهم کند. بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های مهم تأمین اجتماعی در راستای صیانت از نیروی کار کشور است تا کارگرانی که به طور غیر ارادی بیکار می‌شوند برای اینکه از مشکلات معیشتی در امان بمانند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند. بی تردید از دست دادن غیر ارادی کار یکی از موضوعاتی است که نیروهای کار را تهدید می‌کند از این رو برقراری بیمه بیکاری راهکاری مناسب و مطمئن برای تأمین زندگی در چنین شرایطی است.
