این بیشترین درصد ریزش شاخص سهام از ۱۵ مهر ۹۷ (۲/ ۴ درصد) بود. در این میان هیجاناتی که عمدتا از عوامل غیراقتصادی نشأت می‌گرفت، سبب شد تا بار دیگر شاهد بروز رفتار گروهی میان سهامداران باشیم. بازی مجدد ترامپ در جنگ تجاری و افزایش تعرفه‌ها برای ۲۰۰ میلیارد دلار کالای چینی از ۱۰ به ۲۵ درصد و در نتیجه دریافت سیگنال‌های منفی از بازار جهانی، گمانه‌زنی‌هایی درخصوص اقدامات آمریکا در خاورمیانه و البته شناسایی سود از سوی معامله‌گران پس از رشد‌های پرشتاب اخیر، همگی دست به دست هم دادند تا شاخص سهام، پنجمین افت سنگین در تاریخ ۵۰ ساله این بازار را تجربه کند.
پنجمین افت سنگین تاریخ بورس
روز گذشته تشدید فشار عرضه در بورس تهران سبب شد تا شاخص سهام بیشترین افت در هفت ماه اخیر (۱۵ مهر ۹۷) را تجربه کند و با سقوط ۹ کانالی، در سطح ۲۱۵ هزار و ۸۲۱ واحدی متوقف شود. این دومین افت متوالی شاخص سهام بود که پس از کسب بازدهی ۷/ ۲۵ درصدی این نماگر در سال جاری واقع شد. در این میان مروری بر معاملات بورس تهران در دو ماه اخیر خالی از لطف نیست. شاخص سهام پس از رسیدن به کف در روزهای پایانی بهمن‌ماه سال گذشته، گام در مسیری صعودی نهاد. این شرایط از میانه اسفندماه شکلی جدی‌تر به خود گرفت و تبدیل به رشدهایی متوالی در این نماگر شد. به‌طوری‌که سهامداران این بازار به‌طور میانگین، روزانه موفق به کسب یک درصد بازدهی شدند.
در این میان رشد فراگیر قیمت سهام سبب شد تا شاخص هموزن که نشانی از اثرگذاری یکسان نمادها دارد، در روزهای نخستین معاملات سال جاری به رکورد تاریخی دست یابد. موضوعی که بار دیگر یادآور حرکت دسته‌جمعی و توده‌وار بسیاری از فعالان بازار بدون توجه به پتانسیل‌های بنیادی بود. در همین برهه زمانی بود که تاکید شد رشد دسته‌جمعی تمام گروه‌های بورسی آن نیز با شتاب بالا هشداری برای تفکیک قائل شدن از سوی سرمایه‌گذاران میان سهم‌ها است؛ چرا‌که همواره تصمیمات هیجانی می‌تواند در مسیر عکس نیز تکرار شود. طبیعتا پس از هر دوره رشد پرشتاب، انتظار برای اصلاح شاخص سهام، انتظاری معقول است. در این مسیر اصلاحی اما هراس معامله‌گران و پس از آن اخذ تصمیمات هیجانی در شرایطی که برخی محدودیت‌ها بر چاشنی هیجانات می‌افزایند، نیز می‌تواند اصلاح سنگین بازار را به دنبال داشته باشد. شرایطی که این‌بار به ثبت پنجمین افت سنگین شاخص سهام در تاریخ ۵۰ ساله این بازار منتهی شد.
حرکت گروهی در صف‌های فروش
نگاهی به روند صنایع بورسی طی معاملات روز گذشته نشان از افت شاخص ۳۴ گروه سهامی از ۳۸ گروه فعال بورس تهران دارد. در میان سهام دادوستد شده نیز شاهد کاهش قیمت بیش از ۸۸ درصد از نمادهای بورسی بودیم. هر چند به سبب ورود بازیگران عمده، در آخرین ساعت معاملاتی بورس تهران، تا حدودی از صف‌های سنگین عرضه کاسته شد؛ اما باز هم حدود ۷۰ درصد از بورسی‌ها در صف‌های فروش متوقف شدند.مهرماه سال گذشته «دنیای اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «عادت غلط بورس‌بازان» با بررسی رفتار تاریخی سهامداران در دوره‌های صعود و نزول، به بررسی چرایی بروز حرکت‌های توده‌وار در بورس تهران پرداخت. بر اساس این الگو که تحت عنوان حرکت توده‌وار (Herd behavior) نیز شناخته می‌شود، سهامداران به‌صورت احساسی و در بسیاری از موارد غیرعقلایی، به تبعیت از افرادی می‌پردازند که به گمان آنها، به دلیل بهره‌مندی از اطلاعات پنهانی، بهترین زمان ورود و خروج از بازار در رابطه با سهام خاصی را زودتر از سایر سرمایه‌گذاران تشخیص داده‌اند. شرایطی که عمدتا به عمق کم بازار و کمبود سواد مالی نزد معامله‌گران باز‌می‌گردد. در این میان اما نباید از نقش مقام سیاست‌گذار در دامن زدن به هیجانات غافل شد؛ موضوعی که به برخی از قوانین محدودکننده سازمان بورس همچون دامنه نوسان باز‌می‌گردد.
منشأ کژرفتاری معامله‌گران
به گفته تحلیلگران یکی از عمده دلایل شکل‌گیری الگوی رفتار گروهی در معاملات بازارها، کم‌عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجانات دامن زده و در نهایت سبب شکل‌گیری صف‌های پرحجم خرید و فروش (بسته به روند معاملات) می‌شود. پس از رشد‌های پرمقدار شاخص سهام، نقدینگی قابل توجهی که عمدتا به سرمایه‌گذاران تازه‌وارد اختصاص داشت، جذب سهام شده است (میانگین روزانه ارزش معاملات خرد سهام از ابتدای سال تاکنون ۱۲۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود و تعداد صدور کدهای بورسی نیز با رشد سالانه حدود ۳۰ درصدی همراه شد و تا پایان فروردین‌ماه به رقم ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار کد معاملاتی رسید). این در حالی است که بازار همچنان از عمق کافی برخوردار نیست. بنابراین در شرایط فعلی که با توجه به سبقت بازدهی بورس تهران از دیگر بازارهای موازی، شاهد ورود نقدینگی سرگردان به بازار سهام هستیم، فرصتی مناسب برای افزایش شناوری سهم‌ها با افزایش عرضه از سوی سهامداران عمده بازار ایجاد شده است. افزایش عرضه‌های اولیه به ویژه عرضه سهام شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی در راستا خصوصی‌شدن واقعی این شرکت‌ها نیز از دیگر ضرورت‌های کنونی بازار سهام است.
در این میان اما صرف‌نظر از نقدینگی تازه وارد شده به بازار، قوانین دست و پاگیر سازمان بورس چه در دوره‌های صعودی و چه نزولی سبب می‌شود تا معاملات با چاشنی هیجان همراه شود؛ به‌طوری که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضا (عرضه) ایجاد شده در سقف‌ها (کف‌ها)ی قیمتی، به جمع صف‌های خرید (فروش) می‌پیوندند. یکی از عمده دلایل ایجاد‌کننده این شرایط، محدودیت دامنه نوسان است. این موضوع به ویژه در زمانی که بازار با خبرهای مثبت یا منفی روبه‌رو می‌شود، هیجانی کاذب را بر کلیت بازار حاکم می‌کند. این شرایط به ایجاد موج‌های سفته‌بازی نیز کمک شایان‌توجهی می‌کند. به جرات می‌توان اذعان کرد، زمانی که خبری از صف‌های خرید و فروش در بازار نباشد، شاید هیچ دادوستدی از سوی گروهی از معامله‌گران در بازار ثبت نشود.
روز حقوقی بورس تهران
روز گذشته برای دومین روز متوالی خالص تغییر مالکیت سهام به سمت معامله‌گران حقوقی بازار رقم خورد. به این ترتیب دیروز حدود ۵۷۴ میلیون سهم به ارزش ۲۴۹ میلیارد تومان از سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار به پرتفوی حقوقی‌ها افزوده شد که بیشترین خالص خرید معامله‌گران عمده از ۱۵ مهرماه سال گذشته بود. بیشترین خالص خرید سهامداران حقوقی نیز در این روز در نمادهای کالایی بازار ثبت شد. به این ترتیب دیروز زیرمجموعه‌های گروه فلزات اساسی شاهد جابه‌جایی حدود ۴/ ۶۱ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی بودند. پس از آن نیز گروه فرآورده‌های نفتی با بیشترین خالص خرید معامله‌گران عمده به میزان ۳/ ۴۶ میلیارد تومان همراه شدند. نمادهای زیرمجموعه گروه محصولات شیمیایی نیز در این روز شاهد تغییر مالکیت ۶/ ۴۳ میلیارد تومانی به سمت حقوقی‌ها بودند. در صدر خرید معامله‌گران حقوقی، تمایل به جمع‌آوری سهام فولاد مبارکه قرار داشت. «فولاد» روز گذشته شاهد جابه‌جایی ۶/ ۷۵ میلیون سهم به ارزش حدود ۵/ ۳۲ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بود. پس از آن نیز نماد معاملاتی پالایش نفت اصفهان قرار داشت که با خالص تغییر مالکیت حدود ۲۱ میلیون سهم به ارزش ۲۲ میلیارد تومان به سمت معامله‌گران عمده بازار همراه شد. در آن سوی بازار اما گروه محصولات غذایی مورد توجه سهامداران خرد قرار گرفت و خالص خرید ۴/ ۱۶ میلیارد تومانی را ثبت کرد. در میان شرکت‌ها نیز نماد معاملاتی شرکت گلوکوزان شاهد جابه‌جایی ۲/ ۹ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بود. پس از «غگل» نیز نماد معاملاتی شرکت بیمه ملت مورد حمایت معامله‌گران خرد بازار قرار گرفت؛ به‌طوری که خالص خرید این گروه از معامله‌گران در «ملت» بالغ بر ۸/ ۱۰ میلیون سهم به ارزش حدود ۷/ ۳ میلیارد تومان بود.
