از ابتدای هفته جاری و همزمان با اتمام تعطیلات ابتدای سال، قیمت ارز در بازار سیر صعودی به خود گرفت به‌طوری که هم‌اکنون بهای دلار از مرز 14 هزار تومان هم عبور کرده است.
بررسی عوامل موثر بر نرخ ارز نشان می‌دهد که تنها عاملی که در این روزها نسبت به قبل از آن دستخوش تغییر شده است، مسائل سیاسی است.
از آن جایی که آمریکا پیش از این سپاه پاسداران را در فهرست تحریم‌های کاتسا قرار داده است، قرار گرفتن این نهاد در فهرست مجعول مورد نظر، تاثیری در فضای اقتصادی ایران و تحولات آن نخواهد داشت و آنچه بیشتر مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، بهره‌برداری از آثار روانی این اقدام سیاسی آمریکاست.
این اقدام، نشانه دیگری هم دارد و آن عدم امکان اعمال تحریم‌های موثر و جدید‌تر علیه ایران است چرا که در صورت امکان افزایش سطح تحریم‌ها، نیازی به اقدام سیاسی و نمایشی و استفاده از تاثیر روانی آن نبود.
در عین حال برخی این تحولات در بازار ارز را به بلاتکلیف ماندن لوایح مرتبط با FATF مرتبط می‌دانند اما همتی رئیس کل بانک مرکزی 27 اسفند ماه سال گذشته به صراحت اعلام کرد: بازار ارز حساسیت خود را نسبت به این نوع اظهارات تا حدود زیادی از دست داده است.
با توجه به آنچه گفته شد سوال جدی در بازار آن است که اگر این دلایل روی واقعیت بازار تاثیر قبال توجهی ندارند، پس دلیل واقعی افزایش قیمت ارز چیست؟ واقعیت آن است که همزمان با جریان‌سازی‌های دولت آمریکا برای سپاه پاسداران، فشار زیادی از ناحیه دوبی به بازار ارز وارد شده است.
در طول چند دهه و افزایش سطح مبادلات مالی و تجاری ایران با امارات و به‌ویژه شهر دوبی، این شهر به یکی از مهم‌ترین کانال‌های ارزی ایران تبدیل شد. کانال مالی در حوزه بانکی در سال 89 و 90 کاملا مسدود شد و کانال صرافی هم در سال 96 و 97 با اعمال قانون مالیات بر ارزش افزوده و مشخص شدن تراکنش‌های مالی صرافی‌های غیررسمی، تا حد زیادی متوقف شد.
به همین دلیل بانک مرکزی به دنبال جایگزین کردن کانال‌های مالی رفت و با توجه به شرایط و ویژگی‌ها و وضعیت اقتصادی، مالی و ارزی عراق، تلاش کرد کانال‌های مالی و ارزی خود را به این کشور منتقل کند.
هر چند که عراق در حال تبدیل شدن به هاب ارزی ایران است و سطح مبادلات مالی و ارزی با دوبی به‌شدت کاهش یافته و به حداقل رسیده است، اما درهم امارات همچنان یک مبنا برای قیمت‌گذاری ارز در بازار داخلی است و آثار تغییر در نسبت برابری ریال به درهم به‌سرعت در بازار ارز ایران نمایان می‌شود.
پیگیری از فعالان بازار ارز و منابع آگاه نشان می‌دهد از سه روز گذشته تقاضاهای بزرگی برای خرید درهم با ریال ایران در دوبی به وجود آمده و نرخ‌های پیشنهادی برای خرید ارز در بازار دوبی مدام در حال افزایش است و بهانه این افزایش تقاضا و بالا بردن نرخ را به هم به تحریم سپاه ربط می‌دهند.
این سیگنال یا علامت افزایش نرخ درهم از دوبی، نرخ ارز در بازار داخل را در مسیر افزایش قرار داده است در حالی که در عمل معامله‌ای انجام نشده و درهمی وارد نشده است.
از طرف دیگر، برخی تحلیل‌گران تکنیکال بازار ارز که به فعالان بازار سیگنال خرید و فروش ارسال می‌کنند این گزاره را مطرح کرده‌اند که اگر نرخ دلار به 14300 تومان برسد، تا 16500 تومان خواهد رسید و همین تحلیل باعث افزایش سطح تقاضای خرید ارز توسط برخی افراد شده است.
نکته اصلی که در اینجا حائز اهمیت است، این است که شکل‌گیری کانال‌های مالی ایران با عراق در حال تقویت است و این مساله اثرگذاری درهم بر بازار ارز ایران را به شدت کاهش خواهد داد. به همین دلیل به نظر می‌رسد این فشار دوبی بر بازار ارز ایران ریشه در برنامه آمریکا برای اخلال در بازار ارز ایران دارد.
در شرایط فعلی و با توجه به تحرکات ایران برای تغییر نقشه ارزی و ایجاد بازار متشکل ارزی، که این دو اقدام در کمرنگ کردن تاثیر دوبی بر بازار ارز ایران بسیار موثر هستند و به‌زودی به نتیجه خواهند رسید، آمریکا تمام تلاش خود را متمرکز کرده است که از این فاصله استفاده کرده و با فشار از کانال دبی، نرخ ارز را افزایش دهد.
اما پس از تحقق کامل این دو برنامه ایران در حوزه ارزی، ابزار اعمال فشار بر بازار ارز ایران از دست آمریکا گرفته خواهد شد و آمریکا دیگر نمی‌تواند از ابزار درهم و دوبی استفاده کند. با توجه به روابط استراتژیک ایران و عراق،ضریب نفوذ 10 درصدی شبکه بانکی در عراق و سهم 50 درصدی اسکناس در پایه پولی عراق، آمریکا امکان اعمال تحریم‌ها و اعمال فشار بر کانال‌های مالی ایران از طریق عراق را نخواهد داشت.
بنابراین و با توجه به این گزاره‌ها، به نظر می‌رسد این فشار اخیر که افزایش نرخ ارز را در پی داشته است، موقتی بوده و به‌زودی روند نزولی نرخ ارز در داخل کشور آغاز خواهد شد.
البته بانک مرکزی در این مدت می‌تواند از روش‌های موقتی دیگری مانند دخالت در بازار و خرید و فروش ارز استفاده کرده و نرخ ارز را در کوتاه مدت کنترل کند. اما آنچه که می‌تواند به پایداری نرخ ارز در قیمت‌های منطقی منجر شود، تغییر اقلیم ارزی و ایجاد ساختاری شفاف و جدید برای بازار ارز است که از آن به عنوان بازار متشکل ارزی یاد می‌شود.
