نوروز ۹۸، نوروزی متفاوت برای ایران بود. «سیل» بسیاری از مردم را از سفر منصرف و خانه‌نشین کرد و خانه بسیاری از ایرانیان را در نقاط مختلف کشور از آنها گرفت. با این حال آمار روزانه مصرف بنزین در تعطیلات نوروزی نشان می‌دهد مخاطرات طبیعی تنها در برخی روزها مانع شدت گرفتن رفت‌وآمدهای جاده‌ای بوده و در روزهایی که بارندگی‌ها کاهش یافته، این سیل خودروها بوده که به جاده‌ها سرازیر شده است.
به این ترتیب اگرچه در آخرین روز اسفند ۹۷ رکورد تاریخی بیشترین مصرف روزانه بنزین در کشور شکسته شد اما شرایط جوی باعث ثبت رکوردهای کاهشی دربرخی از نخستین روزهای فروردین ۹۸ شد.۲۹ اسفند ۹۷، روزی بود که مصرف بنزین به ۱۳۶ میلیون لیتر در روز نزدیک شد تا از پیک مصرف روزانه بنزین در سال گذشته، بیش از ۱۵میلیون لیتر فراتر رود. بر اساس گزارش‌های موجود، آخرین روز تیر سال گذشته مصرف بنزین به بیش از ۱۲۱ میلیون لیتر رسید که بیشترین میزان مصرف روزانه بنزین کشور تا آن تاریخ به شمار می‌رفت. با این حال این رکورد هفت ماه بعد و در تاریخ ۲۹ اسفند ۹۷ با رشدی بیش‌از ۱۲درصدی جابه‌جا شد تا نگرانی‌ها از شدت گرفتن رشد مصرف بنزین در کشور به قوت قبل باقی بماند.
به نظر می‌رسد رکورد مصرف حدودا ۱۳۶ میلیون لیتری بنزین در آخرین روز اسفند گذشته، به افزایش سفرهای جاده‌ای در پی نوسانات ارزی و کاهش سفرهای داخلی و خارجی هوایی باز می‌گردد. هر لیتر بنزین در کشور برای چهارمین سال متوالی روی قیمت هزار تومان قرار دارد. در چنین شرایطی طبیعی است با رشد نرخ ارز و بلیت هواپیما، سفر با خودروی شخصی جایگزینی به صرفه برای رسیدن به مقاصد دور و نزدیک باشد. این «جایگزین به صرفه» اما با هزینه‌های زیادی برای دولت، توسعه حمل و نقل عمومی و سلامت مردم همراه است. با این حال به نظر می‌رسد دو اهرم «قیمت غیرواقعی بنزین» و «افزایش استفاده از خودروی شخصی برای مسافرت» در سال جاری باعث ثبت رکوردهای تازه در مصرف این کالای استراتژیک شود؛ مگر اینکه دولت راهکاری برای کنترل مصرف بنزین در نظر بگیرد. در کنار دو عامل یاد شده، می‌توان از قاچاق سوخت نیز به‌عنوان عاملی برای رشد مصرف اشاره کرد. ثابت ماندن قیمت سوخت در ایران و نوسانات ارزی، از حدود یک سال قبل به این سو به اختلاف قیمت دو سوخت بنزین و گازوئیل در ایران و کشورهای همسایه دامن زد که موجب شدت گرفتن جریان خروج غیرقانونی بنزین و گازوئیل از کشور شده است. اما با وجود به‌صرفه بودن قیمت بنزین، در نوروز امسال شرایط طبیعی محدودیت‌هایی برای سفرهای جاده‌ای ایجاد کرد تا از تکرار رکوردهای تاریخی پیشگیری شود. با این حال رکورد تاریخی مصرف حدودا ۱۳۶ میلیون لیتر بنزین در روز پایانی سال گذشته و میانگین مصرف حدودا ۱۰۰ میلیون لیتری در ۲۰ روز گذشته (بر‌اساس گزارش خبرگزاری تسنیم) مانع از تکرار هشدارهای تکراری اما با اهمیت کارشناسان به دولت نمی‌شود. «دنیای اقتصاد» در سلسله‌گزارش‌هایی به لزوم اصلاح قیمت بنزین برای پیشگیری از رشد لجام‌گسیخته مصرف این کالای استراتژیک پرداخته است. با این حال با ثابت باقی ماندن قیمت بنزین روی هزار تومان برای چهارمین سال پی‌درپی و شدت گرفتن مسافرت‌های جاده‌ای داخلی به دلیل نوسانات ارزی، به نظر می‌رسد هنوز زمان پایان دادن به هشدارهای بنزینی فرا نرسیده است.
هشدار بنزینی برای سال ۹۸
رکورد مصرف حدودا ۱۳۶ میلیون لیتر بنزین در یک روز، اتفاقی است که هشدار وابستگی دوباره به واردات بنزین را بیش از پیش جدی نشان می‌دهد. واردات بنزین از مهر سال گذشته و با افزایش تولید داخلی این کالای استراتژیک قطع شد و در ردیف‌های بودجه‌ای نیز رقمی به واردات بنزین در سال ۹۸ اختصاص داده نشده است. بهره‌برداری کامل از سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس که از آن تحت عنوان «خودکفایی در تولید بنزین» یاد می‌شود، مهم‌ترین عامل قطع وابستگی کشور به واردات بنزین بود. با تکمیل این پروژه، مجموع تولید بنزین کشور به ۱۰۵ میلیون لیتر در روز رسید. با وجود ثبت این موفقیت در تولید روزانه بنزین؛ «قیمت غیرواقعی سوخت» که سال‌هاست از نرخ تورم عمومی کشور و نرخ جهانی این کالا عقب مانده و شدت میل به مصرف و قاچاق این کالا را هر سال بیشتر می‌کند، احتمالا عاملی برای از بین بردن این دستاورد خواهد بود.پیش از این محمدرضا موسوی‌خواه، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران رقم ۲/ ۱۰ درصد را برای رشد مصرف بنزین در سال جاری پیش‌بینی کرده بود. به گفته این مقام مسوول، میانگین روزانه مصرف بنزین در سال ۹۷ فراتر از انتظار بوده و به ۸۸ میلیون لیتر در روز رسیده است. به این ترتیب با توجه به قیمت غیرواقعی بنزین و معضل قاچاق که زیر سایه غفلت دولت برای اصلاح قیمت سوخت شدت گرفته، بعید نیست رشد مصرف بنزین در سال ۹۸ از پیش‌بینی مطرح شده فراتر رود و بار دیگر از انتظارها برای میزان مصرف روزانه بنزین سبقت گیرد و مقدمات از بین رفتن خودکفایی در تولید بنزین را فراهم سازد.
رقابت بی‌پایان میان مصرف و تولید
برای روشن‌تر شدن هشدار مصرف بنزین در سال ۹۸، کافی است پیش‌بینی موسوی‌خواه از میزان رشد مصرف بنزین در سال جدید را به میانگین مصرف بنزین در ۲۰ روز گذشته که ۱۰۰ میلیون لیتر در روز تخمین زده شده است، اضافه کنیم. با انجام این معادله ساده به رقم ۱۰۰ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر بنزین می‌رسیم که حدود ۵ میلیون لیتر کمتر از مجموع توان تولید روزانه در کشور است. در نگاهی خوش‌بینانه‌تر، اگر متوسط مصرف بنزین کشور در سال گذشته را طبق آنچه مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران اعلام کرده است در نظر بگیریم، با افزایش ۲/ ۱۰ درصدی مصرف بنزین در سال جاری، میانگین مصرف بنزین کشور به عدد ۹۷ میلیون لیتر در روز می‌رسد که فاصله‌ای ۸ میلیون لیتری تا مجموع تولید بنزین کشور دارد. این فاصله شکننده در حالی در سناریوی خوش‌بینانه میان تولید و مصرف بنزین وجود خواهد داشت که تجربه نشان داده معمولامیزان مصرف از انتظارها فراتر بوده است. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت ایران با دست باز به سراغ صادر کردن بنزین برود و در آینده‌ای نزدیک به عضوی دائم در باشگاه صادرکنندگان بنزین دنیا تبدیل شود.
با توجه به اظهارنظرهای پیشین بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، به نظر نمی‌رسد فاصله ۸ میلیون لیتری تولید و مصرف که طبق سناریوی خوش‌بینانه در نظر گرفته شده است، بتواند به صادرات اختصاص یابد زیرا ذخیره این مابه‌التفاوت به ویژه در دوران تحریم، اولویت کشور است. با وجود مرز باریکی که در حال‌حاضر میان خودکفایی و وابستگی دوباره به واردات بنزین وجود دارد،دولت و مجلس در سال گذشته موفق به اتخاذ راهکاری برای کنترل شدت رشد مصرف بنزین نشدند. این عدم توانایی در حالی بود که طرح‌ها و پیشنهادهای متعددی از سمت کارشناسان به منظور کنترل رشد مصرف بنزین در ایران ارائه و به بحث گذاشته شد. «بنزین کوپنی» که یکی از طرح‌های شاخص بود، پیشنهاد توزیع بنزین میان تک‌تک افراد کشور را مطرح می‌کرد. هدف این طرح توزیع عادلانه یارانه بنزین میان تمام افراد، بدون در نظر گرفتن مالکیت خودرو بود، زیرا در حال حاضر یارانه سنگینی که دولت سالانه بابت حفظ قیمت بنزین روی هزار تومان می‌پردازد تنها نصیب صاحبان خودرو می‌شود. این طرح اگرچه از سمت کارشناسان مختلف با نقدهایی مواجه بوده، اما بر پایه آن طرح‌های دیگری نیز مطرح شد که هیچ‌کدام از آنها برای اجرا به تایید نرسیدند. اجرای دوباره اختصاص سهمیه ماهانه بنزین به هر خودرو طرح دیگری بود که با وجود تجربه و زیرساخت‌های اجرایی آن، نادیده گرفته شد. تنها اقدامی که اواخر سال گذشته از سمت دولت اجرایی شد، احیای کارت سوخت صاحبان خودرو بود. هنوز زمانی برای استفاده از کارت سوخت شخصی برای سوخت‌گیری اعلام نشده است اما با شروع استفاده از کارت‌سوخت، می‌توان امیدوار بود مصرف بنزین به ویژه در مناطق مرزی تا حدودی کنترل شود.
