سنگ بنای تشکیل بنیاد مستضعفان بر پایۀ فرمان رهبر کبیر انقلاب و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره) در تاریخ ۹/۱۲/۱۳۵۷ خطاب به شورای انقلاب اسلامی نهاده شد.
هیئت مؤسسین در نخستین اجلاس خود در تاریخ ۳/۴/۱۳۵۸، اساسنامه بنیاد مستضعفان را در ۲۵ ماده و یک تبصره تنظیم کرد که به تأیید شورای انقلاب اسلامی رسید و بنیاد مستضعفان مطابق ماده ۸ آیین‌نامه اصلاحیه مؤسسات غیرانتفاعی به تاریخ ۳/۵/۱۳۵۸ با شمارۀ ۱۹۸۳ در ادارۀ کل ثبت شرکت‌ها، به صورت غیرانتفاعی و دارای تابعیت ایرانی برای مدت نامحدود، به ثبت رسید. در تاریخ ۲۱/۴/۱۳۵۹ لایحۀ قانونی اساسنامه بنیاد به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید و جایگزین اساسنامۀ هیئت مؤسسان گردید.
در تاریخ سوم آذر ۱۳۶۷، با صدور فرمانی از سوی رهبر کبیر انقلاب اسلامی خطاب به نخست‌وزیر وقت، نام بنیاد مستضعفان، به بنیاد جانبازان تغییر کرد و بدین ترتیب با حکم رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۵ شهریورماه ۱۳۶۸، نام این نهاد، به"بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی" تغییر یافت.
مجدداً در اجرای فرمان مقام معظم رهبری، شورای عالی اداری، انتقال مأموریت سازمان امور جانبازان را به بنیاد شهید و امور ایثارگران، تصویب و ابلاغ کرد. در تاریخ ۶/۳/۱۳۸۳، مقام معظم رهبری با تغییر نام این نهاد به "بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی" و اصلاح اساسنامه با توجه به انتقال مأموریت جانبازان در تاریخ ۱۶/۸/۱۳۸۴، موافقت فرمودند.
مطابق ماده ۴ اساسنامه مصوب بنیاد:
بنیاد، نهادی است نشأت گرفته از انقلاب اسلامی، غیرانتفاعی، دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی، اداری و استخدامی و تحت نظارت عالیه مقام معظم رهبری و طبق مقررات این اساسنامه و آئین نامه‌های داخلی اداره می‌شود.
اساسنامه مصوب بنیاد:
اهداف کلی بنیاد عبارت است از کمک به ارتقاء سطح زندگی مادی، معنوی و فرهنگی مستضعفان و محرومین جامعه همراه با اداره بهینه دارائی‌های تحت پوشش و با حضور موثر در صحنه‌های اقتصادی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام.
وظایف کلی بنیاد در زمینه‌های اقصادی و محرومان به قرار زیر است:
الف- وظایف کلی در زمینه فعالیت‌های اقتصادی
۱- تقویم و حفظ و اداره اموال و در صورت نیاز تبدیل آن‌ها به دارائی‌های مولد
۲- حفظ اشیاء، اسناد و مدارک تاریخی و بهره برداری از آن‌ها در جهت رشد فرهنگی کشور
۳- اداره بهینه واحد‌های اقتصادی، ادغام و تبدیل و توسعه آن‌ها با هدف حضور در صحنه‌های داخلی و بین المللی
۴- توسعه توان اقتصادی بنیاد و نیز انجام فعالیت‌های تولیدی و خدماتی به منظور افزایش تولید ملی، کسب درآمد، توسعه فضای رقابتی و کمک به اجرای اهداف و سیاست‌های دولت جمهوری اسلامی ایران
ب- وظایف کلی کمک به محرومان:
انجام فعالیت‌های امدادی و عام المنفعه به منظور کاهش محرومیت مستضعفان در چارچوب تدابیر ابلاغی مقام معظم رهبری
ارکان بنیاد عبارتند از:
۱- هیات امناء
۲- رئیس بنیاد
۳- حسابرس و بازرس (رکن نظارتی)
رئیس بنیاد با حکم مقام معظم رهبری منصوب و به عنوان بالاترین مقام اجرایی بنیاد، مسئول انجام و اجرای کلیه امور و هدایت فعالیت‌ها و حفظ حقوق و منافع بنیاد است، وی وظایف خود را در چارچوب این اساسنامه و مصوبات هیات امناء انجام خواهد داد.
بخش دوم – دارائی‌های بنیاد
دارایی‌های بنیاد مستضعفان در بدو تأسیس شامل اموال و دارائی‌های سلسله پهلوی و عمال آن‌ها بوده که مصادره شده بود. به همین منظور عمده فعالیت بنیاد نیز شناسایی و تملیک این اموال بوده است. عدم تجانس دارائی‌ها مشکلاتی از قبیل: غیر اقتصادی بودن، قرار نداشتن در زنجیره ارزش، پراکندگی رشته فعالیت و ساختاری بوده است.
در سالیان اخیر سبد دارایی های بنیاد هم از حیث میزان و هم تنوع رشد چشم گیری داشته است. طی این سال‌ها سرمایه گذاری های جدید و اتخاذ استراتژی‌های معطوف به بهینه سازی سبد رشته فعالیت ها و جهت‌گیری سرمایه‌گذاری در دهه‌های گذشته بر توسعه رشته فعالیت های با ارزش‌افزوده بالاتر نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، بانکداری، فولاد، ساختمان، سیمان و کشاورزی تمرکز داشته است. تامین مالی مورد نیاز برای انجام اقدامات بنیاد در حوزه اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر درآمد‌های بخش اقتصادی خود و بدون دریافت بودجه از دولت است.
جهت گیری‌های اساسی بنیاد:
از تاریخ ۳۱/۴/۱۳۹۳ و با آغاز دوره جدید مدیریت بنیاد، رهنمود‌های حضوری رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اللّه العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی) شامل محور‌های زیر به‌عنوان جهت‌گیری‌های اساسی بنیاد تعیین گردید:
۱- تبدیل بنیاد به یک بنیاد مستضعفان به معنای واقعی کلمه
۲- خارج کردن یک منطقه محروم از محرومیت و استضعاف و سپس مناطق دیگر
۳- تجدید ساختار بنیاد و کاهش بروکراسی
۴- ترویج و اجرای مدیریت جهادی و به‌کارگیری جوانان مستعد و ارزشی در بنیاد
۵- توجه به امور فرهنگی در بنیاد
۶- مدیریت بهینه فعالیت‌های بنیاد در بخش اقتصادی
گزارش خلاصه اجرای جهت‌گیری‌های اساسی فوق در بنیاد بشرح ذیل است:
جهت‌گیری اول: تبدیل بنیاد به یک بنیاد مستضعفان به معنای واقعی کلمه
شعار برنامه میان‌مدت پنجم بنیاد (۹۷-۱۳۹۴) «توانمندسازی اجتماعی، رشد بهره وری و رقابت سالم» مصوب گردید.
با تمرکز امور محرومیت‌زدایی و توانمندسازی در بنیاد علوی به‌عنوان بازوی اجرایی بنیاد و اختصاص حداقل ۳۰ درصد سود تقسیم شده سهم بنیاد برای انجام این امور توسط بنیاد علوی، بودجه آن از ۱۳۶ میلیارد تومان در سال ۹۲ به ۷۳۷ میلیارد تومان در سال ۹۷ افزایش یافت.
در مورد توسعه فعالیت‌های محرومیت‌زدایی و توانمندسازی در حوزه‌های مختلف می‌توان به این موارد اشاره کرد:
اشتغال و تولید: پرداخت وام یارانه دار به واحد‌های کوچک و متوسط در روستا‌ها با عقد تفاهم‌نامه بین بنیاد علوی، بانک سینا، استانداری‌ها و معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری که برای هر استان ۲۰ میلیارد تومان وام بانکی و برای هر طرح در روستا‌ها حداکثر ۲ میلیارد تومان و با ۵ درصد یارانه توسط بنیاد علوی و ۵ درصد توسط معاونت توسعه روستایی نهاد ریاست جمهوری اختصاص یافته، که تاکنون و تحت نظارت دقیق بانک سینا و بنیاد ۲۸۶۵ طرح با ۱۴ هزار میلیارد ریال مصوب و ۲۴۹۲ طرح با ۱۱.۶ هزار میلیارد ریال قرارداد منعقدشده است و ۱۵۵۲ طرح با اشتغال زایی ۱۰۸۳۵ نفر و سرانه ۴۲۸ میلیون ریال به بهره‌برداری رسیده و آثار بسیار خوبی داشته است.
کمک به ایجاد اشتغال در نقاط محروم با حمایت از راه‌اندازی بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، کارگاه‌های صنایع‌دستی و طرح توسعه حمل‌ونقل بار و مسافر در روستا‌ها و مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور با مشارکت کمیته امداد امام خمینی (ره)
سلامت الف: کمک به ساخت بیمارستان‌ها مانند ابوذر اهواز که تحویل وزارت بهداشت و پس از تجهیز افتتاح شد، بیمارستان طالقانی آبادان که در مرحله ساخت است با پیشرفت ۶۰%، کمک به ساخت بیمارستان دزفول و ساخت بیمارستان مراوه‌تپه و کمک به تجهیز بیمارستان قلعه گنج و بیمارستان چالدران، مرکز خیریه آموزشی، پژوهشی و درمانی ابوعلی سینا شیراز و بیمارستان شریعتی تهران
ب: احداث مراکز سلامت شبانه‌روزی (۱۰ تختی) در ۳۹ منطقه محروم با مشارکت ۵۰ درصدی وزارت بهداشت و درمان که ۲۵ مورد تحویل و ۱۵ مورد تا پایان سال تحویل می‌شود و برای ۶۰ مورد در دو سال آینده تفاهم شده است. بانک سینا از صرفه جویی تبلیغات برای هر بیمارستان تا به حال، دو آمبولانس تهیه کرده است.
ج: ارتقاء سلامت مادران باردار و شیرده روستایی دچار سوء‌تغذیه در مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور و توزیع سبد مواد غذایی بین مادران واجد شرایط، از ماه چهارم بارداری تا ماه ششم شیردهی، از آبان ماه سال ۱۳۸۷ آغاز شده است و با توسعه زیاد در حال اجرا هست؛ به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۶ حدوداً تعداد ۸۰ هزار مادر تحت پوشش این طرح قرار گرفتند که از محل این طرح، اشتغال فراوانی برای تامین کالا‌ها و توزیع نیز ایجاد شده است.
واگذاری املاک علوی تاکنون ۷۳۰۰۰ مورد با مساحت حدود ۱۸۵ میلیون مترمربع با ارزش ۱۴۰۰ میلیارد تومان که با ۹۸ درصد تخفیف نسبت به ارزش کارشناسی واگذار گردیده است و باعث آرامش و خوشحالی زیاد مردم مناطق مورد اجرا شده است.
کمک به تأمین مسکن الف: خانوار‌های پر معلول، ۱۴ هزار خانوار با ۲ تا ۶ معلول با مشارکت ۴ دستگاه دیگر (بنیاد مسکن، بهزیستی، خیرین مسکن ساز و سازمان ملی مسکن) که تابه‌حال ۴۵۶۲ واحد مسکونی تحویل‌شده و بقیه نیز در جریان است.
ب: کمک به حل مشکل حاد مسکن افراد محروم و نیازمند با کمک بنیاد مسکن به تعداد ۹۵۸ متقاضی.
ج: طلاب فاقد مسکن با کمک بنیاد مسکن در مناطق شهری و روستایی ۵۰۰ مورد.
د: خانواده‌های دارای فرزندان سه‌قلو و بیشتر، مسکن تعداد ۴۵۴ خانواده، شیر خشک و پوشک ۳۷۲ خانواده و ۲۳۲ خانواده هم در سایر زمینه‌ها کمک شده اند.
خدمات در حوزه آموزش شامل الف: برگزاری اردو‌های دانش‌آموزی در ارودگاه امام خمینی (ره) با حدود سالانه ۱۱ هزار نفر و همچنین ارتقاء سطح علمی دانش آموزان مناطق محروم با عملکرد ۱۰۸ هزار دانش‌آموز در سال ۹۶.
ب: حمایت از دانشجویان مناطق محروم که در سال ۹۶ به ۵۷۳۰ دانشجو ۳۷ میلیارد ریال وام پرداخت شده است. ج: تحت پوشش قرار دادن تعداد ۲۵۰ دانش‌آموز مستعد از مناطق محروم با همکاری بنیاد نخبگان.
کمک به ساخت مدارس استاندارد جایگزین مدارس خشتی و گِلی در مناطق محروم کشور به تعداد ۱۳۰۰ کلاس درس با مشارکت ۵۰ درصدی با سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس که تاکنون ۳۰۰ کلاس به بهره‌برداری رسیده است.
کمک به ساخت زمین‌های ورزشی در مناطق روستایی شامل ۲۵۰ زمین ورزشی با مشارکت ۵۰ درصدی وزارت ورزش و جوانان که ۵۰ مورد به نتیجه رسیده است.
تأمین سیمان به‌صورت بلاعوض برای کمک به بازسازی مسکن مناطق روستایی آسیب‌دیده ناشی از حوادث غیرمترقبه با عملکرد ۳۰۶ هزار تن سیمان در سال ۹۶ و ۹۷ برای نواحی آسیب‌دیده از سیل و زلزله در ۱۰ استان کشور.
جهت‌گیری دوم: خارج کردن یک منطقه محروم از محرومیت و استضعاف
در سال ۹۳ و پس از بررسی کامل، شهرستان قلعه گنج در جنوبی‌ترین نقطه استان کرمان به این منظور انتخاب شد.
معمولاً سیاست دولت‌ها در مورد کمک به نقاط محروم ایجاد پروژه‌ای در آن مناطق بوده است که نهایتاً افراد به‌عنوان کارگر و کارمند جذب این پروژه‌ها شده‌اند. بنیاد با بررسی همه‌جانبه و با توجه به تجربیات مختصری که در کشور وجود داشت با مطالعات، طرح گسترده‌ای برای توانمندسازی مردم تدارک دید. در این طرح، محور مردم هستند و شعار بنیاد "کار با مردم برای مردم، توانمندسازی و معیشت پایدار" است. این طرح در پی فراهم نمودن شرایطی است که با تکیه بر توانمندی‌های مردم و به وجود آوردن بستری برای بروز و ظهور این توانمندی‌ها و با حمایت بنیاد خروج شهرستان و مردم را از محرومیت و استضعاف میسر نماید و الگویی بومی برای آبادانی و پیشرفت اسلامی، برگرفته از مفاهیم و ارزش‌های اسلامی-ایرانی به دست دهد.
تفاهم‌نامه همکاری طرح پیشرفت و آبادانی منطقه قلعه‌گنج، تفاهم‌نامه‌ای فیمابین بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و استانداری کرمان با موضوع "سرمایه‌گذاری و مشارکت اقتصادی، زیرساخت، فرهنگی، درمانی و ورزشی توسط بنیاد با حمایت استانداری و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی ذیربط در شهرستان قلعه‌گنج در راستای تحقق اهداف" منعقد گردید و این تفاهم‌نامه به تأیید وزرای محترم کشور، جهاد کشاورزی، نیرو و صنعت، معدن و تجارت رسید.
طرح آبادانی و پیشرفت شهرستان قلعه گنج توسط مشاور مطالعه و در راستای دستیابی به اهداف چهارگانه شامل افزایش درآمد جامعه روستایی، توسعه اقتصاد محلی با حمایت از کارآفرینان، کاهش تعداد خانوار فقیر و کاهش فشار بر منابع طبیعی تهیه و مصوب گردید.
طرح بسیج جوامع محلی در جهت توانمندسازی و ایجاد معیشت پایدار از طریق تشکیل صندوق‌های خُرد اعتباری که انتخاب اعضاء و تعیین مدیر گروه نیز توسط خود مردم با آموزشی که مشاور می‌دهد صورت می‌گیرد و وام دادن نیز با تصویب اعضاء گروه به افراد متقاضی گروه صورت می‌گیرد. تابه‌حال در ۱۴۴ روستا این اقدام انجام و ۸۰ درصد خانوار‌های روستایی در گروه‌ها عضو شده‌اند (شامل حدود ۱۵ هزار خانوار با ۲۰ هزار عضو) و فعالیت اجتماعی اقتصادی خوبی شکل‌گرفته است. اعتماد بنیاد به مردم باعث اعتماد مردم به بنیاد شده و استعداد‌ها شکوفا می‌شوند. طی سه سال و چند ماه که از اجرای این طرح می‌گذرد، مردم با پس‌انداز‌های اندک خود در صندوق‌ها حدود ۵۲ میلیاردریال ذخیره کرده‌اند و بنیاد هم تقریبا همان مقدار برای اشتغال کمک می‌کند. جمع پس‌انداز و کمک بنیاد در صندوق‌ها حدود ۹۵ میلیارد ریال است؛ اما تابه‌حال ۱۵۰ میلیارد ریال وام از این محل و از برگشت اقساط داده شده است و معوقه، تقریباً صفر است. این الگو و مدل بر مشارکت و اعتماد مردم به یکدیگر استوار است و چنین نتیجه‌ای حاصل شده است.
طرح‌های اشتغال‌زا و تولیدی ازجمله ایجاد کارخانه روغن کنجد، دامداری بز شیری و کارخانه لبنیات برای جذب شیر است. با کمک بنیاد و آموزش، واحد‌های ۲۵ رأسی دامداری بز شیری توسط مردم تشکیل و با دادن وام به آنان تابه‌حال ۱۲ مورد به بهره‌برداری رسیده که تا پایان سال ان شاءالله به ۶۰ مورد خواهند رسید و سال‌های بعد ادامه می‌یابد. یک واحد ۲۰ تا ۲۵ رأسی زندگی یک خانواده روستایی را به‌خوبی اداره می‌کند.
آموزش‌های قالیبافی، تأمین امکانات اولیه و خرید فرش‌های بافته‌شده توسط شرکت فرش نیز توسعه قالیبافی را به همراه داشته است.
با پرداخت وام‌های یارانه دار به مردم، کارخانه‌ها رب گوجه‌فرنگی، سه کارخانه فرآوری خرما و سردخانه توسط بخش خصوصی به بهره برداری رسیده و چند کارخانه دیگر در حال شکل‌گیری است. با پرداخت وام‌های ۲۰ میلیونی کسب‌وکار‌های زیادی راه افتاده (۲۰۰ مورد) و هر کس به‌تناسب علاقه خود کارآفرینی نموده و هزینه ایجاد یک شغل از این طریق ۱۰-۵ میلیون تومان و در واحد‌های بزرگ‌تر ۶۰-۵۰ میلیون تومان است. از جمله مشاغل ایجادی می‌توان به چند مورد گلخانه، نانوایی، آهنگری، غذا فروشی، خیاطی و گلدوزی و نرم افزاری اشاره کرد.
عمران و آبادانی اقدام برای تأمین آب شهرک صنعتی شهرستان قلعه گنج و راه‌اندازی آن، کمک به خرید تجهیزات مورد نیاز برای اجرای طرح شبکه ارتباطی پهن باند شهرستان قلعه گنج، طراحی مبلمان شهری در محور‌های اصلی شهر قلعه گنج به طول ۱۰ کیلومتر (در دست مطالعه و سپس اجرا)، دو باندِ کردن و اصلاح ساختار مسیر ورودی به قلعه گنج با احداث ۲۸ پل (محوری حادثه‌خیز است) با مشارکت شهرداری و احداث پل روی رودخانه بزرگ در مسیر ورودی بخش رمشک با مشارکت اداره راه و ترابری که در این منطقه سنی نشین، اثر بسیار خوبی داشته است. تجهیز بیمارستان قلعه گنج و راه‌اندازی آن (روزانه ۳۰۰ نفر مراجعه‌کننده) و ایجاد یک پاسگاه پلیس.
خدمات فرهنگی و آموزشی ساخت یک مسجد به مساحت ۲۰۰ مترمربع با معماری زیبای ایرانی_اسلامی در مجتمع اداری برای استفاده عموم، تجهیز و احداث مساجد و حسینیه‌ها در سطح شهرستان به مبلغ ۲,۳ میلیارد تومان (تقریبا ۱۰۰ مورد)، تجهیز ۱۰۲ مدرسه، اهدای جوایز به دانش آموزان برتر قلعه گنج به تعداد ۶۶۰۰ نفر در سال ۹۵ و ۷۵۰۰ نفر در سال ۹۶ در جهت تشویق دانش آموزان و برگزاری دوره‌های سوادآموزی برای بی‌سوادان تابه‌حال به تعداد ۱۰۰۰ نفر، برگزاری دوره‌های فنی حرفه‌ای برای ۲۵۰۰ نفر و دوره آموزشی فرش دستباف برای ۲۰۰ نفر از بانوان و تأمین دار قالی و لوازم برای بافت در خانه.
برگزاری جشن رمضان و مسابقات قرآنی در رشته‌های حفظ، قرائت و اذان و جایزه به ۲۰۰ نفر برتر در سال ۹۶ و یک ساختمان برای دارالقرآن با مسئولیت امام جمعه محترم که بسیار همراه هستند.
اقدامات انجام‌شده در قلعه گنج به استناد تائید مقامات محلی تأثیر زیادی در کاهش آسیب‌های اجتماعی، نرخ بیکاری و رشد شاخص‌های امنیتی منطقه داشته است. در طی این مدت به شهادت مکتوب مقامات استان، بیکاری از ۲۵ به ۱۰ درصد تقلیل یافته و قلعه گنج که ناامن‌ترین نقطه کرمان بوده به یکی از نقاط امن استان بدل شده است.
با عنایت به صورتجلسه مورخ ۳۰/۰۷/۱۳۹۷ منعقده فیمابین بنیاد علوی و بنیاد برکت در خصوص تعیین نهاد متولی هریک از مناطق هدف به منظور جلوگیری از تداخل برنامه‌ها و حرکت به سمت هم‌افزایی در محرومیت‌زدایی در سطوح خُرد و کلان و موافقت بعمل آمده، با شهرستان‌های منتخب در هامش جدول "اولویت شهرستان‌ها بر اساس مطالعات صورت پذیرفته"، شهرستان‌های ذیل برای اجرای طرح‌های آبادانی و پیشرفت مناطق هدف در دستور کار بنیاد علوی قرار دارند:
از ۸ ماه قبل لنده در استان کهکیلویه و بویراحمد، چالدران در آذربایجان غربی، اخیرا ملکشاهی در ایلام، مانه و سملقان در خراسان شمالی، سروآباد در کردستان، زهک، قصرقند و دلگان در سیستان و بلوچستان، مراوه تپه در گلستان، گرمی در اردبیل، کوهرنگ در چهارمحال و بختیاری، جزیره لارک در هرمزگان و شادگان در خوزستان تحت پوشش این طرح قرارگرفته و کار‌ها جریان یافته و در دست اقدام است و جمعا به ۱۴ مورد خواهند رسید و در سال‌های بعد نیز اضافه می‌شوند.
جهت‌گیری سوم: تجدید ساختار بنیاد و کاهش بوروکراسی
طرح ساماندهی و تجدید ساختار بنیاد در اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی باهدف فعال‌سازی کلیه امکانات به‌منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت، در فعالیت‌های اقتصادی بنیاد صورت گرفته است. این طرح با تفویض اختیار به مدیران برای استفاده از ظرفیت کامل مدیریتی بنیاد به‌عنوان اولین اقدام در شکل‌گیری روان سازی است. طرح ساماندهی هلدینگ‌ها طی مدت کوتاهی منجر به تبدیل ۲۲ هلدینگ با ۲۱۴ شرکت به ۱۱ هلدینگ با ۱۷۱ شرکت شده است. اجرای این طرح موجب ایجاد تحرک با تجمیع و تمرکز منابع در جهت پیشبرد اهداف گردیده است و با ایجاد یک کارگروه از مدیران بنیاد، ساماندهی و چابک سازی به عنوان یک جریان مستمر در بنیاد ادامه دارد و فرصت پیاده‌سازی اهداف اصلی زیر را فراهم ساخته است:
خروج از برخی عرصه‌ها و سپردن کار به بخش خصوصی از قبیل: فروش شرکت‌های تولید قند، مشاوره، پیمانکاری و کارخانه نئوپان
هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به فعالیت‌های راهبردی با فناوری‌های نوین در جهت رفع نیاز کشور از جمله مشارکت در اپراتور چهارم (فیبر نوری) که در دست پیگیری است، کارخانه آلومینیوم و فولاد، گلخانه و پرورش ماهی در قفس در دریا و دامداری بز شیری.
افزایش مشارکت پذیری و هم افزایی در بنیاد با تکیه بر توانائی‌ها و ظرفیت‌های گروه بنیاد.
از مجموع ۵۶ رشته فعالیت مقرر گردیده از ۱۴ رشته فعالیت از قبیل: چوب، قند، مشاوره ساختمان و باغات خارج شود و با ماندگاری ۴۲ رشته فعالیت موافقت شده است. در مورد هتل‌ها تلاش زیادی برای واگذاری انجام شد، دو هتل فروخته شد و یک هتل به بورس رفته، اما به علت مشکلات عدیده و علیرغم تلاش‌های صورت گرفته، توفیق زیادی حاصل نشده است.
استقرار هلدینگ‌ها در ساختمان مرکزی بنیاد و فروش املاک مازاد در جهت سرمایه‌گذاری که به عنوان بخشی از طرح ساماندهی با وقت و انرژی بسیار زیاد انجام و صرفه جویی مالی بسیار خوبی به همراه داشت.
برنامه جهت ورود ۱۸ شرکت به بورس که تاکنون سهام پنج شرکت آبمیوه پاکدیس، دامداری تلیسه نمونه، هتل بین المللی پارسیان کوثر اصفهان، دامپروری زاگرس شهرکرد و فولاد جنوب کیش عرضه شده است و سایر شرکت‌ها نیز پذیرش شده که متناسب با شرایط بازار عرضه می‌شوند. نکته مهم این است که سهام بصورت خرد به افراد بسیار زیاد واگذار می‌شود.
جهت‌گیری چهارم: ترویج و اجرای مدیریت جهادی و به‌کارگیری جوانان متعهد و ارزشی در بنیاد
آئین‌نامه ترویج روحیه و حمایت از فعالیت‌های جهادی تدوین و توسط هیئت امناء مصوب گردیده و برگزاری جشنواره سالانه مدیریت جهادی در جهت تجلیل از اقدامات جهادی و تبیین معیار‌های آن در سطح گروه بنیاد در دستور کار قرارگرفته و اجرایی شده است و تاکنون سه جشنواره انجام شده است.
انجام اقدامات عملی به‌منظور ترویج مدیریت جهادی ازجمله انجام ملاقات مردمی به‌صورت هفتگی با حضور مدیران بنیاد که تاکنون ۲۰۱ جلسه برگزار و تعداد ۷۸۸۰ نفر ملاقات صورت پذیرفته و تأثیر زیادی در حل مشکلات مردم داشته است، حضور مستمر ماهیانه در طرح آبادانی و پیشرفت قلعه گنج و سایر شهرستان‌ها و سرکشی و بازدید از سایر پروژه‌ها در استان‌ها که تاکنون ۲۸۹ سفر انجام شده است.
شناسایی و پرورش جوانان ارزشی و متعهد در گروه بنیاد که در همین رابطه، آموزش جوانان و انتقال دانش و تجارب سازمانی به آنان اجرائی گردیده و از میان ۱۵۰۰ نفر تعداد ۱۴۷ جوان مستعد در گروه بنیاد شناسایی و سرمایه‌گذاری برای رشد و پرورش آن‌ها صورت گرفت و دوره‌های آموزش مهارت‌های مدیریتی و اعتقادی در جهت گسترش فرهنگ و مدیریت جهادی بر اساس اقتصاد مقاومتی و مبانی انقلابی انجام می‌شود که تاکنون ۳۹ نفر آن‌ها به‌عنوان عضو هیئت‌مدیره شرکت‌های بنیادی بکار گرفته شده اند و این جریان، همچنان ادامه دارد.
جهت‌گیری پنجم: توجه به امور فرهنگی در بنیاد
ساختمان موزه دفینه بنیاد به‌منظور حفظ و استفاده بهینه از آثار و اشیاء فرهنگی موزه‌ای و به دلیل نبود فضای مناسب نمایش و فرسوده بودن ساختمان، برای نمایش عمومی و دائمی آثار، این ساختمان در حال مقاوم‌سازی و بازسازی و موزه خودرو هم در حال نوسازی است. موزه عاج در رامسر راه اندازی و موزه زمان، بازسازی شده است.
توجه به رویکرد فرهنگی با تجهیز و ساماندهی فیزیکی و رفتاری واحد‌های تفریحی به فضای مطلوب حضور خانواده‌ها در مجموعه توچال و ارم سبز و برگزاری جشن رمضان در این اماکن برای اشاعه و ترویج مراسم آئینی و تقویت فرهنگ دینی در فضا‌های عمومی صورت گرفته است. در سال قبل جشن رمضان در مجموعه ارم و منطقه قلعه گنج به مدت ۲۵ شب برگزار و توسط تلویزیون هم پخش گردید.
توجه به مفاهیم فرهنگی در بنیاد ازجمله برگزاری جشنواره فرهنگی هنری و قرآن و عترت کارکنان بنیاد و خانواده‌های آن‌ها و نشست با همکاران خانم، ساماندهی فعالیت‌های فرهنگی در مرکزیت بنیاد، توجه به موضوع حجاب در بین کارکنان خانم.
جهت‌گیری ششم: مدیریت بهینه فعالیت‌های بنیاد در بخش اقتصادی
تبدیل بنیاد مستضعفان به الگوی یک‌نهاد توانمند و بهره‌ور، دارای فعالیت‌های اقتصادی سالم و شفاف و درشان یک نهاد انقلابی مهمترین خواسته‌ای بوده که در چند سال اخیر پیگیری شده است. در این خصوص ساماندهی شرکت‌ها، تجدید ساختار فعالیت، افزایش بهره‌وری دارایی‌ها و خروج تدریجی از فعالیت‌هایی که بخش خصوصی در آن‌ها فعال است و حضور در عرصه‌های راهبردی و دانش بنیان در دستور کار قرار گرفته و اجرایی شده است.
از سیاست‌های اصلی بنیاد عرضه شرکت‌های موفق در بورس و سرمایه‌گذاری و توانمندسازی در شرکت‌های عمده هست. در این فرایند شرکت‌های کوچک، غیر بهره‌ور و فاقد اهمیت استراتژیک حذف خواهند شد و جای خود را به شرکت‌های متعالی و پیشرو، بزرگ‌مقیاس و ثروت آفرین خواهند داد. از ۱۸ شرکت تاکنون ۵ شرکت وارد بورس شده و بقیه در شرف ورود هستند.
پروژه آزادراه تهران – شمال با رشد جهشی در عملیات و گسترش آن به‌کل مسیر هم‌اکنون به‌عنوان بزرگ‌ترین کارگاه ساختمانی فعال و رشد مهندسی کشور شناخته می‌شود. این کارگاه به دلیل داشتن معیار‌های فنی و فناوری‌های نوین به کارگاه آموزشی موردعلاقه دانشگاه‌ها و دانشجویان تبدیل شده است. در حال حاضر این پروژه طبق برنامه زمان‌بندی با کنترل دقیق، توسط پیمانکاران توانمند ایرانی که همه در محیطی کاملاً رقابتی (حتی شرکت‌های بنیادی) برنده مناقصه شده‌اند اجرا می‌گردد. این پروژه به‌عنوان نمونه‌ای از تعامل مثبت میان دولت و بنیاد تلقی می‌گردد. کاهش سطح قرارداد پیمانکار خارجی به میزان فاینانس موجود و واگذاری بقیه کار به پیمانکاران داخلی، بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های روز دنیا در اجرای پروژه از اقدامات مهم استفاده حداکثری از توان داخلی هست. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ نفر درحدود ۱۵۰ جبهه کاری در آزادراه با ۱۳۲۵ دستگاه ماشین‌آلات مشغول کار هستند. امید است این پروژه تاثیر مثبتی در رشد شاخص‌های مهندسی راهسازی کشور داشته باشد. منطقه چهار در تابستان ۹۴ به بهره برداری رسید و منطقه یک ان شاءالله در چند ماه آینده به بهره برداری می‌رسد این پروژه با صیانت کامل از حقوق اقتصادی بنیاد به انجام می‌رسد.
در جهت ارتقاء اعتبار اجتماعی بنیاد، رفع ابهامات احتمالی شفاف‌سازی و مقابله با فساد اقدامات زیر در برنامه قرارگرفته است:
برقراری کنترل مضاعف و حسابرسی داخلی شرکت‌ها
اطلاع‌رسانی و برگزاری مناقصات و مزایده‌ها از طریق درگاه‌های الکترونیکی علاوه بر مطبوعات
پاسخ گوئی به‌موقع به رویدادها، گزارش‌ها و درخواست‌های واصله
انجام به‌موقع حسابرسی و بازرسی گروه بنیاد به‌نحوی‌که در سال جاری از ۱۷۹ شرکت تعداد ۱۵۱ گزارش حسابرسی مقبول و ۲۸ گزارش مشروط بوده است و حسابرسی تلفیقی بنیاد بدون بند حسابرس و بازرس به تصویب مجمع رسید.
تغییر رویکرد و نگاه در برنام میان‌مدت سه‌ساله پنجم (سال‌های ۹۵ تا ۹۷) بر اساس سیاست‌های جدید و در راستای ایجاد تحول بوده، این برنامه مظهر و تجلی اهداف عالیه بنیاد در محور‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که در آن با در نظر گرفتن اصول اقتصاد مقاومتی و اصول موضوعه ابلاغی به نهاد‌ها و رویکرد جدید، چرخش معناداری در توجه به رفع محرومیت به معنای واقعی، ارائه عملکرد درخور یک‌نهاد انقلابی و ایجاد یک وجهه اجتماعی فرهنگی مناسب صورت گرفته است.
افزایش سرمایه‌گذاری در مناطق محروم، حمایت از محرومین مستعد، افزایش بهره‌وری، توسعه صادرات، افزایش مشارکت، افزایش نظارت و شفافیت و ارتقاء سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی اجتماعی از محور‌های مهم برنامه مذکور هستند.
برقراری نظام سنجش ریسک جامع در بنیاد و بررسی ریسک کلیه پروژه‌هایی که در بنیاد برای اخذ مصوبه معرفی می‌شوند.
کاهش اتکا شرکت¬ها به خزانه بنیاد در سرمایه¬گذاری با فروش دارایی‌های مازاد و راکد و استفاده از منابع بازار سرمایه و بانک‌ها و ...
توسعه صادرات، رشد مقداری و ارزشی صادرات ۸۵% در سال ۹۶، رشد مقاصد صادراتی از ۳۹ کشور در سال ۹۴ به ۵۶ کشور در سال ۹۶ و با اختصاص ۱۰۰ درصد سود حاصل از صادرات شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات همان شرکت‌ها و اختصاص ۳ درصد از سود خالص برای فعالیت‌های پرخطر و راهبردی در جهت توسعه صادرات که از سیاست‌های مصوب هیات امناء در برنامه و بودجه است.
حمایت از شرکت‌های دانش بنیان که موسسه تحقیق و توسعه دانشمند برای حمایت و سرمایه گذاری در این شرکت‌ها تجهیز شده و آن‌ها برای حضور قدرتمندتر در بازار، مورد حمایت قرار می‌گیرند. مهمترین نیاز امروزشرکت‌های دانش بنیان اعتماد به محصولات آن‌ها و استفاده از آن است که بازار گروه بنیاد در اختیار دانش بنیان‌ها قرار گرفته است. شرکت‌ها برای استفاده از محصول و خدمات دانش بنیان‌ها نه تنها نیاز به برگزاری مناقصه ندارند بلکه در تامین منابع لازم برای استفاده از محصولات دانش بنیانی از تسهیلات، حمایت‌های مالی و مشوق‌های لازم برخوردار هستندکه موجب برقراری رابطه کاری رو به رشد دانش بنیان‌ها با شرکت‌های بنیاد گردیده است. اصلی‌ترین محور دانش بنیانی بنیاد همسویی کامل با هدف محرومیت زدایی بر فعالیت‌های فراگیر در گستره جغرافیای وسیع کشور برای ایجاد عدالت، دسترسی مردم به ویژه جوانان مناطق محروم به امکانات، رشد و پیشرفت است.
تاکنون ۱۱ شرکت دانش بنیان از طریق خرید سهام اقلیت مورد حمایت قرار گرفته اند و همچنین با ۲۳ شرکت دیگر در شرکت‌های بنیاد، قرار داد منعقد شده و رو به افزایش است.
