این روند در حالی است که در هفت ماه نخست سال‌جاری، همواره بر سطح میزان بدهی‌های بانک‌ها افزوده شده بود. مطابق آمار بانک مرکزی، میزان این بدهی‌ها در اسفند ماه سال قبل ۱۳۲ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود که تا مهرماه سال‌جاری تا سطح ۱۶۰ هزار میلیارد تومان نیز افزایش یافت؛ اما در دو ماه انتهایی پاییز، بدهی‌های بانک‌ها روند کاهشی ثبت کرد تا به سطح کمتر از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برسد. کارشناسان معتقدند دو عامل در این خصوص اثر بیشتری داشته‌اند. نخست اینکه در ماه‌های اخیر، رشد سپرده‌های غیردیداری بانک‌ها افزایش یافته و از این سو، تجهیز منابع بانک‌ها در شرایط مساعدتری قرار دارد؛ درنتیجه نیاز به استقراض از منابع بانک مرکزی کاسته شده است. نکته دیگر اینکه با کاهش تقاضای تسهیلاتی در ماه‌های اخیر، بانک‌ها نقش فعال‌تری در بازار بین بانکی بازی می‌کنند و تامین منابع از این بازار نیز برای بانک‌ها جایگزین منابع بانک مرکزی شده است. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، یکی از عوامل غالب رشد پایه پولی در دو سال اخیر بوده که عقبگرد آن باعث توقف پیشروی پول پرقدرت در ماه‌های آتی خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در آذر ماه برای دومین ماه متوالی نزولی شد. در آذر ماه سطح بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به کمتر از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به ماه قبل افت ۵ درصدی را تجربه کرده است. در آبان ماه نیز افت ماهانه بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی حدود ۲ درصد گزارش شده بود. به نظر می‌رسد کاهش تقاضای تسهیلاتی، افزایش منابع بلندمدت بانک‌ها و فعال شدن بانک‌ها در بازار بین بانکی در این روند نزولی اثرگذار بوده است. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی یکی از اجزای پایه پولی از سمت دارایی‌ها محسوب می‌شود و کاهش رشد این جزء باعث افت رشد پول پرقدرت خواهد شد.
تصفیه حساب بانک‌ها با بانک مرکزی
بانک مرکزی آمارهای پولی و بانکی را در آذر ماه سال جاری منتشر کرد. این در حالی است که چند روز پیش، پس از یک وقفه نسبتا طولانی، آمار پولی و بانکی، آبان ماه در اختیار مخاطبان قرار گرفته بود. یکی از بخش‌های مهم این آمارها، وضعیت ترازنامه بانک مرکزی است که صورت دارایی و بدهی‌های این نهاد را به تصویر می‌کشد. در این بخش بررسی آمار بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به‌عنوان یک جزء اصلی پایه پولی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آذر ماه سال جاری میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به ۸/ ۱۴۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم نسبت به ماه قبل یعنی آبان ماه حدود ۵ درصد کاهش یافته است. میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در آبان ماه ۱/ ۱۵۸ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود. این دومین ماه متوالی است که رشد ماهانه بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، منفی گزارش شده است. در آبان ماه نیز رشد ماهانه این بخش منفی۲درصد گزارش شده بود. بنابراین این آمارها نشان می‌دهد که در دو ماه اخیر، نقطه عطفی در مسیر بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی ایجاد شده و روند آن نزولی بوده است. این روند کاهشی در آمار سالانه نیز قابل مشاهده است. در آذر ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل این رشد به میزان ۵/ ۳۲ درصد گزارش شده است. این رقم در آبان ماه سال جاری در سطح ۲/ ۴۳ درصد بوده است. بنابراین بیش از ۱۰ واحد درصد از رشد نقطه به نقطه بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز کاسته شده است. در نتیجه طی دو ماه اخیر، بانک‌ها بخشی از بدهی‌های قبلی خود را با بانک مرکزی صاف کرده‌اند. بنابراین می‌توان پیش بینی کرد که اثر این عامل نیز در ماه‌های آتی بر پایه پولی کاهش یابد. کارشناسان معتقدند می‌توان چند عامل را در افت بدهی بانک‌ها مرتبط دانست. عامل نخست، کاهش تقاضای تسهیلاتی در بانک‌ها است که این موضوع باعث می‌شود بانک‌ها مشارکت بیشتری در بازار بین بانکی داشته باشند و در نتیجه تمایل برای استقراض از منابع بانک مرکزی کاهش یابد. همچنین در ماه‌های گذشته با آرام شدن بازار ارز و افزایش رشد سپرده‌های بلندمدت و پایدار، به نوعی فرار سپرده‌های مدت‌دار از بانک‌ها کمتر شده و در نتیجه بانک‌ها تمایل کمتری به تجهیز منابع از سوی بانک مرکزی دارند.
رشد بدهی بانک‌های تجاری
بانک مرکزی به‌طور مشخص در گزارش‌های خود اشاره نمی‌کند که در ماه‌های گذشته کدام بانک‌ها بدهکارتر شده‌اند یا اینکه کدام بانک‌ها بدهی خود را تصفیه کرده‌اند. اما در یک دسته‌بندی اصلی، جزئیات تغییر بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در سه دسته‌بندی، بانک‌های تجاری، بانک‌های تخصصی و بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری وجود دارد. نوع اول بانک‌های تجاری است که به نظر می‌رسد در این گزارش بانک‌های دولتی مدنظر است. زیرا در دسته‌بندی که بانک مرکزی در پایگاه خبری خود قرار داده، بانک‌های تجاری به دو گروه بانک‌های دولتی و غیردولتی تقسیم شده‌اند. بانک‌های تجاری دولتی نیز شامل سه بانک سپه، ملی و پست بانک هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در آذر ماه سال جاری میزان بدهی‌های بانک‌های تجاری به بانک مرکزی به رقم ۵/ ۳ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه قبل افزایش ۵ درصدی را تجربه کرده است. البته در آبان ماه رشد بدهی این گروه بانک‌ها منفی ۱۴ درصد گزارش شده بود و نشان می‌داد که کاهش قابل توجهی در میزان بدهی این گروه بانکی ثبت شده بود. در اسفند ماه سال قبل میزان بدهی بانک‌های تجاری به بانک مرکزی در سطح ۵/ ۴ هزار میلیارد تومان قرار داشت. در آذر ماه سال جاری تنها ۴/ ۲ درصد از بدهی‌های کل بانک‌ها به بانک مرکزی در گروه بانک‌های تجاری بوده است.
افت بدهی بانک‌های تخصصی
گروه دوم از دسته‌بندی بانک‌ها، شامل بانک‌های تخصصی است که در پایگاه خبری بانک مرکزی، این بانک‌ها شامل پنج بانک توسعه تعاون، توسعه صادرات ایران، صنعت و معدن، مسکن و کشاورزی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی در آذر ماه سال جاری به سطح ۹/ ۴۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم در آذر ماه رشد منفی یک درصدی را ثبت کرده بود، اما در ماه آبان رشد ماهانه بدهی بانک‌های تخصصی به میزان ۵ درصد گزارش شده بود. در اسفند ماه سال قبل میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی به میزان ۲/ ۴۷ هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آذر ماه رشد سالانه بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی درسطح ۵/ ۱۳ درصد بوده است. در این ماه بدهی‌های بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی ۳۲ درصد کل بدهی را تشکیل داده است.
دومین ماه کاهشی در بانک‌های خصوصی
در سومین تقسیم‌بندی بانک مرکزی، بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری قرار دارند. به نظر می‌رسد در این تقسیم‌بندی ۲۰ بانک غیردولتی و ۵ موسسه اعتباری وجود دارند. میزان بدهی‌های این گروه بانکی در آذر ماه ۳/ ۹۷ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به ماه قبل، کاهش ۸ درصدی را تجربه کرده است. این دومین ماه متوالی است که بدهی این گروه بانکی روند نزولی را تجربه کرده، زیرا در آبان ماه نیز رشد ماهانه این گروه بانکی معادل ۴ درصد بوده است. بنابراین منفی شدن رشد کل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی عمدتا به دلیل افت بدهی‌های این گروه بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد نقطه به نقطه این گروه بانکی نیز کاهش قابل توجهی را ثبت کرده است. در آبان ماه رشد نقطه به نقطه بدهی بانک‌های خصوصی در سطح ۸۶ درصد قرار داشت که این رقم در ماه آذر به سطح ۴/ ۶۵ درصد کاهش یافته است. به بیان دیگر، این رشد در ماه آذر حدود ۲۰ واحد درصد عقب‌نشینی کرده است. در آذر ماه سال جاری، نسبت بدهی‌های بانک‌های خصوصی به بدهی کل بانک‌ها در سطح ۶۵ درصد قرار داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اسفند ماه سال قبل رشد بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی در سطح ۱۱۰ هزار میلیارد تومان بوده که نشان می‌دهد در سال جاری بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان از این بدهی کاسته شده است.
