بررسی و تدوین بودجه سال آینده، موضوعی است که در تمام محفل‌های اقتصادی و سیاسی بسیار مورد نقد و پیشنهاد قرار می‌گیرد، اما موضوعی که مورد تأکید بسیاری از مسئولان قرار گرفته است، ورود تحریم‌های یک جانبه به بازارهای کشور و عدم ارتباط مالی بین برخی بانک‌های بزرگ جهانی است.
علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی خود نخستین شخصی است که به بودجه نویسی انتقاد دارد و می‌گوید: هر کسی که در جمهوری اسلامی تحقیقات درستی انجام دهد، می‌تواند ۸۰ درصد کار را به پیش ببرد مثلا اکنون که در بحث بودجه کاستی داریم، بهتر است که با مراکز پژوهشی برای مصرف بهینه در بودجه و همچنین در بخش نیروی انسانی به یکدیگر متصل شویم.
در زمان تحریم و شرایط تحریم بودجه باید متفاوت از شرایط عادی باشد، حتی اصول آن هم باید متفاوت باشد، زیرا یکسری امور ضروری وجود دارد و یکسری مسائل مستحب که خوب است، اجرا شود.
بودجه در شرایط تحریم باید با ملاحظات صورت گیرد به عنوان مثال بسیاری از ردیف‌های بودجه در عین خوب بودن ضروری نیستند و باید در مراحل بعدی قرار بگیرند، چرا که اکنون نیاز‌های اساسی مردم در مسائلی مانند حقوق و اشتغال خلاصه می‌شود.
محمد خوش‌چهره، کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اهمیت برخی از بندهای بودجه سال ۹۸ اظهار کرد: بودجه برنامه‌ای است که تمام کشور با آن درگیر می‌شود و سازمان برنامه و بودجه باید همواره کل فعالیت ۱۲ ماهه خود را با این موضوع عجین کند.
وی افزود: برای جا افتادن و عملی شدن برنامه‌ها بر اساس اتفاقات سیاسی و اقتصادی، همواره باید برنامه‌های بلندمدتی برای سیستم خود تعریف کنیم که به نظر می‌رسد سیستم اقتصادی ما این روز‌ها نیازمند بازنگری ویژه‌ای است.
این کارشناس اقتصادی بیان کرد: در طول چهل سال سابقه انقلاب اسلامی، این فشارها همواره بوده و در مقاطعی رفع و در مقاطعی هم تشدید شده است، اینکه در زمان تحریم‌ها نسبت به آن اقدام شود، صحیح نیست.
وی افزود: باید به دنبال خوداتکایی بود تا اینکه به زمان فشارها تصمیم به اعمال محدودیت در برخی روابط و مبادلات صورت پذیرد.
خوش‌چهره تأکید کرد: اکنون در شرایطی هستیم که این عمل در ادوار گذشته رخ نداده و حالا باید با توجه به اعمال تحریم‌ها، بودجه کشور را بر مبنای تحریم بررسی و برنامه‌ریزی کنیم.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه کدام قسمت‌های بودجه ۹۸ تحت تأثیر این موضوع قرار می‌گیرند، گفت: معیشت در هر اتفاقی در ردیف اول آسیب‌پذیری قرار دارد که منظور از معیشت کالا‌های اساسی و سبد خرید‌های پرطرفدار جامعه است. البته دولت‌ها برای رفع موانع بسته‌های حمایتی کالا‌های اساسی را در نظر گرفته‌اند منتهی تلقی از کالا‌های اساسی نادرست است.
این کارشناس اقتصادی افزود: یکی از کالا‌های اساسی محصولات کشاورزی تولید داخل است که اگر در بودجه تعریف جدی برای حمایت از آن صورت بگیرد دیگر در شب‌های عید شاهد فشار، افزایش قیمت کالا و در نهایت واردات میوه و سبزیجات نمی‌شویم.
خوش‌چهره اظهار کرد: با افزایش واردات شاهد از بین رفتن مشاغل و از طرفی کاهش صادرات و تضعیف تولیدکننده خواهیم بود، پس اصلی‌ترین موضوعی که باید برای کنترل و مهار فشارهای ناشی از تحریم‌ها صورت بگیرد، بودجه‌بندی تولید محور است.
وی بیان کرد: در حال حاضر حمایت ۳۰ میلیارد تومانی از نفت، نمی‌تواند ۵ هزار شغل را فراهم کند، اما اگر ۲ میلیارد تومان از همین منابع را صرف لوله‌گذاری و رفع موانع کشاورزی کنیم بیش از یک‌میلیون شغل ایجاد خواهد شد. در صنعت پوشاک و تولیدات غیرنفتی اگر تعاریف یک ساله را داشته باشیم، در یک دورانی نساجی دومین صنعت اشتغال‌زا در کشور بود، اما حالا تنها با ۲۰ درصد از ظرفیت خود کار می‌کند.
محمدرضا تابش عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی به بودجه‌بندی سال ۹۸ اشاره کرد و گفت: اتکای بودجه باید به منابع و درآمدهای غیرنفتی باشد و پایه مالیاتی در آن افزایش یابد، این‌ها واقعیات موجود در کشور است که اگر مجموعه این مسائل در تنظیم بودجه مد نظر قرار نگیرد امکان دارد به آشوب و بحران‌های اجتماعی منجر شود.
ابراهیم رزاقی، استاد دانشگاه اقتصاد در گفت‌وگو با خبرنگار بورس،بانک و بیمه گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: باید تفکر مدیران بودجه نویس را بررسی کنیم نه نحوه نوشته شدن بودجه را، زیرا زمانی بودجه بر اساس نیاز‌های روز نوشته می‌شود که مدیران و دست‌اندرکاران خلأهای اقتصاد را دانسته و مسائل را با شرایط وفق دهند.
وی افزود: این جامعه با تمام توان به حمایت از تولیدات ملی نیازمند است و به نظر می‌رسد اولویت تمام موضوعات برنامه‌ریزی بودجه سال آینده افزایش تولید محصولات داخلی است. این محصولات از معدن، محصولات کشاورزی، صنایع و سایر نیاز‌های یک کشور است که به جای قرار گرفتن در پایه شعاری باید به سمت پله‌های عمل حرکت کند.
رزاقی تأکید کرد: با بررسی کشور‌های آمریکایی، اروپایی و حتی کشور‌های پیشرفته آسیایی، حمایت‌های ۱۰۰ میلیارد دلاری، ۷۰ و ۸۰ میلیارد دلاری به صورت یارانه‌های تعریف شده از بخش کشاورزی هستیم و از آن طرف اجازه قیمت‌گذاری را به خود تولیدکننده محول می‌شود.
تحریم نقطه ضعف‌های ما، فرصتی برای تولیدکنندگان داخلی
وی گفت: تهاجم اقتصادی برای ایران، هیچگاه یک تهدید نبوده است، بلکه آنها نقطه ضعف ما را شناسایی و به ما معرفی می‌کنند، بهتر نیست با این مسیری که آنها برای ما تعریف کرده‌اند نسبت به مشکلات حال حاضر توجه شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به فرصت‌های طلایی که در پس تحریم‌ها پنهان شده‌اند،گفت: زمانی که آمریکا نفت را مرکز آغاز تحریم‌های خود قرار می‌دهد، باید این را بدانیم که کشور را شناسایی و تکیه اقتصاد ما را کامل برپایه نفت ارزیابی کرده است. در نتیجه باید از این موضوع فاصله گرفته شود.
وی افزود: نفت نعمتی خدادادی است؛ اما پایان پذیر. با پایان یافتن این نعمت قطعا سقوط اقتصاد محقق خواهد شد. اما زمانی که بتوانیم اقتصاد را بر پایه تولید محصولات کشاورزی، صنعتی، دامی، دانش بنیان، دارویی و پزشکی، هوا فضا و سایر تبدیلات مواد خام به محصولات مصرفی مدیریت کنیم دیگر کشور‌ها برای اقتصاد ما هیچ تهدیدی نخواهند داشت.
رزاقی تصریح کرد: اگر بخواهم موفقیت بومی را مثال بزنم باید به پیشرفت چشمگیر صنایع دفاعی و امور پشتیبانی نیرو‌های مسلح اشاره کنم که این موضوع به همگان روشن است، حال چرا برای سایر محصولات تصمیم این‌چنینی گرفته نمی‌شود.
وی گفت: موضوع مهمی که بار‌ها تکرار کرده‌ایم، کمبود مواد غذایی در پایان سال و افزایش قیمت‌ها و فشار بالای تهیه محصولات مورد نیاز است، اگر در بودجه بندی، مازاد بر احتیاج کشور در داخل تولید شود دیگر با موضوعاتی از قبیل واردات دست و پنجه نرم نخواهیم کرد.
کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: موضوع دیگری که در بودجه‌بندی‌ها در سال‌های گذشته مورد غفلت قرار گرفته است، کاهش توجه به روستاییان و حمایت از مشاغل روستایی است، بیش از ۲۰ هزار روستا در کشور تنها شامل ۲۰ خانوار هستند و این موضوع به دلیل عدم وجود شغل در روستاهاست.
وی گفت: البته این موضوع دامنگیر شهرنشینان هم شده است و در کل کشور، ۸۰ درصد کارمندان زیر یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار تومان حقوق دریافتی دارند، توجه جدی‌تر به موضوعات معیشتی با توجه به اعمال تحریم و فشارهای اقتصادی از مواردی است که باید در بودجه گنجانده شود.
رزاقی با اشاره به اتکای بودجه به درآمدهای نفتی بیان کرد: سوال دیگری که در زمینه بودجه مطرح می‌شود این است که آیا اتکای ۲۷ درصدی به نفت، تنها شامل نفت خام می‌شود یا محصولات و فرآورده‌های آن؟! اگر این موضوع را به صورت جزئی پایش کنیم قطعا سهم نفت در بودجه بیش از ۲۷ درصد خواهد بود.
وی ادامه داد: نمی‌گوییم نفت را ندید بگیریم، بلکه باید از خام فروشی دست برداریم، مواد خامی را به محصولات مصرفی تبدیل و کشور‌ها را نیازمند کالا‌های تولیدی خود کنیم. تأکید همه کارشناسان اقتصادی، بودجه نویسی درون زا و اتکا به محصولات داخلی است، زیرا ما حتی برای واردات کالا‌های ضروری، دلار حاصل از فروش نفت را مصرف می‌کنیم.
رزاقی بیان کرد: باید این موضوع را تأکید کنم که اگر در سال‌های گذشته به فکر افزایش تولیدات داخلی بودیم، حالا چیزی به عنوان تحریمبرای ما اهمیت نداشت، چنانچه اگر در حال حاضر هم با نکته سنجی و با توجه به اقتصاد مقاومتی بودجه نوشته شود بازهم موفق خواهیم شد.
اصل تحریم‌ها ۲۰درصد بر ما تأثیر دارد و مشکل ایجاد می‌کند
حجت عبدالمالکی، کارشناس مسائل اقتصادی به تأثیر کم اما واقعی تحریم بر اقتصاد ایران تأکید کرده و می‌گوید: تنها موضوعی که باید سیستم اقتصادی ایران را نگران کند، سیستم استفاده از دلار در کشور است، باید با اعمال پیمان‌های پولی دو جانبه این موضوع را کمرنگ کنیم.
وی با اشاره به اینکه این موضوع چگونه دربودجه تعریف می‌شود، گفت: بودجه در بخش ارزی، این اجازه و تعیین تکلیف را برای بانک مرکزی فراهم می‌کند، تا بتواند شَر دلار را از سیستم بانکی دور کند.
عبدالملکی، اصلی‌ترین موضوعی که در بودجه ۹۸ باید به آن توجه شود را کاهش اهمیت دلار و تکیه بر تولیدات داخلی دانست.
البته بودجه نویسان معتقدند که بندهای مورد هدف تحریم کاملا بر اساس این فشارها بسته شده است .
سید حمید پورمحمدی، معاون اقتصادی رئیس سازمان برنامه و بودجه در تشریح حمایت‌های در نظر گرفته شده از معیشت عمومی، گفت: دولت بزرگترین بازیگر بازار ارز است از این‌رو وقتی جهت‌گیری و قیمت ارز را تعیین می‌کند باقی بازیگران از آن تأثیر می‌پذیرند. در بودجه سال آینده در جهت حمایت از معیشت مردم و برای اینکه آثار تورمی و تحریمی در سفره مردم وجود نداشته باشد دولت ۱۴ میلیارد تومان با نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی برای تأمین کالا‌های اساسی در نظر گرفته است.
وی افزود: پایداری بودجه در مقابل تحریم‌ها و شوک‌های احتمالی اصلاحاتی بود که در روز‌های گذشته ما را سخت مشغول کرده بود تا بتوانیم به طور جدی حامی کسب و کار باشیم؛ دولت باید حجم وسیعی از دارایی‌های منقول و غیرمنقول خود را تبدیل به دارایی‌های مولد و واگذار شونده به بخش خصوصی کند.
به نظر می‌رسد تکیه بر تولیدات داخلی بدون آنکه رشد بودجه را امری مثبت تلقی کنیم، امریست که باید در بودجه سال ۹۸ بر اساس اعمال تحریم‌ها توجه شود. حمایت‌های جدی و واقعی تولیدات را افزایش داده و بازارهای جهانی را تسخیر خواهد کرد.
