تغییر ماهیت جرم قاچاق کالا به جرم اقتصادی به منزله توجه به آثار وعواقبی است که قاچاق در سطح اقتصاد ملی دارد. در نتیجه، ضرورت دارد با توجه به تلقی دستگاه قضا از «قاچاق» به عنوان جرم اقتصادی و دارای اولویت عمده ترین دلایل فرهنگی بروز قاچاق کالا و نیز روش های فرهنگی و اقتصادی حل این معضل بیش از پیش در فضای رسانه ای تبیین شود.
به خصوص با توجه به اشباع فضای رسانه ای از مقوله «فساد اداری» تلاش شماری از مخالفان نظام برای القای «فساد سیستماتیک» و کاهش ذخیره مشروعیت جمهوری اسلامی، تبیین آثار سوء قاچاق بر شاخص های اقتصادی، شکاف طبقاتی و پدیده تبعیض و بی عدالتی می تواند تخریب های یکجانبه نگر علیه مسئولان نظام را کاهش داده و بخشی از نمودار فساد اقتصادی را به «قاچاق کالا» معطوف کند.
در تبیین این بخش از نمودار فساد اقتصادی ذکر این مطلب کافی است که سرشت ویژه قاچاق، اغلب، ثروت بادآورده ای را نصیب قاچاقچیان می کند و این قشر که از راه کسب نامشروع ثروتمند شده‌اند از دیگر مردم جامعه به خصوص قشرهای محروم جدا می‌شوند و به این ترتیب به شکاف طبقاتی دامن زده می شود. در نتیجه، توزیع نادرست ثروت افزایش فقر ودر نتیجه تشدید نابهنجاری های اجتماعی که از ویژگی های طبقه بندی شدن جامعه از حیث اقتصادی است رخ می دهد. افزایش شکاف طبقاتی نیز به نوبه خودباعث رشد روحیه «فردگرایی» تا سر حد خودخواهی و نادیده گرفتن اصول اخلاقی و اجتماعی می شود.
همچنین یکی از مهمترین آسیب های اقتصادی و فرهنگی قاچاق، تضعیف فرهنگ کار و بازده و بهره وری در جامعه است زیرا قاچاقچیان اگر چه ذهنی کم وبیش اقتصادی دارند، ولی این اذهان منحرف شده و به دنبال سودی سرشار، سریع و بدون دردسر هستند.
بنابر آنچه گفته شد محورهای ذیل به عنوان عمده ترین دلایل فرهنگی بروز قاچاق کالا قابل تبیین رسانه ای به خصوص توسط نهادهایی مانند ستاد مبارزه با قاچاق، گمرک، وزارت صمت و ... علاوه بر رسانه های دلسوز است:
۱- مطلوبیت نسبی کالاهای خارجی
۲- کیفیت مناسب برخی کالاهای خارجی
۳- قیمت مناسب برخی کالاهای خارجی
۴- تفاوت قیمت بالای کالاهای داخلی با کالاهای مشابه خارجی (صدوری و ورودی)
۵- نظام تعرفه ای ناکارا و غیر هدفمند
۶- قوانین و مقررات متعدد، متکثر، غیر شفاف، قابل تفسیر، ناپایدار، بی ثبات، متضاد، بی ارتباط با نیاز جامعه، ایجادکننده تبعیض، استثناء، محدودیت، ممنوعیت و ...
۷- وجود تشریفات بازرگانی و گمرکی طولانی با هزینه بالا و وجود مراجع تایید کننده فراوان
۸- پدیده پولشویی و امکان استفاده از درآمدهای قاچاق
۹- بیکاری های منطقه ای و عدم تامین شغل رسمی
۱۰- وسعت مناطق مرزی
۱۱- ریسک پایین کشف قاچاق
۱۲- برخی مصلحت اندیشی های منطقه ای
همچنین پدیده قاچاق آثاری متعدد وچند وجهی دارد که از جمله آنها محورهای ذیل قابل تشریح رسانه ای است:
۱- کاهش بخش رسمی تجارت
۲- تاثیر منفی بر میزان رقابت پذیری تولیدات داخلی
۳- بی تاثیری نظام تعرفه ای حاکم بر کشور
۴- ایجاد اختلال در نظام اقتصادی با غیر واقعی شدن آمارهای اقتصادی از جمله میزان واردات، صادرات، مصرف و ارز
۵- کاهش ظرفیت دولت برای حل رکورد اقتصادی
۶- کاهش میزان اشتغال در تولیدات داخلی
۷- کاهش در آمدهای دولت
۸- اخلال در تنظیم بازار برخی کالاها
۹- بروز تبعیض مالیاتی میان فعالان اقتصادی بخش رسمی و غیر رسمی
۱۰- افزایش هزینه های حاکمیت برای مبارزه فیزیکی با قاچاق
۱۱- گسترش پولشویی
۱۲- عدم امکان نظارت بهداشتی بر کالاهای قاچاق و بروز بیماری های خاص
۱۳- ایجاد طبقه های اجتماعی دارای در آمد غیر متعارف
۱۴- تضعیف فرهنگ کار مولد و بی اهمیتی نسبت به تولید داخلی
۱۵- عدم نظارت فرهنگی بر کالاهای وارداتی و افزایش تهاجم فرهنگی
۱۶- تقویت احتمال فساد در نظام اداری و انتظامی
۱۷- آسیب پذیری مرزهای کشور وایجاد ناامنی در برخی مناطق
۱۸- تمایل به قاچاق به عنوان کاری سود آور و تشکیل مناطق خاص با رویکردهای قومی و منطقه ای.
