کشور روسیه در تمام ادوار تاریخ یکی از هم پیمانان ایران به ویژه در حوزه تجارت بوده است؛ با تقویت روابط سیاسی بین دو کشور در سال های اخیر این سوال مطرح است که ما به چه میزان می‌توانیم از بازار بزرگ روسیه به نفع اقتصاد کشورمان بهره ببریم و آیا در سال های گذشته توانسته‌ایم از تمام پتانسیل موجود در حوزه تجارت با روسیه استفاده کنیم؟
در گزارش پیش رو بر آن هستیم تا روابط تجاری دو کشور را با دقت بیشتری و از دید یک کارشناس و یک مقام مسئول این حوزه مورد بررسی قرار دهیم؛
قدمت روابط تجاری ایران و روسیه
بهروز حسن الفت مدیر منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت در رابطه با روابط روسیه با ایران؛ اظهار کرد: روابط ما با روسیه خیلی قدیمی است شاید چند نسل از تاجران ما با آن‌ها کار کرده اند و این رابطه بیش از 60 سال قدمت دارد.
مدیرکل دفتر منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت تأکید کرد: همیشه در روابط با روسیه فراز و نشیب‌هایی داشتیم و گاهی مسائل سیاسی و تجاری تغییراتی ایجاد کرده ولی روابط بین دو کشور همواره به سمت راهبردی شدن پیش رفته است.
وی با اشاره به رویکرد صنعتی و سرمایه‌گذاری مشترک در فعالیت‌های کشور روسیه با ایران گفت: البته در سطح روابط تجاری هم کارهای زیادی در این سال‌ها صورت گرفته است اما متأسفانه همیشه تراز تجاری کشور ما با روسیه منفی بوده است.
الفت با بیان اینکه تراز تجاری ما در سال‌های گذشته به طور میانگین منفی یک میلیارد دلار بوده است اذعان کرد: عمده واردات کشور روسیه کالاهای کشاورزی همچون گندم، نهاده‌های دامی، سویا و محصولاتی از این قبیل است.
افزایش صادرات به روسیه در سال 96
این مقام مسئول افزود: میزان صادرات کشور در ده ماهه نخست سال 96 نسبت به مدت مشابه سال قبل ، 48 درصد افزایش و میزان واردات در همین مدت 63 درصد کاهش داشته است.
وی اضافه کرد: علت عمده این تغییرات ممنوعیت واردات گندم بود و از آنجایی که وزارت جهاد واردات گندم را ممنوع کرد رقم واردات کشور از روسیه کاهش یافت.
الفت تأکید کرد: در سال 95 صادرات ما به لحاظ ارزشی 150 میلیون دلار بود و اکنون این عدد به 221 میلیون دلار ارتقا یافته است در صورتی که واردات ما در ده ماه ابتدایی سال 95 یک میلیارد و 368 میلیون دلار بود همین عدد در مدت مشابه سال 96 به 510 میلیون دلار تقلیل یافته یعنی تقریبا یک سوم کاهش داشته است.
مدیر کل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت تصریح کرد: طی یکی دو سال اخیر برخی از تولیدکنندگانی که به دلیل مقررات گمرکی امکان صادرات کالاهای آن‌ها به روسیه وجود نداشت اکنون می‌توانند محصولات خود را به این کشور صادر کنند زیرا ما توانستیم استانداردهای کالاهای خود را در برخی حوزه‌ها با قوانین بازار روسیه هماهنگ کنیم.
برخی استانداردهای مورد در خواست روس ها را نداریم
این مقام مسئول، بیان کرد: پتانسیل ما برای صادرات به روسیه زیاد نیست، زیرا قابلیت صدور ما برای ورود به این بازار پایین است.
الفت اضافه کرد: پایین بودن قابلیت صدور به دلیل فقدان استاندارد تولیدات مورد نیاز روسیه و به دلیل کوچک بودن بنگاه‌های صادراتی کشور ما است که در مقابل بنگاه‌های تجاری روسیه نمی‌توانیم به خواسته‌های آن‌ها عمل کنیم.
مدیر کل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت افزود: بنگاه‌های تجاری روسیه بزرگ بوده و همیشه درخواست تعداد زیادی کالا از ایران را دارند اما واقعیت این است که بنگاه‌های ما قابلیت پاسخگویی به نیاز روس‌ها را ندارند به عنوان مثال کشور روسیه هر ساله 200 هزار تن شیر خشک مصرف می‌کند اما کل شرکت‌های ایرانی می‌توانند در مجموع 20 هزار تن شیر خشک به روسیه صادر کنند.
وی اظهار کرد: به تازگی شرکت‌هایی به این فرمول رسیده‌اند که می‌توانند به جز بازار عراق و عمان به روسیه هم به عنوان یک بازار بزرگ نگاه کنند و شرکت‌های ما دارند به این بلوغ می‌رسند تا در بازارهای سخت، ماندگاری بیشتری داشته باشند.
الفت یادآور شد: حدود 12 فروشگاه زنجیره‌ای بزرگ در روسیه وجود دارد و تنها یکی از این فروشگاه‌ها در سال گذشته برای یکی از اقلام خود به ایران درخواست داد اما متأسفانه ما نتوانستیم کالای مورد نیاز این فروشگاه را تهیه کنیم.
مدیرکل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت بیان کرد: سازمان توسعه تجارت سال‌هاست از تاجران روسیه خواسته تا تجمیع شده و حتی ما به آن‌ها پیشنهاد دادیم تا وسایل حمل و نقل صادرات به روسیه همچون کشتی را در اختیارشان بگذاریم اما متأسفانه از آنجایی که مردم ما کار تیمی را خوب بلد نیستند نتوانستیم در این حوزه توفیقی کسب کنیم.
این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش که نقش سازمان توسعه تجارت برای گسترش روابط تجاری با کشور روسیه چیست ،گفت: نقش سازمان توسعه تجارت می‌تواند در این میان بسیار موثر باشد هر چند که این موضوع شرط لازم برای تجارت با روسیه است و شرط کافی این است که تمام اجزای مذکور بتوانند در کنار هم قرار بگیرند. در صورتی که بخواهیم به بازار روسیه با نگاه زنجیره‌ای بنگریم ، بحث لجستیک، گمرک، مسائل بانکی و منابع مالی، کیفیت تولید،کیفیت بسته‌بندی و کیفیت استاندارد مسائلی است که حلقه‌های زنجیر در روابط تجاری با روسیه را محکم می‌کند.
مشکلات حمل ونقل مانع بزرگ تسهیل روابط تهران مسکو
الفت تصریح کرد: سازمان توسعه تجارت عمدتا تسهیل گر این زنجیر بوده البته باید توجه داشت که همه بخش‌ها در دست ما نیست به عنوان مثال بهترین راه حمل بار به روسیه حمل و نقل ریلی است و تا زمانی که خط آهن رشت_آستارا که به عنوان متصل کننده کریدور شمال – جنوب از آن یاد می‌شود، راه نیفتد نمی‌توانیم کالای خود را از طریق قطار به روسیه برسانیم.
مدیرکل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت ادامه داد: حمل و نقل دریایی نیز مشکلات خاص خود را دارد و از آنجا که حجم کالای مبادله‌ای تاجران ایرانی کم است حمل و نقل با کشتی صرفه اقتصادی ندارد.
وی در پاسخ به این پرسش که سازمان توسعه تجارت چه اقداماتی را تاکنون برای تسهیل روابط تجاری با کشور روسیه انجام داده، گفت: مذاکرات متعددی با روسیه در جهت کاهش تعرفه صورت گرفته است همچنین تلاش کرده‌ایم تا بتوانیم در اتحادیه اوراسیا عضویت موقت داشته باشیم و این موضوع به معنی کاهش تعرفه‌ها بین ایران و کشورهای عضو این اتحادیه است.
الفت تأکید کرد: روسیه در سال‌های گذشته خطوط اعتباری زیادی برای پروژه‌های مختلف در ایران باز کرده و اخیرا خط اعتباری‌های نامحدودی برای صنایع مختلف از جمله صنایع ریلی گشوده شده است.
مدیر کل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت تصریح کرد: بانک‌های روسیه در مقایسه با بانک‌های سایر کشورها روابط بهتری با ایران دارند هر چند که هنوز در این حوزه مشکلاتی وجود دارد.
وی اضافه کرد: بانک مرکزی نشست های خوبی را با مسئولان کشور روسیه در ماه‌های اخیر برگزار کرده و حتی اتصال شبکه ATM بین دو کشور مطرح شده است.
الفت، بیان کرد: زمانی که به روابط تجاری خود با روسیه می‌نگریم باید توجه داشته باشیم که روسیه یک کشور نیست بلکه یک منطقه و یک قاره است زیرا سایه تصمیمات روس‌ها همیشه بر کشورهای CIS وجود داشته و این کشورها در همه امور از روسیه تبعیت می‌کنند.
مدیرکل منطقه اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت گفت: در همکاری‌های صنعتی، روسیه یک شریک قوی به حساب می‌آید و از آنجایی که خودش تأمین مالی پروژه‌های مشترک صنعتی را به عهده می‌گیرد، می‌تواند کمک‌های زیادی به توسعه صنعت در ایران کند.
وی تأکید کرد: به نظر من باید بخش اعظمی از انرژی خود را برای کسب بازار روسیه صرف کنیم و به جای اینکه به چند کشور مختلف در حوزه صادرات توجه نشان بدهیم بهتر است بازارهای امن و مطمئنی مانند روسیه را هدف قرار دهیم.
الفت در پایان اظهار کرد: پیش بینی می‌کنیم که بتوانیم سطح روابط تجاری و صادرات خود را با روسیه 10 تا 15 برابر کنیم به شرط اینکه دولت و بخش خصوصی در زمینه فراهم سازی بستر مناسب برای رسیدن به این هدف بزرگ همکاری کنند.
سهم اندک ایران از بازار روسیه
در ادامه علیرضا شیرمحمدی کارشناس تجارت ، اظهار کرد: ایران درمنطقه‌ای با وجود 15 کشور قرار گرفته و هر ساله در این منطقه یک میلیارد و 320 میلیون دلار کالا و خدمات وارد می‌شود؛ در واقع ایران در قلب یک بازار بزرگ واقع شده است.
وی با اشاره به خاص بودن بازار همسایه‌های ایران در کل دنیا افزود: ما در این بازار بسیار بزرگ تنها توانسته‌ایم یک سهم یک و نیم درصدی برای خود کسب کنیم و کل صادرات به کشورهای همسایه 14 و نیم میلیارد دلار عواید برای ما داشته است.
شیرمحمدی اضافه کرد: این در حالی است که ترکیه توانسته با صادرات به سه کشور از همسایه‌های ما درآمد 14 میلیارد دلاری برای خود کسب کند.
کارشناس تجارت تصریح کرد: این آمار نشان می‌دهد در حوزه صادرات و تجارت با کشورهای همسایه همچون روسیه ضعیف عمل کرده‌ایم.
وی یادآور شد: روسیه 250 میلیارد دلار واردات در سال دارد اما رابطه اقتصادی ما با روسیه به ویژه بعد از تحریم‌های اتحادیه اروپا و همچنین پس از اختلالات روابط این کشور با ترکیه هنوز پیشرفت نداشته است.
شیرمحمدی تأکید کرد: زمانی که به رصد روابط تجاری با روسیه می‌پردازیم متوجه می‌شویم که صادرات به روسیه با روند بسیار کندی از سال 93 تا 96 رشد داشته و توانسته‌ایم عدد صادرات را از 150 میلیون دلار تنها به 200 میلیون دلار ارتقا دهیم.
کارشناس تجارت تصریح کرد: روابط تجاری ضعیف ما با روسیه در دو بخش دولتی و خصوصی قابل بررسی است.
وی با اشاره به حضور هیأت مذاکره کننده ایرانی در روسیه طی روزهای اخیر ، ادامه داد: بخش دولتی در 4 سال گذشته هیأت‌های اقتصادی زیادی را به روسیه فرستاده اما از آنجایی که مطالعه درستی بر روی بازار این کشور نداشته است و معیاری از استانداردهای مورد درخواست روسیه تعیین نشده نتوانستیم از این رفت و آمد‌های تجاری حاصلی کسب کنیم.
شیرمحمدی اشاره کرد: به عنوان مثال 16 منطقه توسعه سریع در سیاست گذاری‌های روسیه مشخص شده اما سیاست‌مداران و دولتمردان ما نتوانستند شناختی از آن مناطق کسب کنند.
کارشناس تجارت اظهار کرد: به نظر من سازمان توسعه تجارت شناخت درستی از فرایند‌های وارداتی در کشور روسیه نداشته و این موضوعی آزاردهنده است و نمی توان توقع داشت شرکت‌های تجاری هم شناخت درستی از بازار روسیه داشته باشند.
وی تصریح کرد: در حالی 50 درصد از تولیدات کشاورزی ما هر ساله فاسد شده و دور ریخته می‌شود که میزان واردات محصولات کشاورزی به روسیه تنها 30 میلیارد دلار است.
شیرمحمدی با تأکید بر این موضوع که کوتاه‌ترین فاصله بین کشور ایران و روسیه هزار کیلومتر است افزود: متأسفانه شرکت‌های ما بین‌المللی نیستند و میزان رابطه ما با دنیا تنها 78 روز در سال است.
کارشناس اقتصادی ادامه داد: دلیل اصلی بین‌المللی نشدن شرکت‌های تجاری ایرانی ، فقدان آموزش سریع توسط سازمان توسعه تجارت و همچنین اتاق‌های بازرگانی است.
وی تأکید کرد: باید توجه داشت هر یک میلیارد دلار صادرات کالا می تواند موجب اشتغال‌زایی 7 هزار نفر شده و هر یک میلیارد دلار صادرات خدمات می‌تواند 15 هزار نفر را صاحب شغل کند .
شیر محمدی تصریح کرد: با توجه به رابطه بانکی ایران و روسیه، ایران باید با تمرکز بر سلیقه بازار روسیه و رعایت استانداردهای این کشور سهم بیشتری از 250 هزار میلیارد دلار واردات روسیه به خود اختصاص دهد.
کارشناس تجارت در خاتمه یادآور شد: اتخاذ سیاست‌ها و استراتژی‌های درست و رعایت ساختار بازار روسیه بر اساس مطالعات دقیق می‌تواند موجب دستیابی تاجران ایرانی به سهم بیشتری از بازار روسیه شود.
