فقر واژه ای نام آشنا می باشد که وجود آن در هر جامعه ای،نگران کننده و تاسف آور می باشد.در روایات و شریعت اسلامی نیز،از فقر به عنوان پدیده ای نامبارک یاد شده که رفع،مهار و کنترل آن امری ضروری و به شمار می رود.
فقر در تمامی کشورهای دنیا با شدت و ضعف هایی وجود دارد و اساسا انتظار توانمندی اقتصادی برای تمامی اقشار،گروه ها و افراد یک جامعه آرمانی به نظر می رسد.
حتی در پیشرفته ترین کشورهای جهان نیز،رگه هایی از فقر دیده می شود و اساسا نقطه مقابل اقتصاد لیبرال سرمایه داری،افراد و گروه های فقیری است که در سایه سرمایه داری و اشرافی گری ضعیف تر می شوند.
فارغ از نظریه پردازی های اقتصادی و شیوه و الگوهای اقتصادی که در کشورهای جهان جاری و ساری است، جامعه ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای جهان با این عارضه (فقر) ، دست و پنجه نرم می کند.
به واقع تَعَدُد افراد فقیر و شدت و عمقی که از ناتوانی اقتصادی فقراء برآورد می شود،نقطه تفاوت و تمایز میان جوامع و کشورها در این خصوص به شمار می رود و هر آنچه تعداد افراد و گروه های فقیر جامعه و میزان و عمق فقر آنها کمتر باشد،طبیعتا ضریب مخاطرات و پیامدهای فقر نیز کاهش خواهد یافت.
فقر شدید،فقر مطلق یا فقر خشن از واژگانی است که هر کدام در یک قالب،معنا می شود و آن معطوف به ضعف و ناتوانی شدید مالی می شود، به نحوی که گروه های و طیف های درگیر از تامین حداقل ها نیز درمانده و عاجز می باشند.
ماه گذشته،واژه فقر خشن،از زبان وزیر کار،تعاون و رفاه اجتماعی مطرح شد و مجددا نگاه ها به این نوع از فقر در جامعه ایران دوخته شد.
آنچنان که علی ربیعی عنوان نموده،رفع و مهار فقر خشن از دستورکارهای دولت به شمار می رود و آنچنان که وزیر مذکور مطرح نموده،معاون اول رئیس جمهور نیز تاکید کرده اند که در لایحه بودجه باید بخشنامه ای برای مبارزه با آن (فقر خشن) ایجاد و تعریف شود.
اینکه مصادیق،نشانه ها و شاخص های فقر خشن یا مطلق چیست،از موضوعاتی به شمار می رود که مستلزم مطالعات و بررسی های هر چه دقیق تر می باشد،زیرا آنچه که اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی در خصوص آن، اشتراک و اتفاق نظر دارند،معطوف بر این امر می شود که گروه های درگیر یا در معرض این پدیده،از تامین مایحتاج اولیه خود همچون تامین غذا نیز با دشواری ها و موانع جدی مواجه هستند.
با چنین اوصافی،فقر خشن را می توان معادل گرسنگی نامید که به واقع کم درآمد ترین افراد و گروه های جامعه در این قالب قرار می گیرند.
علیرغم تمامی این تعاریف،هنوز عبارت و تعریف مشخصی برای فقر خشن بصورت رسمی مطرح نشده و توصیفات و تعاریفی که در ارتباط با این عبارت یا واژه ارائه می گردد بصورت نظر و تحلیل های شخصی بیان می شود.
حسین راغفر،اقتصاددان و استاد دانشگاه از تعبیر فقر حاد در این ارتباط یاد می کند.
وی در تعریف این نوع از فقر می گوید:بی خانمان و کارتن خواب ها و کسانی که به شکل عریان در مجامع عمومی ظاهر می شوند و بعضا با گرسنگی و آسیب های مختلفی روبرو هستند مشمول این پدیده(فقر حاد)می شوند.
برخی دیگر از کارشناسان مظاهری همچون کلیه فروشی،تن فروشی،فرزند فروشی،رحم اجاره ای،گورخوابی گسترش معتادان پر خطر و...را از مصادیق فقر خشن یا حاد قلمداد می کنند.
کیومرث شرافتی،محقق و پژهشگر اجتماعی با اشاره به ارتباط مستقیم بسیاری از معضلات و ناهنجاری های اجتماعی با فقر اقتصادی،اظهار داشت:اگر نگوییم همه،اما بخش قابل توجهی از ناهنجاری های اجتماعی ریشه در فقر اقتصادی دارد.
وی افزود:این به معنای ناهنجار بودن تمامی افراد فقیر و تهیدست نیست و یقینا هستند افرادی که با وجود مواجه بودن با تنگدستی شدید،عزت نفس و سلامت خود را حفظ می کنند، اما تردیدی وجود ندارد که افراد و گروه های فقیر بیش از هر طیف و گروه اجتماعی دیگری،دچار لغزش و نارسایی می شوند و این واقعیتی تلخ است که نمی توان آن را انکار نمود.
شرافتی گفت:اطلاق و مشابه سازی فقر مطلق با فقر خشن،موضوعی است که نیازمند بررسی و مطالعات هر چه بیشتری می باشد،اما بدون تردید استمرار طولانی مدت فقر خشن،نتیجه ای جز فقر مطلق را در پی ندارد و به واقع فقر خشن یا حاد،گذرگاهی برای ورود به فقر مطلقمحسوب می شود.
احمد میدری،معاون وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی در تشریح فقر می گوید:فقر درآمدی و فقر قابلیتی دو قسم از فقر محسوب می شوند و به واقع فقر درآمدی به افرادی اطلاق می شود که درآمد آنها،تامین کننده زندگی آنها نیست.
ریشه کنی فقر مطلق از جامعه در چهار سال از آرزو تا واقعیت
چندی پیش رئیس جمهور وعده ریشه کن کردن فقر مطلق در بازه زمانی چهار ساله را مطرح نمود.
در این میان،برخی معتقدند طرح این وعده،خوشبینانه به نظر می رسد و ریشه کن کردن و مهار قطعی این پدیده با شرایط موجود حاکم بر اقتصاد کشور امری بسیار دشوار است.
حسن تقوی،کارشناس اقتصادیبا اشاره به لزوم کنترل نارسایی هایی که به فقر منتهی می شود، گفت:به اعتقاد بنده در نخستین گام باید عامل مولد فقر و تنگدستی را در جامعه مهار کرد که البته دلایل و موارد بسیاری در ظهور و بروز این پدیده نامیمون تاثیرگذار ست.
وی افزود:اکنون،آنچه که رفع کننده بسیاری از مشکلات اقتصادی خواهد بود به اشتغالزایی معطوف می شود زیرا در صورت برخورداری فرد یا گروهی از درآمد مکفی،ضریب دچار شدن به فقر به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
تقوی عنوان کرد:در کنار اشتغالزایی،تعریف بسته های حمایتی برا ی افراد و گروه های ضعیف جامعه(از حیث اقتصادی)از دیگر مولفه هایی است که در سایه آن می توان به توفیق مثبت و سازنده بسیاری نائل شد.
برنامه دولت برای ریشه کن کردن فقر مطلق چیست؟
احمد میدری،معاون وزیر کار،تعاون و رفاه اجتماعی در تشریح برنامه های دولت برای مبارزه با فقر خشن می گوید:"در حال تنظیم یک لایحه مساعدت با عنوان نظام چند لایه تامین اجتماعی هستیم،یک لایحه از سیاست های رفاهی مذکور مشمول لایه مساعدت می شود که افراد و گروه های ناتوان همچون سالمندان،معلولان،از کار افتادگان و...که امکان توانمند سازی آنها وجود ندارد را در بر می گیرد.
وی می افزاید:لایه دوم،کسانی هستند که فقیرند اما از قابلیت توانمند سازی برخوردارند و درکنار آن،لایحه بیمه فراگیر نیز تنظیم شده و سازمان برنامه هم با آن موافقت نموده و به محض تعیین بودجه، اجرایی خواهد شد.
اینکه میزان موفقیت طرح اشاره شده از سوی میدری تا چه میزانی می باشد،امری است که گذر زمان پاسخ آن را خواهد داد ، اما آنچه که تردیدی در آن وجود ندارد به احصا و برآورد صحیح از تعداد فقرای جامعه(منظور نظر گروه هایی که با فقر خشن یا مطلق مواجه هستند می باشد)معطوف می شود.
احمد میدری چندی پیش تعداد افرادی که مبتلا به فقر غذایی هستند را دو میلیون نفر عنوان نمود و برخی دیگر از کارشناسان همچون حسین راغفر تعداد افراد و گروه های درگیر این نوع از فقر را حدود 5 میلیون نفر عنوان می کند.
البته برخی اعتقاد دارند باید میان واژه فقر غذایی و افراد گرسنه تفاوت قائل شد ، و لزوما افرادی که با فقر غذایی مواجه هستند شب را گرسنه سر بر بالین نمی گذارند و به واقع فقر غذایی به عارضه ای گفته می شود که فرد درگیر قادر به تامین تنوع غذایی و تمامی عناصر مورد نیاز بدن اعم از پروتئین ها ، کلسیم ، ویتامین ها و ... نمی باشد.
با همه این اوصاف و تبیین و تشریح ها، نکته حائزاهمیت به ساز وکار شناسایی این افراد معطوف می شود که امر ساده ای نخواهد بود و در فرآیند حصول این امر،قطعا شاهد دشواری هایی خواهیم بود که البته این دشواری ها به معنای غیر ممکن بودن شناسایی اصولی این طیف نیست و به هر حال با اتکای به برخی از مکانیزم ها و مولفه ها می توان به شناسایی دقیقی در این خصوص،نائل شد،لذا آنچه که در آن تردیدی وجود ندارد به راه پر فراز و نشیب دولت برای مقابله با فقر خشن معطوف می شود،امری که برخی حصول و تحقق 4 ساله آن را خوشبینانه قلمداد می کنند.
به هر ترتیب امید آن می رود با عزم و هم افزایی تمامی دستگاه های ذی ربط،این امر خطیر محقق شود که قطعا دستیایی به چنین توفیقی از بروز بسیاری نارسایی ها،چالش ها و مشکلات اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی و حتی امنیتی و انتظامی پیشگیری خواهد کرد.
