جدیدترین گلابی برجام از راه رسید. این بار مجلس نمایندگان آمریکا با متمم پیشنهادی برای منع فروش هواپیمای غیرنظامی به ایران موافقت کرد. پیتر روسکام، نماینده جمهوری‌خواه آمریکایی در سخنرانی خود در صحن علنی مجلس گفته ایران از هواپیمای غیرنظامی برای ارسال تسلیحات نظامی به سایر کشورها استفاده می‌کند پس ما نباید به این کشور هواپیما بفروشیم.
آخوندی وزیر راه و شهرسازی احتمالاً روزهای سختی را می‌گذراند. برجامی که تنها دستاورد ۴ سال گذشته آقای وزیر بود حالا نقض شده و معلوم نیست چه بر سر قرارداد‌ها می‌آید. نمایندگان مجلس هم به نقض برجام اذعان دارند. علاءالدین بروجردی نماینده مجلس در همین رابطه گفته: «باید اذعان کرد که فروش هواپیما به ایران در متن و پیوست برجام تصریح‌شده است. بر این اساس کشورهای دیگری که این سند را امضا کرده‌اند و همچنین شورای امنیت سازمان ملل نیز باید نسبت به این اقدام آمریکا اعتراض داشته باشند. چون این موضوع حق ایران بوده و مصوبه قانونی وجود دارد باید با تخلف آمریکایی‌ها برخورد جدی صورت بگیرد. امیدواریم هیئت نظارت بر برجام تصمیم جدی در این زمینه بگیرد.»
خبر خرید هواپیما‌ها که رسانه‌ای شد این سؤال در ذهن مردم شکل گرفت: «پول خرید هواپیما از کجا آمد؟» عباس آخوندی در بهمن ۹۴ این‌چنین پاسخ داد: «منبع تأمین مالی اولیه این هواپیما‌ها به میزان ۱۵ درصد توسط فروشندگان و ۸۵ درصد مابقی را نیز فروشندگان از محل تأمین‌کنندگان مالی اروپایی فاینانس می‌کنند. یکی از موضوعات مهم در تأمین مالی این هواپیما‌ها این است که هیچ تضمینی از سوی دولت و بانک مرکزی نداده‌ایم»، رئیس‌جمهور هم در همان مقطع گفت: «در موضوع قرارداد ۱۶ ساله خرید هواپیما یک دلار از پول نفت را هزینه نمی‌کنیم.» اولین هواپیما که آمد اما ورق برگشت! اصغر فخریه کاشان قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بین‌الملل در گفت‌وگو با ایسنا گفت: «ما ۳۳۰ میلیون دلار پیش‌پرداخت داشته‌ایم.» در تشریح این صحبت‌ها فرهاد پرورش مدیرعامل وقت شرکت هواپیمایی ایران ایر در نشست خبری ورود چهار فروند هواپیمای ای. تی. آر آب پاکی را روی دست همه ریخت و اعلام کرد: «از آن منظر که مذاکرات هما با فاینانسر‌ها (تأمین‌کنندگان منابع مالی خارجی) برای خرید هواپیما هنوز قطعی نشده است، قرار گذاشتیم که خرید هواپیماهای ایرباس و ATR از محل ۳۳۰ میلیون دلار برداشت از صندوق توسعه ملی و به‌صورت نقدی انجام شود».
این حرف‌ها، اما آخوندی را هم از موضع اولیه خود پایین آورد و به مجلس گزارش داد که ۱۵ درصد هزینه خرید این هواپیما‌ها با برداشت از صندوق توسعه ملی بوده و ۸۵ درصد آن از منابع خارجی تأمین‌شده است!
ماجرا صرفاً به همین‌جا ختم نشد. احمد خرم وزیر راه دولت اصلاحات، از ابعاد جدید خرید هواپیما پرده برداشت و درباره منابع مالی خرید هواپیما گفت: «عمده پول هفت فروند هواپیمای خریداری‌شده از ناحیه دولت و به‌صورت نقدی پرداخت‌شده که سرمایه‌گذاری دولت در این خصوص یک لطمه است.» هرچند هنوز حرف‌های خرم به‌صورت قطعی تأیید یا رد نشده، اما رضایی رئیس کمیسیون عمران مجلس در همین رابطه گفت: «اظهارات آقای خرم مبنی بر اینکه پول هفت فروند هواپیمای خریداری‌شده، از ناحیه دولت و به‌صورت نقدی پرداخت‌شده، قابل‌بررسی است. این اظهارات با توضیحات وزیر راه و شهرسازی در زمان خرید هواپیما، تناقض دارد و برای ما باید این مسئله روشن و شفاف شود. ما این مسئله را در مجلس پیگیری خواهیم کرد و باید برای ما مشخص شود که آیا این هواپیما‌ها نقدی خریداری‌شده یا با منابع خارجی بوده است.»
نوسازی ناوگان هوایی اولویت مهم توسعه کشور
یکی از معیارهای مهم توسعه کشورها، میزان کارایی ناوگان هوایی آن‌ها است. در حال حاضر ۲۶۶ هواپیما در کل ناوگان مسافری هوایی ایران وجود دارد که از این تعداد ۱۱۰ فروند آن غیرفعال است؛ به‌این‌ترتیب تنها ۱۵۶ فروند هواپیمای فعال با میانگین عمر ۲۳ سال در کشور وجود دارد. مجموع کل صندلی در کشور ۴۵ هزار و ۳۱۷ صندلی است که از این تعداد ۲۶ هزار و ۶۲۶ صندلی فعال و ۱۸ هزار و ۶۹۱ صندلی غیرفعال است؛ بنابراین باید گفت: ۶۲ درصد از صندلی‌های هواپیمایی کشور فعال و ۳۸ درصد صندلی‌های موجود در کشور غیرفعال است؛ درعین‌حال بر اساس آمار سازمان هوانوردی تجاری و غیرنظامی ایران، ما برای تأمین نیازهای بازار داخلی با توجه به جمعیت ۸۰ میلیون نفری، سالانه به حدود ۸۰ تا ۹۰ هواپیمای جدید طی پنج سال آینده و ۵۵۰ هواپیما در یک دهه نیاز داریم. فرودگاه‌های کشور هم حال‌وروز خوشی ندارند. از تعداد ۵۹ فرودگاه موجود در کشور، فقط ۴ فرودگاه مهرآباد، امام خمینی (ره)، شهیدهاشمی نژاد و شیراز سود ده هستند؛ دو فرودگاه اصفهان و تبریز نیز هزینه و درآمد سربه‌سر دارند و سایر فرودگاه‌ها به دلیل زیان‌ده بودن، باری مضاعف بر دوش دولت تحمیل می‌کنند. ۹ فرودگاه نیز کاملاً از وضعیت عملیاتی خارج‌شده و حدود ۲۰ فرودگاه کشور هم صرفاً پروازهای فصلی یا موقتی دارند و ایرلاین سرمایه‌گذار، پس از مواجهه با عدم استقبال مردم، مجدداً اقدام به لغو پروازهای این فرودگاه‌ها می‌کند.
این اعداد و ارقام نشان می‌دهد صنعت هوایی ما ورشکسته است؛ قطعاً آنچه این صنعت را از وضعیت کنونی نجات می‌دهد، خرید هواپیماهای جدید و گسترش این صنعت در بخش سخت‌افزاری و ناوگان خواهد بود. استراتژی دولت، اما چندان مناسب نیست. کارشناسان معتقدند در وضعیت فعلی ما باید هواپیماهای کوچک که قدرت مانور بیشتری دارند بخریم تا فرودگاه‌ها و ایرلاین‌ها با فروش بیشتر بلیت در کنار قیمت کمتر به سوددهی مناسب برسند.
ما همواره از ابتدای انقلاب تاکنون تحت تحریم هوایی بودیم و امکان خرید هواپیماهای نو را نداشتیم، اما این تحریم‌ها شامل هواپیماهای دست‌دوم نمی‌شد. به همین دلیل هرسال برخی ایرلاین‌های داخلی تعدادی هواپیمای دست‌دوم خریداری می‌کردند که عمدتاً براثر اشتباهاتی که در خرید داشتند، سراغ هواپیماهای با مدل‌های بالاتر نمی‌رفتند؛ بلکه اکثراً ساخت دهه ۹۰ میلادی بودند.
کاپیتان حسام جوادی، خلبان و کارشناس صنعت هوایی، در گفتگو با مهر در رابطه با نوسازی ناوگان هوایی گفته: «بازار خریدوفروش هواپیماهای دست‌دوم بسیار گسترده است و با یک بررسی همه‌جانبه و حذف دلال‌های بین‌المللی، می‌توان از شرکت‌های هواپیمایی همچون فلای دبی، قطر، امارات و ... که دائماً در حال به‌روزرسانی ناوگان هوایی خود هستند، هواپیماهای با کارکرد ۵ تا ۱۰ ساله خریداری کرد.» جوادی معتقد است که هواپیماهای نسل جدید با توجه به تکنولوژی و مصرف سوخت، باوجود کارکرد ده‌ساله به‌گونه‌ای است که می‌تواند نیاز ما را کاملاً رفع کند. او درباره استراتژی خرید هواپیما در دولت روحانی گفته: «می‌توانستیم نیمی از نیاز ناوگان هوایی خود را در یک دوره یک‌ساله با خرید هواپیماهای با تکنولوژی مدرن و مدل ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ از ایرلاین‌های متمول دنیا تأمین کنیم. اجرای این سیاست سبب جلو انداختن طرح نوسازی ناوگان هوایی کشور می‌شد؛ سیاستی که در حال حاضر باهدف گذاری ۱۰ ساله برای خرید هواپیمای نو در حال اجراست و معلوم هم نیست آیا هواپیما سازان بزرگ دنیا به تعهداتشان پایبند بمانند یا خیر.»
پروژه ساخت هواپیمای ملی ۱۵۰ نفره هم از سال ۹۱ بر سر زبان‌ها افتاد، با حمایت دانشگاه‌های مختلف و رئیس‌جمهور سابق کلید خورد، اما بعد از گذشت ۵ سال، چون بودجه نرسیده ساخته نشده! این در حالی است که عربستان با همکاری شرکت آنتونوف اوکراین، طی ۲۰ ماه توانسته یک هواپیمای باری طراحی کند و بسازد.
خرید هواپیماهای جدید با مشکل مواجه شده، آمریکا دوباره برجام را نقض کرده و از دولت و مجلس ما هم کاری برنمی‌آید. در این میان معلوم نیست چه بر سر پول‌های هنگفتی می‌آید که پیش پیش به شرکت‌های سازنده داده‌ایم! آقای وزیر می‌گوید «نگران نباشد»، اما نگران نبودن وسط این بلبشو، سخت است. به نظر می‌رسد تا دیر نشده آخوندی باید استراتژی نوسازی ناوگان هوایی را تغییر دهد و به دنبال راهی برای بازگشت پول‌های پیش پرداختی برود.
