معضل مدرک گرایی، در طول سالیان گذشته، به دردی عمیق در نظام علمی، آموزشی کشور مبدل شده است.
روزگاری، مدرک تحصیلی، گواهی بود بر تخصص، فن آموزی و دانش در کشور، اما متأسفانه تحولات فرهنگی و اجتماعی و برخی ذهنیات غلط، این مقوله را به ترازی برای سنجش پرستیژ اجتماعی مُبَدَل کرد.
اگرچه از همان ابتدا برخی کارشناسان، هشدارهای لازم را در این خصوص مطرح کردند، اما آن‌چنان که باید اقدام عملیِ لازم برای مرتفع ساختن این عارضه در دستور کار قرار نگرفت که نتیجه این پدیده نامیمون در بیکاریِ 75 درصد از فارغ التحصیلان دانشگاهی (بر اساس آمار و گزارشات منتشر شده) ظهور و بروز پیدا کرده است.
بیکاری سه نفر از هر چهار تن فارغ التحصیل نه یک مشکل، بلکه بحرانی جدی است که برای کشور، جامعه و خانوارهای ایرانی هزینه ساز شده است.
افق و دورنمای این وضعیت، زمانی نگران کننده تر می‌شود که از سوی برخی مسئولان ذی‌ربط در نظام آموزش عالی کشور (محمد حسین امید،معاون وزیر علوم) این‌چنین عنوان می شود که هر ساله 30 هزار دانش آموخته مقطع دکترا به بیکاران کشور افزوده می شود.
امین یار احمدی، محقق و پژوهشگر اقتصادی این خبر را به مَثابِهِ هشداری از سوی مسئولان ذی‌ربط به متقاضیان تحصیل در مقاطع تکمیلی قلمداد می کند اما ثبت نامِ قریب به یک میلیون نفر از داوطلبین شرکت در کنکور ِتحصیلات تکمیلی،نشان می دهد این هشدارها و اخطارهای تلویحی،آن‌چنان که انتظار می رود ،نافذ و تأثیرگذار نیست.
وی افزود:به احتمال بسیار زیاد با فارغ التحصیلی تعداد قبول شدگان در کنکور، به ضریب و تکثر تعداد بیکاران کشور افزوده خواهد شد، زیرا همچنان شاهد بن بست‌ها و انسدادهایی جدی در مسیر کار و اشتغال هستیم و به عبارت دیگر، روزنه نوید بخشی در این خصوص احساس و مشاهده نمی شود که آن را به عنوان مُحَلِل و مرتفع کننده این معضل مد نظر قرا دهیم.
یار احمدی عنوان کرد: برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه یافته، برخورداری از مدرک تحصیلی در ایران، نه تنها عنصری در جهت تقویت شانس اشتغال به شمار نمی رود بلکه بالعکس مدارک مذکور از احتمال اشتغال فارغ التحصیلان نیز می‌کاهد که البته بخشی از این معضل را باید در نگاه و رویکرد فارغ التحصیلان دانشگاهی جستجو کرد.
محقق و پژوهشگر اقتصادی گفت: متأسفانه نگاه پشت میز نشینی و مدیریتی در بخش قابل توجهی از فارغ التحصیلان و اقشار تحصیلکرده موج می زند و ظاهراً بسیاری از دانش آموختگان دانشگاهی، انتظار دارند پس از اتمام دوران تحصیل در یک نهاد و مجموعه اداری، ایفای نقش کنند که این رویه و دید نه تنها رفع معضل بیکاری را پیچیده تر ساخته، بلکه برای گردش چرخ پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور نیز مانعی جدی به شمار می رود.
وی افزود: یکی از معضلات فعلی نظام اداری کشور، به میزان و تعداد کارمندان مازاد نهادها و دستگاه های اداری معطوف می شود که به عنوان نمونه، بسیاری از شهرداریهای کشور با آن دست و پنجه نرم می کنند.
یار احمدی گفت: اگرچه بخشی از این نارسایی و عارضه به نظاِم جذبِ ناکارآمد معطوف می شود اما نباید به میزان تقاضای جامعه برای ورود و فعالیت در دستگاه های اداری نیز بی‌توجه بود که به تبع،بر فشار و ضریب داوطلبان اشتغال در چنین مجموعه و اماکنی می افزاید.
محقق و پژوهشگر اقتصادی عنوان کرد: بخشی از این چالش و نارسایی را باید در نگاه ناصحیح فرهنگی جامعه جستجو کرد و تا زمانی که شاهد تغییرات جدی در نگرش اجتماعی و فرهنگی متقاضیان و جوینده کار و فارغ التحصیلان دانشگاهی نباشیم، غلبه براین معضل، ساده نخواهد بود.
نگاه مادی و پولی به مراکز دانشگاهی،کیفیتِ آموزش تحصیلی را تحت الشعاع قرار داده است
شهرام نَیِری، دانش آموخته رشته اقتصاد با اشاره به نقش برجستهِ عیار و توانمندیِ علمی و تخصصی ، در اشتغالِ فارغُ التحصیلانِ دانشگاهی،گفت:یکی از نارسایی هایی که باعث تشدید معضل بیکاریِ دانش آموختگان آموزشگاه ها و مراکز علمی عالیه شده به ظهور و بروز و راه اندازی دانشگاه های پولی باز می گردد.
وی افزود: نفس راه اندازی دانشگاه های این‌چنینی،ابتدا به ساکن باید با هدف عبور از سد مستحکم کنکور بنا گذاشته می شد اما متأسفانه به موازات این موضوع،به تدریج انگیزه های پولی و مالی و نگاه به درآمدزایی از محل راه اندازی چنین دانشگاه هایی، کیفیت علمی و تخصصی مراکز مذکور را تحت الشعاع قرار داد.
دانش آموخته رشته اقتصاد گفت: استمرار این عارضه، به تدریج باعث شد، بخش قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاهی فاقد تخصص، مهارت ِعلمیِ کافی برای نقش آفرینی در رشته تخصصی خویش باشند و به تبع در عرصه هایی که فرصت های شغلی عرضه می شود، جذب دانش آموختگان فاقد تخصص و مهارت، محلی از اعراب نخواهد داشت و در صورت اشتغال این افراد نیز مجموعه های جذب کننده این افراد با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهند شد.
نَیِری گفت: البته انصاف حکم می کند که تمامی فارغ التحصیلان بیکار دانشگاهی را در چنین قالبی تعریف نکنیم زیرا کم نیستند، کارشناسان و دانش آموختگانی که با وجود برخورداری از مهارت و تخصص کافی و علم آموزی در مراکز دانشگاهی معتبر و ریشه دار،با این بحران (بیکاری) دست و پنجه نرم می کنند اما به هر ترتیب، عامل مذکور (دانشگاههای پولی) در تشدید بیماری و عارضه بیکاری فارغ التحصیلان بدون تأثیر نبوده و نخواهد بود.
آمایش آموزش عالی،در دستور کار قرار گیرد
احسان فروزش، دانش آموخته رشته مدیریت با اشاره به لزومِ توجه به نیاز بازار کار،صنعت و حوزه های علمی، فرهنگی و هنری کشور به نیروی انسانی،گفت: متأسفانه در طول سالیان گذشته، به این امر خطیر توجه کافی و وافی نشد و بر اساس نیاز کشور،جذب دانشجو و خروجی آن که همان طیف فارغ التحصیلان مراکز علمی و آموزشی است، محقق نشد.
وی افزود: برای مقابله، مهار و کنترلِ بیکاریِ فارغ التحصیلان دانشگاهی باید متناسب با نیاز موجود، دانشجو پذیرفته شود و در صورت اشباع شدن ظرفیت ها و یا رشته های موجود در کشور، باید با اتخاذ تدابیر ویژه از حجم پذیرش دانشجو به میزان قابل توجهی کاسته شود.
فروزش در خاتمه یادآور شد: لازمه حصول چنین امر خطیر، طراحی و اجرای آمایش آموزش عالی متناسب و به فراخور نیاز محلی، منطقه، استانی یا کشوری است و تا زمانیکه این دستور کار به عنوان اولویتی ویژه مد نظر قرار نگیرد، امکان رفع و حل و فصل معضل بیکاری در فارغ التحصیلان دانشگاهی، به نحوی شایسته مُیَسَر نخواهد شد.
