این چالش در سال‌های گذشته به بسیاری از صنایع و تولیدات داخلی آسیب وارد کرد و این‌بار در کمین آب‌معدنی نشسته است. با اینکه براساس آمارها و گزارش‌های موجود بیش از ۱۲۰ واحد تولید آب‌معدنی و آشامیدنی در کشور وجود دارد اما هنوز هم مصرف این محصول با قیمت‌های بسیار کم در کشور با مشکلاتی روبه‌رو است که براساس آنها تولیدکنندگان نیز مجبور شده‌اند با کاهش ظرفیت تولید کنند.
براساس برخی گزارش‌ها، اکنون آب‌معدنی‌های ۳۷۵ میلی‌لیتری خارجی با قیمت‌های ۳۰ و ۷۰ هزار تومان به فروش می‌رسد که این موضوع برای اقتصاد کنونی ایران نشانه‌های مناسبی در پیش نداشته و شکاف بین طبقات اقتصادی ایران را به مصرف آب‌معدنی هم کشانده است.
کارشناسان معتقدند که این محصولات به صورت قاچاق به کشور وارد می‌شود چراکه وزن، حجم و قوانین گمرکی ایران نه‌تنها توجیه اقتصادی ورود آنها را از بین می‌برد بلکه به دلیل ممنوعیت واردات این محصول اجازه این‌کار براساس قوانین رسمی کشور داده نمی‌شود. بر این اساس، پرونده واردات آب‌معدنی به کشور بسته است و هر چه در داخل کشور دیده می‌شود، قاچاق است.
«قاچاق این محصولات آسیبی به تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی وارد نمی‌کند. » این جمله سخنگوی انجمن تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی است. دلیل پیمان فروهر برای این جمله این است که آب‌معدنی‌های لوکس قاچاق در داخل کشور متقاضیان انگشت‌شماری دارد که شاید بیشتر آنها از این محصول در قرارهای اقتصادی و سفارتخانه‌ها استفاده کنند. بر این اساس، میزان واردات و تقاضایی که در داخل کشور وجود دارد گویای بی‌رقبتی ایرانیان به این محصول است. همچنین برخی آمارها نشان می‌دهد میزان سرانه مصرف آب‌معدنی به اندازه ۱۵ تا ۲۰ لیتر به‌ازای هر ایرانی در سال بوده، حال آنکه این سرانه در برخی از کشورهای پیشرفته به هزار لیتر می‌رسد و این نشان از کم بودن سرانه مصرف در کشور است. در حالی که سرانه مصرف این محصول در کشور تا این اندازه کم باشد طبیعی است که محصولات لوکس در این زمینه مشکلی برای تولیدکنندگان ایجاد نکند.
البته اینها به معنی مناسب بودن شرایط تولید آب‌معدنی در کشور نیست و اکنون واحدهای تولیدی با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند که براساس آنها برخی از واحدها اکنون از چرخه تولید حذف شده‌اند. در ادامه این روزنامه به بررسی تاثیرات قاچاق آب‌معدنی‌های لوکس و مشکلات تولید این محصول پرداخته است.
کمتر از ۳ درصد
استفاده کمتر از ۳ درصد مردم از آب‌معدنی‌های تولیدی کشور یکی از مهم‌ترین آمارهایی است که نشان از وجود مشکلات بسیاری در کشور دارد. پیمان فروهر، دبیر انجمن تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی درباره آب‌های بسته‌بندی شده که قاچاقی وارد کشور می‌شود، گفت: «باید درنظر داشت که اکنون کمتر از ۳ درصد مردم از آب بسته‌بندی شده و آب‌معدنی استفاده می‌کنند. بر این اساس، بازاری برای آب قاچاق وجود ندارد مگر آب‌های خاص که آنها هم به طور عمده با قیمت‌های نجومی فروخته می‌شود. »
وی افزود: «اکنون سرانه مصرف در داخل کشور بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر است. تولیدکنندگان با اینکه محصولات خود را با کمترین قیمت به بازار عرضه می‌کنند اکنون با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند و در این شرایط فعالیت قاچاق آب‌معدنی راه به جایی نخواهد برد. مصرف‌کنندگان آب‌معدنی‌های۳۰و ۷۰ هزار تومانی عده خاصی هستند که بیشتر برای قرارهای خاص اقتصادی و دیدارهای سفارتخانه‌ها از آن استفاده می‌کنند. البته این گفته به معنای پذیرفتن قاچاق آب‌معدنی نیست و موضوع قاچاق در هر حالتی برای هیچ تولیدکننده‌ای پذیرفته شده نیست اما باید پذیرفت که عده‌ای خاص و انگشت‌شمار نمی‌توانند برای تولید داخل کشور مزاحمت ایجاد کنند. »
سخنگوی انجمن تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی با اشاره به اینکه تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی اکنون به هیچ‌وجه از افزایش قیمت استقبال نمی‌کنند، گفت: «تولیدکنندگان اکنون برای اینکه افزایش قیمت نداشته باشند تلاش‌های بسیاری می‌کنند و دلیل اصلی این موضوع هم فرهنگ‌سازی و تغییر الگوی مصرف است. اکنون در حالی که قیمت‌ها افزایش چندانی ندارد هنوز هم مشکلاتی در زمینه تولید وجود دارد. »
فروهر با اشاره به اینکه اکنون بیش ۹۰ درصد مردم به شبکه آب شهری دسترسی دارند، گفت: «امیدواریم دسترسی به شبکه آب شهری برای تمام مردم ایران فراهم شود اما یکی از دلایل حذف آب‌معدنی از سبد خانوار، همین موضوع است. در شرایط اقتصادی نامناسب آب‌معدنی یکی از نخستین کالاهایی است که از فهرست خرید حذف می‌شود. »
وی با تاکید بر اینکه یکی از راه‌های پرمصرف کردن این محصول کاهش قیمت است، گفت: «آب‌های معدنی و آشامیدنی لوکس نه‌تنها هیچ تاثیری بر روند فعالیت تولیدکنندگان ندارند بلکه به موضوعاتی از جمله اختلاف طبقاتی و تغییر کارکرد محصولات هم دامن می‌زنند. »
سخنگوی انجمن تولیدکنندگان آب‌معدنی و آشامیدنی با تاکید بر اینکه هدف تولیدکنندگان تولید کالای لوکس نیست، گفت: «در زمینه تولید آب‌معدنی و آشامیدنی، هدف، سلامت و استاندارد بودن محصولات تولیدی است. در صورتی که تولیدکنندگان بتوانند قیمت را ثابت نگه داشته و محصول باکیفیت ارائه کنند، می‌توان امیدوار بود که مصرف این محصول در کشور فرهنگ‌سازی شود. »
وی با بیان اینکه در ۴ سال گذشته حجم تولید در کشور تغییری نداشته، گفت: «مردم کشور ما از محصولات لوکس استقبال نمی‌کنند و بازار هدف این محصولات انگشت‌شمار است. وضعیت اقتصادی کشور ما اکنون طوری نیست که بتوان به موضوعاتی مانند اختلاف طبقاتی با تولید و عرضه چنین محصولاتی دامن زد. به عبارتی، دولت باید از قاچاق این نوع آب‌های معدنی جلوگیری کند اما نه به دلیل شرایط تولیدکنندگان، بلکه به دلیل مشکلاتی که در فرهنگ مصرف و شیوه زندگی ممکن است ایجاد شود. »
برداشت حدود یک سوم از کل منابع
براساس برخی آمارها منابع آب‌معدنی ایران ظرفیت برداشت سالانه ۷ میلیارد تن دارند و این در حالی است که به دلیل مشکلات موجود سالانه حدود ۲ و نیم میلیارد تن آب برداشت می‌شود که به طور حدودی شامل یک سوم منابع موجود، است. نبود ظرفیت مصرف بیشتر در کشور باعث شده تا تولیدکنندگان نتوانند بیش از این مقدار برداشت کنند و به تولید آب‌معدنی بپردازند.
ناصر رییسی، مدیرعامل یک واحد تولید آب‌معدنی درباره مشکلات تولید این محصول گفت: «فرهنگ مصرف در ایران یکی از بزرگترین چالش‌های تولید این محصول است. ظرفیت برداشت آب‌معدنی از چشمه‌ها در کشور معادل ۷ میلیارد تن است که اکنون برداشت از تمام منابع حدود ۲ و نیم میلیارد تن است. این آمار نشان‌دهنده نبود مشکل در منابع اولیه تولید است. »
وی با اشاره به اینکه اکنون بسیاری از کشورهای تولیدکننده آب‌معدنی با مشکل منابع اولیه روبه‌رو هستند، گفت: «این در حالی است که ایران منابع بسیار بزرگی در این زمینه دارد اما الگوی مصرف در کشور مشکلاتی دارد که مصرف این محصول را در کشور با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است. اکنون سرانه مصرف آب‌معدنی در کشور بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر است حال آنکه سرانه مصرف این محصول در کشورهای همسایه حدود ۱۰۰ لیتر در سال است. همچنین باید درنظر داشت که در بسیاری از کشورهای همسایه سرانه مصرف تا هزار لیتر هم می‌رسد و این نشان از الزام اصلاح فرهنگ مصرف است. »
این تولیدکننده با اشاره به اینکه اکنون برخی از آب‌معدنی‌های موجود در کشور از طریق قاچاق وارد شده‌اند، گفت: «این محصولات نمی‌تواند به تولیدکنندگان آب‌معدنی در کشور آسیب وارد کند و مشتریان این نوع از آب‌معدنی‌های خاص، معدود و انگشت‌شمارند. با این حال وجود این محصولات در کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند که به تولید ارتباطی ندارد. به دلایل اجتماعی باید از قاچاق این محصولات جلوگیری شود. »
وی با بیان اینکه آب‌معدنی محصول صادراتی یا وارداتی نیست، در این‌باره توضیح داد: «آب‌معدنی محصولی است که از وزن و حجم بالا برخوردار است و به این دلیل صادرات و واردات آن توجیه اقتصادی ندارد. هزینه‌های گمرکی و حمل‌ونقل باعث می‌شود صادرات و واردات آن در تمام دنیا توجیه اقتصادی نداشته باشد. صادرات و واردات آب‌معدنی تنها در حالتی توجیه اقتصادی دارد که تولید آنها در دسته محصولات لوکس باشد که این موضوع برای کشور ما تبعات جدی دارد. »
رییسی با اشاره به اینکه ترکیب برخی مواد با آب‌معدنی برای غنی‌سازی امکان‌پذیر نیست، گفت: «آب‌معدنی به دلیل املاح خاصی که دارد در بسیاری از موارد ظرفیت ترکیب شدن با دیگر ویتامین‌ها را ندارد.
بر این اساس، تولید آب‌معدنی‌های لوکس فقط به بسته‌بندی و تبلیغ مربوط می‌شود و در بیشتر موارد این محصولات هیچ تفاوتی با محصولات ارزان‌تر ندارند. به عبارت دیگر، برخی تولیدکنندگان خارجی با استفاده از شیوه‌های تبلیغی خاص و سرمایه‌گذاری بر صنعت بسته‌بندی، محصول خود را گاهی با ده‌ها برابر قیمت به فروش می‌رسانند. »
این تولیدکننده با بیان اینکه این مواد را می‌توان به آب‌های آشامیدنی خاص اضافه کرد، توضیح داد: «این ظرفیت برای آب‌های آشامیدنی وجود دارد و اکنون هم در کشور برخی از واحدهای تولیدی توانسته‌اند به برخی از ترکیبات دست یابند.
آب سودا و آب‌های طعم‌دار از جمله محصولاتی هستند که به آنها آب‌های آشامیدنی خاص گفته می‌شود. »
وی با بیان اینکه هر سال هنگام فصل تابستان صحبت‌هایی درباره حمایت از این صنایع می‌شود، گفت: «متاسفانه این گفته‌ها مقطعی هستند و تابستان که سپری می‌شود هیچ‌کس سراغی از تولیدکنندگان آب‌معدنی نمی‌گیرد. اکنون سال‌هاست که بسیاری از واحدهای تولید آب‌معدنی نتوانسته‌اند تولید خود را افزایش دهند. با توجه به اینکه این محصول ظرفیت صادراتی هم ندارد و تنها بازار هدف در داخل کشور تعریف می‌شود، اکنون تولیدکنندگان با کاهش سرمایه در گردش روبه‌رو شده‌اند. »
رییسی همچنین با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری در این زمینه بسیار کم شده است، گفت: «در مقطعی بسیاری از سرمایه‌گذاران به این صنعت روآوردند و در آن زمان این موضوع نشانه خوبی برای مصرف آب‌معدنی در کشور بود. اما اکنون برخی از تولیدکنندگان از این چرخه خارج شده‌اند و سرمایه‌گذاری جدید نیز انجام نمی‌شود. این موضوع یکی از بحران‌هایی است که واحدهای تولید آب‌معدنی با آن روبه‌رو هستند. برای حل مشکلاتی که اکنون واحدهای تولیدکننده دارند، دولت باید وارد این مقوله شود. »
