در هفته‌های اخیر با سردتر شدن هوا و بروز پدیدۀ وارونگی، آلودگی هوای کلان‌شهرها به یکی از موضوعات روزمرۀ ساکنان این شهرها تبدیل شده است. تعطیلی چند روزۀ مدارس نیز گواهی بر وضعیت خطرناک زیست‌محیطی در این شهرهاست.
به همین دلیل در 12 دی‌ماه، شهردار تهران در برنامۀ «نگاه یک» حضور پیدا کرد و پیرامون منشأ آلاینده‌های شهر تهران گفت: «82 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از تردد خودروها و 50 درصد از این مقدار نیز، مربوط به 300 هزار خودروی فرسوده است».
از سوی دیگر، در آبان ماه امسال، دولت برای خارج کردن شرکت‌های خودروسازی از بن‌بست رکود، 2500 میلیارد تومان نقدینگی تزریق و 110 هزار «خودروی شخصی» جدید را روانۀ جاده‌ها کرد.
گرچه از منظر خروج از رکود، اصل تزریق نقدینگی می‌تواند تا حدودی تسکین‌دهنده باشد، اما دولت در شیوۀ تخصیص این وام هوشمندانه عمل نکرد و از اولویت‌بندی خودروها برای تخصیص وام، جایگزینی خودروهای فرسوده و نوسازی ناوگان تاکسیرانی کاملاً غفلت نمود که در مورد آن، چند نکتۀ قابل تأمل وجود دارد:
الف) غفلت از نوسازی تاکسی‌های فرسوده
با مقایسۀ میزان تردد انواع خودرو در می‌یابیم که تاکسی‌ها پرترددترین خودروهای سواری هستند و در نتیجه به‌طور کلی تاکسی‌های فرسوده، آلاینده‌ترین نوع خودروهای سواری به‌شمار می‌روند. چرا که هرچه میزان تردد یک خودرو بیشتر باشد، حجم بیشتری از آلاینده‌ها را به جو وارد می‌کند.
به‌همین دلیل اِسقاط تاکسی‌های فرسوده و جایگزینی آن‌ها با خودروی صفر، از درجۀ اول اهمیت برخوردار است و دارندگان این گروه از خودروها، باید در اولویت دریافت وام قرار می‌گرفتند.
ضمناً با توجه به اینکه وام مذکور به‌جای نوسازی ناوگان تاکسیرانی، به خودروهای شخصی تعلق گرفت، این اقدام را می‌توان «حمایت از حمل‌ونقل شخصی» و «تضعیف حمل‌ونقل عمومی» تلقی کرد که خلاف سیاست‌های مسلّم حمل‌ونقل است.
ب) افزایش آلودگی هوا
افزایش تعداد خودروها اگر با اِسقاط خودروهای فرسوده همراه نباشد، سبب افزایش تردد خودروهای شخصی و درنتیجه افزایش سطح آلاینده‌های هوا می‌شود. به‌علاوه، چون مابه‌ازای خودروهای جدید، خودرویی –اعم از تاکسی و شخصی- از رده خارج نشد، این اقدام موجب افزایش ترافیک در سطح شهرهای بزرگ می‌شود و به‌نوبۀ خود، آلودگی هوا و مصرف سوخت را افزایش خواهد داد.
ج) نگاه یکسان به خودروهای پرمصرف و کم‌مصرف
از آنجا که وام خرید خودرو بدون هیچ‌گونه اولویت‌بندی به تمامی انواع خودرو اختصاص یافت، دولت هیچ تمایزی میان خریداران خودروهای پرمصرف و کم‌مصرف قائل نشد. بنابراین مردم هیچ مشوقی برای خرید خودروهایی که مصرف سوخت کمتر دارند و یا کمتر هوا را آلوده می‌کنند، نداشتند.
اما دولت باید چگونه عمل می‌کرد تا مشکلات فوق بروز نکند؟
با تزریق همین میزان نقدینگی، دولت می‌توانست خرید هر خودروی صفر را مشروط به اِسقاط یک خودروی فرسوده نماید تا بخشی از 1.2 میلیون خودروی فرسودۀ کل کشور همزمان با ورود خودروهای جدید، از رده خارج شوند. در این صورت به‌طور همزمان، شاهد کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا بودیم و ترافیک نیز بیشتر نمی‌شد. در عین حال خودروسازان نیز محصولات خود را به‌خوبی به فروش می‌رساندند.
مهم‌تر از این، اگر دولت به‌طور خاص به جایگزینی تاکسی‌های فرسوده اولویت می‌داد، علاوه بر مزایای فوق، حمل‌ونقل عمومی نیز تقویت و درنتیجه از حجم ترافیک، مصرف سوخت و آلودگی هوا به‌طور قابل توجهی کاسته می‌شد.
همچنین لازم بود خرید خودروهای کم‌مصرف، بیشتر مورد حمایت قرار گیرد. به عنوان مثال لازم بود دولت مدت بازپرداخت وام خودروهای کم‌مصرف را طولانی‌تر و این زمان را برای خودروهای پرمصرف و آلاینده، کوتاه‌تر درنظر گیرد تا مردم به سمت خرید خودروی کم‌مصرف تشویق شوند.
با کنار هم قرار دادن نکات فوق مشخص می‌شود اعطای وام «غیرهدفمند» خودرو و عدم شناسایی اولویت‌های وام‌دهی، به‌طور همزمان موجب افزایش ترافیک، مصرف سوخت و تولید آلاینده‌ها خواهد شد و حمل‌ونقل عمومی را نیز تضعیف خواهد نمود.
در واقع دولت در تخصیص وام خرید 110 هزار خودروی صفر، تنها و تنها حل مشکل شرکت‌های خودروسازی را مدنظر قرار داده است. در حالی که می‌توانست به طور همزمان، خودروسازان را از رکود خارج کند و وضعیت هوای کلان‌شهرها و حمل‌ونقل عمومی را بهبود دهد. سیاستگذاری ناهماهنگ و نگاه تک‌بعدی به موضوع وام خودرو سبب از دست رفتن فرصت 2500 میلیارد تومانی برای جایگزینی خودروهای فرسوده و کاهش آلاینده‌های هوا شد؛ فرصتی که مشخص نیست چه‌زمانی مجدداً به‌دست آید.
سید حمیدرضا قریشی- کارشناس ارشد انرژی
