خردادماه امسال، رجب طیب اردوغان طی حکمی ریاست بانک مرکزی ترکیه را به خانم حفیظه غایه ارکان، فارغ‌التحصیل پرینستون و یکی از مدیران باسابقه گلدمن ساکس سپرد. این انتخاب برای بسیاری این پیام را به همراه داشت که دوران سیاست‌های نامتعارف اقتصادی ، یعنی نرخ بهره پایین و دلارپاشی در ترکیه به پایان رسیده است. تخصص اصلی خانم ارکان بر خلاف روسای پیشین بانک مرکزی ترکیه که تحصیلات اقتصادی داشتند، در حوزه مالی بود.
افزایش نرخ بهره ترکیه به ۴۵ درصد
این تغییر در سکانداری بانک مرکزی ترکیه در شرایطی بود که پیش از آن، شهاب قافچی‌اوغلو به مدت دو سال بر مسند ریاست بانک مرکزی این کشور تکیه داشت و فردی بود که کاملا با ایده اردوغان مبنی بر پایین ماندن نرخ بهره برای کنترل تورم هم‌دلی داشت و در نهایت نرخ بهره را از ۱۹ درصد تا ۸.۵ درصد کاهش داد. اما با روی کار آمدن نخستین زن بر کرسی ریاست بانک مرکزی ترکیه، اوضاع سیاستی این بانک تغییر کرد و نرخ بهره در این مدت اندک تا ۴۵ درصد افزایش یافت. رویکردی که با هدف مهار جریان نقدینگی و تورم اتخاذ شد تا بتواند مانع از تداوم روند صعودی تورم چند ده درصدی ترکیه شود. چراکه خانم ارکان معتقد بود نرخ بهره پایین به تورم کمتر منجر می‌شود. اما این مسیر چندان هم راحت نبود؛ زیرا به گفته کارشناسان اقتصادی، در دوران پیش از روی کار آمدن رئیس جدید بانک مرکزی ترکیه، ارزپاشی‌های سنگین اردوغان طی سال‌های گذشته، ارزش لیر را به صورت مصنوعی بالا نگه داشته بود و بعضا حتی پیش‌بینی می‌کردند نرخ تعادلی دلار در ترکیه در محدوده ۳۰ لیر است.
پایان حضور اولین زن سکاندار بانک مرکزی ترکیه
اما به هر حال با همه این اوصاف، در پایان روز گذشته، خبری رسانه‌ای شد مبنی بر اینکه حفیظه غایه ارکان، نخستین رئیس کل بانک مرکزی زن در ترکیه روز جمعه استعفا داد. وی در پستی در شبکه ایکس اعلام کرد «به اینکه از ۸ ژوئن ۲۰۲۳ ریاست بانک مرکزی را در اختیار داشتم افتخار می‌کنم و افزایش ذخایر ترکیه، شاخص‌های اقتصادی و وضعیت تورم نشانه‌هایی از عملکرد موفق است». ارکان همچنین از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور و محمد شمشک، وزیر مالیه دولت جدید اردوغان به دلیل حمایت‌هایشان در این دوره تشکر کرده است و گفته دلیل اصلی استعفا رسیدگی به مسائل خانوادگی و به ویژه فرزندش بوده است.
این استعفای ناگهانی در شرایطی است که ضرب المثل قدیمی گل بود و به سبزه نیز آراسته شد، برای وضعیت کنونی اقتصاد ترکیه صدق می‌کند. چرا که بحران اقتصادی در این کشور ادامه دارد، قیمت دلار آمریکا به ۳۱ لیره نزدیک شده و در حالی که رئیس بانک مرکزی وعده داده بود که به زودی خزانه را از دلار و طلا پر می‌کند، به شکل ناگهانی مجبور به استعفا شد. البته اعلام این خبر را به تعطیلی آخر هفته ترکیه یعنی به روز شنبه و یکشنبه انداختند تا از اثرگذاری روانی خبر بر بازار ارز ممانعت شود. اما از حالا پیش بینی شده که صبح روز دوشنبه، دلار در ترکیه باز هم بالا برود.
آن‌ها حرف گوش کن نبودند؟
اما به دنبال استعفای ناگهانی رئیس بانک مرکزی، مهمت شیمشک، وزیر خزانه داری و دارایی ترکیه بیانیه‌ای صادر کرد. به نقل از تسنیم؛ وی اعلام کرد که استعفای ارکان تصمیم کاملاً شخصی او بوده است. وی تاکید کرد که برنامه اقتصادی که تحت رهبری رجب طیب اردوغان رئیس جمهور طراحی شده، بدون وقفه ادامه دارد. شیمشک با بیان اینکه اردوغان از تیم اقتصادی و برنامه اجرا شده حمایت کرده و اعتماد کامل کرد، تصریح کرد که تصمیم ارکان برای استعفا کاملاً شخصی بوده و آن‌ها به این تصمیم احترام می‌گذارند. البته مشخص نیست که چرا شیشمک که معمولاً به زبان ترکی توییت می‌نویسد، این بار درباره خانم ارکان، به زبان انگلیسی پیام داده و استعفای او را به عنوان یک انتخاب شخصی قلمداد کرده است. اما کارشناسان می‌گویند، اردوغان هیچ شناختی از ارکان نداشت و صرفاً با اتکا به توصیه اکید شیمشک، حکم انتصاب را امضا کرده بود و حواشی به وجود آمده، باعث شده که عملاً شیمشک در برابر رئیس جمهور، شرمسار شود. این در شرایطی است که دعوای اردوغان با روسای پیشین بانک مرکزی چنان اهمیتی داشته که یک مورخ و تحلیلگر سیاسی ترکیه، کتابی درباره این موضوع نوشته است. کتاب قطوری با این عنوان که «آن‌ها حرف گوش کن نبودند». این جمله برگرفته از یکی از سخنرانی‌های اردوغان است که درباره دلیل برکناری روسای بانک مرکزی، آشکارا گفته بود که رئیس باید مطیع او باشد.
جایگزین ارکان چه کسی است؟
امروز رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، فاتح کاراهان را به عنوان رئیس جدید بانک مرکزی منصوب کرد. این جمله از حکمی که به امضای اردوغان رسیده توجه رسانه‌ها را به سوی خود جلب کرد: «از آنجایی که رئیس پیشین برکنار شده، شما را منصوب می‌کنم». به بیان دیگر، خبر استعفا یک مصلحت مودبانه برای حفظ شان ارکان بوده است.
رئیس جدید جوان و متولد سال ۱۹۸۲ میلادی است. کاراهان پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی خود در گروه‌های ریاضیات و مهندسی صنایع در دانشگاه بوغازیچی، کار آکادمیک خود را با مدرک کارشناسی ارشد و دکترا در رشته اقتصاد در دانشگاه پنسیلوانیا ادامه داد. وی فعالیت خود را در بانک فدرال رزرو نیویورک در سال ۲۰۱۲ آغاز کرده و به مدت ۱۰ سال در سمت‌های مهمی مانند رئیس مطالعات بازار کار و محصول و مشاور سیاست پولی مشغول بوده است. وی همچنین دانش و تجربیات خود را به عنوان مدرس پاره وقت در دانشگاه کلمبیا و دانشگاه نیویورک با دانشجویان به اشتراک گذاشته و در سال ۲۰۲۲ به عنوان اقتصاددان ارشد در آمازون شروع به کار کرد.
