زمستان هر سال پس از بروز پدیده وارونگی دما و بالاتر رفتن شاخص آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها، انگشت اتهام بسیاری از مسئولان کشور به سمت کیفیت بنزین به عنوان مقصر اصلی این مسئله نشانه می‌رود.
همچنین بسیاری از دارندگان خودرو و تعمیرکاران نیز عقیده دارند که علت عمده خرابی‌های موتور خودروها، نامناسب بودن کیفیت بنزین است. این مسئله وقتی نمود بیشتری پیدا می‌کند که بنزین ایرانی در خودرو‌های وارداتی استفاده می‌شود. دلیل آن هم این است که ساختار موتور خودرو‌های وارداتی با عدد اکتان بنزین ایرانی همخوانی ندارد و با احتراق زودهنگام، موجب آسیب به پیستون این خودروها می‌شود.
موضوع جالب توجه این است که حتی جایگاهداران و فعالان عرضه سوخت نیز از پایین بودن کیفیت بنزین تولیدی پالایشگاه‌های کشور، به علت تبخیر آن گله‌مند هستند.
آیا در بنزین هوا وجود دارد؟
رضایی فعال صنفی عرضه سوخت بیان کرد: طرح کهاب به معنی جمع آوری بخارات بنزین است و وزارت نفت به عنوان متولی این امر، هنوز آن را به طور کامل اجرایی نکرده در حالی که تبخیر بنزین به معنای بی کیفیت بودن آن است.
چه کنیم تا باک خودرو واقعا پر شود؟
او افزود: بنزین مانند نوشابه گازدار است. وقتی راننده نازل بنزین را تا انتها درون باک ماشین می‌گذارد و دسته نازل را فشار می‌دهد، گاهی مشاهده می‌کند که شلنگ می‌پرد؛ این یعنی، نازل دیگر جایی برای نفس کشیدن ندارد. راننده بدون توجه به این پرش، تا جایی که فکر می‌کند باک خودرو پر شده، بنزین زدن را ادامه می‌دهد، اما وقتی آمپر را مشاهده می‌کند، فکر می‌کند که جایگاهدار کم فروشی کرده است.
رضایی ضمن بیان این که یک فنر روی لوله نازل بنزین وجود دارد و به همین دلیل در ابتدای بنزین زدن باید نازل تا انتها درون باک قرار بگیرد، گفت: باید آرام آرام فنر به سمت بالا بیاید که برای ورود بنزین به داخل باک خودرو، جایی وجود داشته باشد. به همین دلیل، توصیه می شود که رانندگان به آهستگی بنزین بزنند. درست مانند نوشابه که اگر به آهستگی درون لیوان ریخته شود، زیاد کف نمی‌کند.
جایگاهداران تاوان استاندارد نبودن بنزین را می‌دهند
این فعال صنفی عرضه سوخت با بیان این که در حال حاضر، بدترین نوع بنزین یعنی بنزین یورو-۴ را در کشور توزیع می‌کنیم، اظهار کرد: جایگاهدار سفارش ۵۰ هزار لیتر بنزین را به پالایشگاه می‌دهد اما طی فرآیند حمل و نقل، مثلا به ۴۵ هزار لیتر تبدیل می شود. از طرف دیگر کمیته تخلفات شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نیز جایگاهدار را به دلیل کسری غیرمجاز، با قیمت فوب خلیج فارس جریمه می‌کند!
او تاکید کرد: جایگاهدار درون شهری، هر سه ماه یک بار هزینه ای را به سازمان استاندارد پرداخت می‌کند تا بر عملکرد آن نظارت داشته باشد و تایید کند. از طرف دیگر نیز از سوی خود شرکت پخش نیز بازرسی مستمر انجام می‌شود اما مشخص نیست که چرا کیفیت بد بنزین را به نام جایگاهدار به مردم نشان می‌دهند؟
چرا باید استاندارد ملی به جای استاندارد بین المللی یورو تدوین شود؟
با این وجود، همواره شاهد تبلیغات مدیران وزارت نفت و مسئولان پالایشگاه‌های کشور مبنی بر دستیابی به تولید بنزین با کیفیت هستیم؛ به طوری که، حتی مدیرعامل پالایشگاه ستاره خلیج فارس، اوایل اردیبهشت ماه امسال از تولید روزانه ۴۷ میلیون لیتر بنزین بالاتر از استاندارد بین المللی یورو-۵ در این پالایشگاه خبر داده بود.
مسئله جالب توجه این است که سازمان ملی استاندارد تاکنون چندین بار از طی شدن مراحل تدوین استاندارد ملی یورو-۵ برای بنزین کشور خبر داده، اما قبل از این که این استاندارد تدوین شده باشد، پالایشگاه‌ها از تولید بنزین یورو-۵ خبر می‌دهند!
تولید ملی بنزین یورو-۵ غیررسمی است!
بر اساس پیگیری های خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان از منابع موثق در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، یورو-۴ و یورو-۵، استاندارد‌های اتحادیه اروپا هستند که مطابق با شرایط اروپا تدوین شده اند. سازمان ملی استاندارد، استاندارد‌هایی را تحت عنوان isiri برای کشور تدوین می‌کند، زیرا در بخش‌هایی ممکن است با توجه به شرایط آب و هوایی که میان ایران و اروپا تفاوت دارد، تغییراتی لازم باشد.
به طور مثال، اگر در این استاندارد‌های اروپایی، عدد خاصی را برای فشار بخار بنزین در نظر گرفته اند، مجبور هستیم برای این که احتراق درستی داشته باشیم، یکسری از پارامتر‌ها را در این زمینه با توجه به شرایط کشور خودمان تغییر دهیم. بنابراین، استاندارد‌های بین المللی بار دیگر در داخل کشور تدوین و به عنوان استاندارد ملی معرفی می‌شود. به طور مثال، استاندارد ملی در مورد بنزین، isiri ۴۹۰۴ است که به عنوان یورو-۴ شناخته می‌شود، اما در حال حاضر در رابطه با بنزین یورو-۵ استاندارد ملی تدوین نشده است.
استاندارد‌های یورو از یورو-۴ به بعد، تغییر خاصی نسبت به استاندارد‌های قبلی ندارند و تنها تغییر، مربوط به میزان گوگرد موجود در این فرآورده است. در استاندارد یورو-۴، میزان گوگرد باید ۵۰ ppm باشد، اما در یورو-۵ باید به ۱۰ ppm برسد. یعنی اگر گوگرد به زیر ۱۰ ppm برسد، می‌توان گفت که بنزین یورو-۵ است، اما مشروط به این که سازمان ملی استاندارد نیز، استاندارد ملی یورو-۵ را به رسمیت بشناسد. همچنین تا زمانی که استاندارد ملی تدوین نشود، نمی‌توان بنزین یورو-۴ و یورو-۵ را در مخازن و جایگاه‌های سوخت از یکدیگر تفکیک کرد.
اکتان بنزین ستاره خلیج فارس: پایین تر از یورو-۴
بنزین تولیدی در پالایشگاه ستاره خلیج فارس نیز از نظر میزان گوگرد، حتی از استاندارد بین المللی یورو-۶ کیفیت بهتری دارد، زیرا میزان گوگرد آن، به دلیل استفاده از میعانات گازی شیرین سازی شده، تنها ۰.۵ ppm است. از سوی دیگر، متاسفانه بنزین این پالایشگاه دارای عدد اکتان ۸۷ است؛ در حالی که بر اساس استاندارد یورو-۵، رقم این پارامتر باید ۹۵ باشد.
بنابراین نمی‌توان گفت که بنزین تولیدی این پالایشگاه، استاندارد یورو-۵ را دارد. عدد اکتان بنزین یورو-۴ نیز، ۹۲ است و در این صورت، حتی نمی‌توان گفت که بنزین ستاره خلیج فارس، دارای استاندارد یورو-۴ است و تنها می‌توان نام آن را بنزین معمولی نامید زیرا اکتان نسبت به گوگرد، پارامتر مهمتری است.
کیفیت بنزین بهبود پیدا کرد اما در عدد اکتان با استانداردها فاصله دارد
نقص کیفیت بنزین تولیدی کشور و همچنین انتظار برای تدوین استاندارد ملی یورو-۵، موضوعی است که رئیس سازمان ملی استاندارد کشور نیز به آن اذعان دارد.
غلامرضا شریعتی رئیس سازمان ملی استاندارد بیان کرد: در بررسی‌های عمده، آلایندگی‌های بنزین مثل آروماتیک‌ها، بنزن، گوگرد و مواردی از این قبیل در کلانشهرها در سطح استاندارد قرار داشت، اما در شهر‌های دیگر استاندارد نبود و عدم تطابق‌هایی دارد.
استاندارد ملی یورو-۵ بالاخره تدوین شد
او ادامه داد: همچنین عدد اکتان در کلانشهرها و سایر شهر‌ها با استاندار‌های ابلاغی اختلافاتی دارد. از این بابت، تقاضای اصلاح را از وزارت نفت داشتیم. هنوز در بحث عدد اکتان با استانداردها فاصله داریم و مبنای محاسبات ما طبق فرمول سال ۹۹ یعنی استاندارد یورو-۴ بود. تدوین استاندارد یورو-۵ نیز به تازگی انجام شده که به زودی ابلاغ خواهد شد.
شریعتی درباره ضمانت اجرای این استاندارد توسط تولید کنندگان سوخت گفت: ما تاخیری در ابلاغ نخواهیم داشت و وزارت نفت که خود در تدوین این استاندارد نقش داشته، باید آن را اجرایی کند.
افزایش عدد اکتان به تنهایی سبب کاهش مصرف سوخت نمی‌شود
تلاش برای افزایش کیفیت بنزین توسط افزایش عدد اکتان، تنها به دلیل تاثیر بر آلودگی هوا و آسیب نرساندن به موتور خودروها دارای اهمیت نیست؛ بلکه، اهمیت دیگر آن به میزان مصرف سوخت خودروها بر می‌گردد، اما کارشناسان عقیده دارند که برای کنترل مصرف سوخت یک خودرو، افزایش عدد اکتان باید در کنار یک پارامتر مهم دیگر انجام شود.
از سوی دیگر، این کارشناسان عقیده دارند که به دلیل عدم افزایش تعداد پالایشگاه‌های کشور در سال‌های اخیر، با تلاش برای بالا بردن استاندارد بنزین، شاهد کاهش تولید این محصول در کشور خواهیم بود که خودکفایی در تامین نیاز داخلی را با دردسر مواجه خواهد کرد.
جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران ، بیان کرد: یک سری پارامتر‌ها در زمینه مصرف برای تعیین استاندارد بنزین مشخص شده که به عدد اکتان بر می‌گردد. این عدد هرچه بالاتر باشد، بنزین به استاندارد‌های بین المللی نزدیکتر می‌شود. بخش دیگر مصرف نیز به ضریب تراکم خودرو‌های چرخه حمل و نقل مربوط است که اگر دچار مشکل باشد، هر قدر هم که اکتان بنزین بالا برود، عملاً شاهد هدر رفت سوخت خواهیم بود.
او ادامه داد: بحث‌هایی مطرح می‌شود که هشت کلانشهر باید از بنزین یورو-۵ استفاده کنند، اما این طور نیست که بتوانیم تمام این کلانشهرها را پوشش دهیم، زیرا اگر آمار‌های سال گذشته را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که فقط حدود ۴۷ تا ۴۸ میلیون لیتر بنزین با مشخصات استاندارد یورو-۵ تولید می‌شود.
سوخت محوری جایگزین سودمحوری شده است
سالاری گفت: نکته مهم بعدی این است که وقتی استاندارد را بالا ببریم، طبیعتاً میزان تولید یک مقدار شاهد افت خواهد بود که این می‌تواند یکی دیگر از دلایل عدم توفیق کشور در این زمینه باشد. از سوی دیگر، در زمینه حمل و نقل، هم مصرف بسیار بالاست و هم مدیریت مصرف انرژی ضعف دارد. پس از چندین سال تأخیر، تنها یک پالایشگاه به نام ستاره خلیج فارس ساخته ایم که اگر مصرف بخواهد به همین شیوه ادامه پیدا کند، تراز تولید و مصرف به تعادل نمی‌رسد.
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران همچنین گفت: حدود ۷۰ درصد از تولید نفت خام کشور به چرخه سوخت می‌رود در حالی که فقط حدود ۱۲ درصد از سوخت کشور در زنجیره پتروشیمی استفاده می‌شود؛ یعنی، به جای سود محوری، سوخت محوری انجام می‌دهیم.
راهکار چیست؟
او در مورد راهکار‌های این مشکل نیز توضیح داد: در قانون در مورد مصرف و سبد سوخت آمده بود که خودرو‌های سبک و پایه دیزلی، باید وارد بازار شوند و به همین دلیل، مطالعاتی در ایران خودرو در این زمینه اتفاق افتاد و قرار بود که این مسئله محقق شود، اما به نتیجه نرسید. باید یک تنوع سازی در سبد مصرف سوخت ایجاد کنیم تا مصرف کنترل شود. همچنین باید یک مدیریت از نظر صنایع پایین دستی اتفاق بیفتد تا تولید سوخت، به سرمایه و اشتغال برسد.
سالاری ادامه داد: دو اصطلاح مهم در زمینه مصرف بنزین و به صورت کلی مصرف سوخت به نام اتلاف کیفی و انحراف کیفی وجود دارد؛ در قانون بودجه سال ۹۳ مطرح شد که قیمت گذاری باید بر مبنای شاخص کیفی صورت گیرد. یعنی نحوه قیمت‌گذاری و روابط مالی با پالایشگاه‌ها باید شفاف سازی شود و اگر این اتفاق بیفتد، در گام‌های بعدی مشکلات حل می‌شود.
او توضیح داد: دولت محصول را از پالایشگاهی که واگذار شده و فعالیت بورسی دارد، با یک قیمت مشخص خریداری می‌کند و مابه التفاوت آن قیمتی که به مصرف کننده می‌دهد را به عنوان یارانه به این شرکت‌ها می پردازد و چون تفاوتی میان بنزین اکتان ۹۱ و ۹۵ از نظر قیمتی وجود ندارد، چنین مشکلاتی به وجود می‌آید.
عمل به راهکارها، اولویت اصلی دولت سیزدهم
لازم به بیان است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که مدتی است صادرات بنزین و گازوئیل کشور به شدت کاهش یافته، به طوری که تقریبا پس از خردادماه، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی کشور عرضه‌ای در بورس انرژی برای این محصولات نداشته است.
علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی در این زمینه، گفت: به علت اینکه مصرف داخلی فرآورده‌های نفتی بالا رفته، عرضه آن‌ها محدود شده است. البته باید از شرکت پخش پرسیده شود که چرا گازوئیل و بنزین را عرضه نکرده است.
پیگیری باشگاه خبرنگاران جوان از شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در این زمینه بی پاسخ بود، اما سخنان جواد اوجی وزیر نفت در برنامه گفت و گوی ویژه خبری دهم شهریورماه مبنی بر این که صادرات فرآورده‌های نفتی از حدود دو ماه پیش به شدت کاهش یافته، مهر تاییدی بر این مسئله است.
بر این اساس، کشور هم اکنون بر سر یک دوراهی بزرگ به نام افزایش کیفیت و خودکفایی در تولید بنزین قرار دارد. مشکلی که حتی در حال تبدیل به مانعی برای ارزآوری با صادرات است، اما راهکار‌های رفع این مشکل وجود دارد و دولت سیزدهم که با شعار دولت مردمی، ایران قوی به میدان آمده، باید عمل به این راهکارها را در اولویت خود قرار دهد. البته جواد اوجی وزیر نفت، روز جمعه گذشته پس از بازدید از پالایشگاه تهران، قول داد که علاوه بر افزایش کمّی ظرفیت پالایشی کشور در دولت سیزدهم، کیفیت بنزین و نفتِ گاز (گازوئیل) که بحث‌های زیست محیطی بسیار مهمی دارند نیز، افزایش پیدا خواهد کرد.
