دولت آینده با انبوهی از مشکلات اقتصادی مواجه است که حل هر یک از این موضوعات نیاز به یک عزم جدی در دولت دارد.
مشکلات معیشتی مردم ، تورم، تحریم‌های اقتصادی، رشد فزاینده نقدینگی و... از مهمترین مشکلات اقتصادی کشور هستند که باید هرچه سریعتر برای حل آنها راهکار عملیاتی که قابلیت اجرا داشته باشد، پیدا کرد.
حامد خلیلی، اقتصاددان در بخش نخست گفت‌وگو مشکل رشد نقدینگی را مهمتری معضل فعلی کشور در حوزه اقتصاد معرفی کرد.
این اقتصاددان معتقد است، برای اینکه بتوانیم مقابل مشکلاتی که نقدینگی در کشور ایجاد می‌کند، بایستیم، دولت آینده باید بحث هدایت نقدینگی را از همان روز نخست در دستور کار خود قرار دهد.
گفتگو با خلیلی را در ادامه می‌خوانید:
* در بخش نخست گفت و گو، مشکل اصلی کشور در حوزه اقتصادی را نقدینگی دانستید. در این زمینه دو راهکار نیز بیان کردید. به نظر شما کدامیک از این راهکارها باید سریعتر اجرایی شود و دولت آینده باید ابتدا به سراغ آن برود؟
خلیلی: مشکل نقدینگی در حال حاضر مهمترین مساله کشور است که در حال رسیدن به یک نقطه انفجاری است. اگر رئیس جمهور محترم از بنده نظر بخواهد دو مساله را مطرح خواهم کرد. این نظر من هم نیست، نظر اکثر کارشناسان است. یک بحث مربوط به هدایت نقدینگی است و بحث دیگر هم به مهار نقدینگی ارتباط پیدا می‌کند. هدایت نقدینگی باید از همان روز اول آغاز دوره ریاست جمهوری جدید حل آن آغاز شود. در غیر این صورت ممکن است برای این موضوع دیر شود.
***اگر هدایت نقدینگی اجرا نشود، آثار مخربتری بر اقتصاد خواهد شد
* پس شما هدایت نقدینگی را یک برنامه کوتاه مدت می‌دانید که دولت بعد باید سریعتر آن را آغاز کند؟
خلیلی: هدایت نقدینگی می خواهد کاری کند که اثرات مخرب نقدینگی که در حال حاضر در کشور ما وجود دارد، کاهش پیدا کند. به عبارت دیگر، هدایت نقدینگی باید یک مقدار ضربه گیری کند و نمی‌خواهد مشکل رشد نقدینگی را حل کند تا بخشی از علایم و آثار این نقدینگی را کاهش دهد. هدایت نقدینگی را باید سریع شروع کنیم. ما باید چند راهکار مشخص داشته باشیم. در این بحث یکی از راهکارهایی که باید به صورت جدی مورد توجه دولت آینده قرار گیرد، این است که دولت وارد فضای اقتصاد شود. چون بخش خصوصی ما انگیزه لازم برای ورود به اقتصاد کشور را ندارد. این مساله را همه می‌دانند. دولت باید یک سری از امور را پایه گذاری کند. دولت می تواند پروژه هایی را ایجاد کند که خودش یک ریال هم برای این پروژه ها هزینه نکند، ولی در عین حال می تواند انگیزه لازم را برای بخش های نیمه دولتی و خصوصی ایجاد کند.
* می‌توانید برای این مساله مثالی بزنید؟
خلیلی: یکی از پروژه هایی که من بسیار به انجام آن راغب هستم، برای شما مثال می زنم. بحث انتقال پایتخت اداری کشور یکی از همین موضوعات است. ما در تهران کلی نهاد و اداره داریم که نیازی به حضور آنها در پایتخت سیاسی کشور نیست. این نهادها و ادارات دارای سرمایه های هنگفتی هستند که حبس کرده اند. این موضوع را می‌توان همان چاله ای دانست که اقتصاددانان مختلف از آن به عنوان چاله نقدینگی که پول داخل آن گیر کرده است، نام می برند. طرح توجیهی این انتقال نیز به دولت ارائه شده است. اما ما باید یک اتاق فکری داشته باشیم که بتوانیم تعدادی از این پروژه‌های بزرگ را تعریف کنیم که در عین حالی که هزینه‌ای برای دولت ندارد، می‌تواند بخش خصوصی را به دلیل سوددهی خوبی که دارد، ترغیب به سرمایه گذاری کند. با تعریف این مگا پروژه ها یک جریان نقدینگی ایجاد می شود که دولت باید این جریان را به سمت تولید هدایت کند.
***مهار نقدینگی برنامه دایمی دولت باشد
* مهار نقدینگی را از چه زمانی باید شروع کنیم؟
خلیلی: موضوع مهار نقدینگی هم باید از همین سال ابتدایی دولت جدید و تا پایان دولت ادامه پیدا کند. یعنی نباید مهار نقدینگی را برنامه کوتاه مدت دولت بدانیم. این مساله باید در دولت های بعدی نیز ادامه پیدا کند. یعنی سناریوهای موجود در اقتصاد ایران نشان می‌دهد، مهار نقدینگی باید یک برنامه دایمی برای اقتصاد کشور باشد.
***باید به دنبال نرخ سود صفر درصد باشیم
* به مساله هدایت نقدینگی برگردیم. شما برای این هدایت کردن نقدینگی چه راهکاری دارید؟
خلیلی: دولت ها باید خیلی جدی به دنبال این مساله باشند که نرخ سود در نظام بانکی ما به صفر برسد. مقایسه کشورها در این زمینه اشتباه است، اما برای اینکه شاخص داشته باشیم، باید برخی مناطق دنیا را مثال بزنیم. هم اکنون یکی از ایالت های آلمان اوراق مشارکت حدود ۱۰۰ ساله را با سود صفر به فروش می‌رساند. یعنی دولت در این ایالت یک پولی را از افراد قرض می‌گیرد و صد سال بعد، بدون پرداخت سود همان مقدار پول را بر می‌گرداند. ولی این مساله نشان دهنده نحوه اعتباردهی در کشورهای مختلف است. ما هم اکنون در کشورمان باید سود را به سمت صفر ببریم و برنامه ریزی های خود را برای تحقق این موضوع انجام دهیم.
***رشد نقدینگی تبدیل به یک بحران شده است
* در مساله هدایت نقدینگی به غیر از کاهش سود بانکی می‌توان چه راهکارهای دیگری ارائه کرد؟
خلیلی: ما در یک بحران از منظر مواجهه با نقدینگی دست و پا می‌زنیم. ما در موضوع هدایت نقدینگی، باید یک سری از قوانین را برداریم و یک سری قوانین که محدود کننده که انحصار ایجاد می کنند را بتوانیم از میان برداریم. در این مسیر گام هایی نیز برداشته شده است. دولت آینده باید در یک اتاق فکر به همه موضوعاتی که کشور را از تله نقدینگی نجات می‌دهد، فکر کند. ما در واقع باید برای افراد جامعه ایجاد انگیزه کنیم که به سمت تولید بروند. این همان هدایت نقدینگی است. به عنوان مثال ما در کشورمان ظرفیت بالایی در حوزه فناوری اطلاعات (IT) داریم. یکی از نقاط قوت کشور ما در این زمینه است که استعداد فراوانی نیز در آن داریم.
یکی از روندهایی که در این زمینه مطرح است، فروشگاه‌های مجازی است. هم اکنون بسیاری از کشورها دراین زمینه رشد قابل توجهی داشته اند. مارکت پلیت‌های موجود در کشور ما هم رشد خوبی داشته‌اند؛ ولی باید همچنان در این مسیر پیشرفت کنند. برخی از این فروشگاه های مجازی در حال ارائه خدمتی هستند که محصولات مستقیم از کشاورز به دست مصرف کننده برسد.
در موضوع اقتصاد کشاورزی یک معضلی که در همه دنیا وجود دارد، همین مساله افزایش بی رویه قیمت از مزرعه تا زمان رسیدن به دست مصرف کننده است. در میان تولیدکننده و مصرف کننده، واسطه‌های زیادی قرار می گیرند که اولا قیمت را به شدت بالا می برند، ثانیا انحصارگر بوده و در زمان های نیاز مردم از ارائه جنس خودداری می کنند. ما در این زمینه یکی از ایده‌های خوب را می توانیم ارائه کنیم.
دولت هم می تواند در این زمینه ورود کند. یعنی نوعی پلتفرم های تسهیل گرانه برای رسیدن محصول ارزان قیمت به دست مصرف کننده و به نوعی تجارت را ایجاد کند. اتفاقی که در این زمینه رخ خواهد داد، حذف واسطه ها خواهد بود. در این نوع بازار، تولیدکننده مستقیما وارد بازار می شود و مصرف کننده نیز قیمت کمتری می پردازد. نکته اصلی در این زمینه ایجاد شفافیت در معاملات است.
***همه چیز را با نگاه بازار آزاد نگاه می‌کنیم
* یعنی شما در زمینه هدایت نقدینگی، وجود انحصار را یکی از دلایل ایجاد آن می دانید؟
خلیلی: البته یک نکته در مورد هدایت نقدینگی که برداشتن انحصارات است، باید گفته شود. یک نگرشی که متاسفانه در کشور ما ایجاد شده که مشکل ساز نیز هست، این موضوع است که ما بسیاری از موارد را تنها با دید بازار آزاد نگاه می‌کنیم و این مساله در کشور ما آنقدر حاد شده است که در برخی موارد جلوتر از کشورهای لیبرالی عمل کرده‌ایم.
***در برخی آزادسازی ها از کشورهای لیبرالی جلو زده‌ایم
* یعنی این نوع نگاه در میان دولتمردان ما وجود دارد؟
خلیلی: دولت ها در ایران خیلی دوست دارند همه چیز را آزاد کنند. اما رقابتی که هیچ تنظیم گری روی آن نباشد، منجر به انحصار خواهد شد. الان در کشور آلمان یک نهادی به نام اداره رقابت وجود دارد که ۵۰۰ کارمند دارد که اکثر آنها حقوقدان و اقتصاددان هستند. کار این اداره نظارت بر رقابت بر بازار است. برای این نظارت نیز مکانیزم های ویژه ای دارند. یعنی اصلا اینجور نیست که به بهانه رقابت بازار رها شده باشد. به عنوان مثال در مساله تبانی‌های قیمتی خیلی حساس هستند و دائم در حال کشف آن هستند. در این موضوع از سیستم سوت زنی استفاده می کنند.
یعنی یک نفر از داخل همان شرکت که در حال تبانی قیمتی است، تخلف را گزارش می‌کند. در موضوع تبانی، این اداره تنها به بحث سوت زنی اکتفا نکرده و بحث تفتیش را نیز انجام می دهند. بخش حقوقی این اداره در مراجعات متعدد و در زمان های مختلف کلیه مدارک شرکت ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا بتواند نظارت جدی بر مساله رقابت در بازار داشته باشد. در کشور ما برخی ناراحت می شوند که تعزیرات وجود دارد. تعزیرات می تواند کمک شایان توجهی به رفع مساله انحصار داشته باشد. باید هم مکانیزم های بازار فعال باشد و هم نظارت ها فعال باشند. نباید بازار آزاد را برای همه بخش های اقتصاد باز کنیم.
***دولت آینده خود را گروگان مکاتب اقتصادی غربی نکند
* در مساله هدایت نقدینگی شما به وجود اتاق فکر اشاره کردید. در این مساله چگونه باید عمل کرد تا بتوانیم به درستی نقدیتگی را هدایت کنیم؟
خلیلی: هدایت نقدینگی نیاز به اتاق فکر دارد. دولتی که می آید که نباید گروگان یک مکتب خاص اقتصادی شود. ما الان افراد زیادی داریم که می توانند از منظر داشتن ایده در دولت آینده اثربخش باشند. هنر رئیس جمهور آینده باید این باشد که بتواند از همه این افراد که دارای ایده هستند، استفاده کرده و از آنها بخواهد راه حل های عملیاتی خود را هر چه بیشتر ساده سازی کنند. شرایط کشور ما به گونه‌ای به شدت پیچیده است. در شرایط پیچیده هرچه راه حل ها پیچیده تر باشند، امکان موفقیت کمتری خواهند داشت. در شرایط پیچیده باید به سمت راه حل‌های ساده و آسان رفت. در دوره حکمرانی جدید که از سال ۱۴۰۰ در کشور آغاز می شود، باید بتوانیم به راه حل هایی برسیم که توسط یک عقل سلیم و قوه عاقله ای به صورت ساده و روشن مطرح شده باشد.
***اقتصاددانان راهکارهای ساده و شفاف ارائه کنند
* یعنی دولت آینده باید از همه اقتصاددانان در زمینه مشکلات اقتصادی مخصوصا نقدینگی کمک بگیرد؟
خلیلی: من از رئیس جمهور آینده می خواهم از همه افراد و اقتصاددانان از همه جریانات فکری در حوزه اقتصاد بخواهند که برنامه های خود را ارائه کنند و تیم اقتصادی دولت آینده بهترین و کارآمدترین برنامه را انتخاب و اجرایی کند. اقتصاد علم بسیار با ارزش و موثری است. اما همین اقتصاد، علم فیزیک هسته ای نیست که بتواند همه چیز را به صورت گزاره‌های صحیح بیان کند. هر کسی که در زمینه رفع مشکلات کشور راهکار دارد، باید برنامه‌های خود را مطرح کرده و دولت نیز همه این نظرات را جمع آوری کرده و بتوانند بهترین را انتخاب کنند.
البته وظیفه اقتصاددانان نیز این است که راه حل های خود را آنقدر ساده و شفاف به سیاستمداران ارائه کنند که دولتمردان از اجرای جزئیات این راه حل ها خسته نشوند و بتوانند مسیر را تا انتها طی کنند. در این صورت سیاستمدار به تبعات تصمیمی که گرفته است، پی می‌برد و می تواند برای آن نیز تصمیم گیری داشته باشد. در دوره‌های قبل این گونه بوده است که کل مسائل اقتصادی کشور به یک گروه خاص سپرده می‌شد و آنها هم از حل مشکلات اقتصادی کشور ناتوان بودند.
***وضعیت اقتصاد کشور نسبت به ۱۰ سال قبل بدتر شده است
* در زمینه هدایت نقدینگی در سال های گذشته چه اقداماتی انجام شده است؟
خلیلی: در زمینه هدایت نقدینگی اوراق گام و بحث فاکتورینگ از جمله سیاست های دولت است که در این زمینه انجام داده است. در این موضوع نیز کارهای خوبی انجام شده است؛ ولی برای هدایت نقدینگی کافی نیست. اتاق فکری که در این زمینه تشکیل می شود، باید هرچه سریعتر مساله هدایت نقدینگی را به بخش های مولد اقتصادی زمینه سازی کند. این مساله را همه اقتصاددانان قبول دارند و بر روی آن تاکید دارند. رئیس جمهور هم باید بسیار شفاف و واضح و ساده سازی شده این نظریات را گزینش کرده و اجرایی کند. البته باید دولت بعدی از تبعات هر تصمیمی که می‌گیرد، آگاه باشد تا بتواند به درستی اقتصاد را مدیریت کند. ما در شرایط ده سال قبل نیستیم و وضعیت فعلی بسیار خطرناک تر از گذشته است.
