با افزایش نرخ ارز در 6 ماه اخیر، این روزها ارقام عجیبی برای قیمت انواع خودروها ذکر می‌شود. ارقام غیرقابل تصوری که حالا دلالان برای ارابه‌ای همچون پراید 130 میلیون تومان عنوان می‌کنند. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد در بازار خودرو آش آنقدر شور شده که نوسان‌ها حتی صدای دلالان را هم درآورده است. اینکه در این آشفته‌بازار خودرو، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان توانی برای مهار سفته‌بازی و دلالی خواهند داشت یا خیر؛ موضوع گزارش حاضر نیست. در گزارش پیش‌رو به موضوع کیفیت خودروهای تولیدی کشور و همچنین کیفیت خودروهای درحال تردد در جاده‌های کشور پرداخته‌ایم. در ادامه برای رتبه‌بندی کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی و خودروهای خارجی درحال تردد در کشور، از آمارهای گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران و گزارش شاخص APEAL وزارت صمت بهره گرفته‌ایم. فرض اولیه این است که با افزایش قیمت‌ها باید کیفیت نیز ارتقا یابد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد علاوه‌بر به حاشیه رفتن اجرایی شدن استانداردهای 85گانه‌ای که سازمان استاندارد ایران از اسفندماه سال 1395 برای خودروسازان الزامی کرده بوده، همچنین در مرداد سال‌جاری (آخرین گزارش) حدود 80 درصد خودروهای تولید داخل از پنج امتیاز کیفی، یک تا سه امتیاز دریافت کرده‌اند. مورد دوم هم اینکه، کیفیت خودروهای تولیدی دو خودروساز بزرگ داخلی نه‌تنها طی دوسال اخیر بهبود نیافته، بلکه میزان رضایت ایرانی‌ها از خودروهای داخلی و خودروهای وارداتی در سال 1398 کمترین میزان رضایت طی 6 سال اخیر بوده است.
اینکه اعمال تحریم‌ها ارتقای کیفیت خودروهای وابسته به واردات را سخت کرده، موضوع قابل انکاری نیست، اما اینکه چرا کیفیت خودروهای تولیدی کشور به قبل از دهه 1390 برگشته، جای تامل و بحث دارد.
استانداردهای 85گانه در کما
اسفندماه سال 1395 سازمان ملی استاندارد ایران اعلام کرد تعداد استانداردهای خودرویی از 55 به 85 مورد افزایش خواهد یافت. براساس زمان‌بندی اعلام‌شده از سوی سازمان ملی استاندارد در آن زمان، خودروسازان فرصت داشتند تا ابتدای دی‌ماه سال 96، تعداد 61 مورد از استانداردهای مدنظر را رعایت کنند و پس از آن تا ابتدای تیرماه سال 97 دو مورد دیگر به این 61 مورد اضافه شود و نهایتا با اضافه شدن 22 مورد استاندارد خودرویی جدید تا ابتدای دی‌ماه سال 97، درمجموع 85 مورد استاندارد خودرویی باید در خودروهای تولید داخل و وارداتی رعایت شود. براساس این مصوبه، در هریک از زمان‌بندی‌های اعلامی (دی 96، تیر 97 و دی 97) اگر خودرویی قادر به اجرایی کردن تعداد استانداردهای تعریف‌شده تا آن مقطع زمانی نباشد، تولیدش متوقف خواهد شد و پلیس راهور ناجا نیز از شماره‌گذاری این خودروها ممانعت به عمل خواهد آورد. اما حالا حدود 18 ماه از آخرین ضرب‌الاجل سازمان ملی استاندارد می‌گذرد و اجرای این استانداردها ظاهرا با شروع تحریم‌ها به حاشیه رفته است. اینکه اجرای استانداردهای 85گانه چه چیزی را برای مشتری خودروهای ایرانی تغییر داد، هنوز قابل ارزیابی نیست، اما موضوعی که این روزها با افزایش شدید قیمت‌ها در بازار خودرو جای بحث دارد، کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی است. در این خصوص طی چند سال اخیر دو گزارش جداگانه یکی از سوی وزارت صمت و دیگری نیز از سوی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران منتشر شده است که در ادامه به بررسی آخرین گزارش‌های منتشرشده از سوی دو نهاد می‌پردازیم.
نمره 80 درصد خودروها کمتر از 4 است
ازجمله گزارش‌هایی که به ارزیابی کیفیت خودروهای تولیدی کشور می‌پردازد، گزارش ارزشیابی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران است. در این گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران به‌صورت ماهانه خودروهای تولیدی کشور را در همان ماه مورد سنجش قرار داده و نمره‌ای بین یک (پایین‌ترین کیفیت) و پنج (بالاترین کیفیت) اعطا می‌کند. در آخرین ارزیابی‌های شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران از 25 خودروی سبک مورد ارزیابی در بخش خودروهای سبک تنها یک خودرو دارای پنج ستاره کیفی (بالاترین امتیاز)، چهار خودرو حائز چهار ستاره، 15 خودرو دارای سه ستاره، چهار خودرو حائز دو ستاره و یک خودرو نیز تنها یک ستاره کسب کرده است. به‌عبارتی دیگر از مجموع 25 خودروی مورد ارزیابی در بخش خودروهای سبک، تنها امتیاز پنج خودرو (20 درصد از کل) چهار و پنج و 80 درصد آنها یک تا سه ستاره کیفی است.
براساس این گزارش پژو 2008 بالاترین امتیاز کیفی یعنی پنج را از شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران دریافت کرده است. پس از این خودرو، چهار خودروی هایما، پژو 207، دناپلاس و برلیانس نیز امتیاز کیفی چهار را دریافت کرده، 15 خودرو که در بین آنها نام جک S5، پژو 206، دنا، رانا، پژو پارس، سمند، کوییک، تیبا و ساینا هم دیده می‌شود، امتیاز کیفی سه را دریافت کرده‌اند. پژو 405، پراید 131 و وانت آریسان نیز سه خودرویی هستند که تنها دو ستاره کیفی دریافت کرده‌اند و درنهایت وانت نیسان زامیاد نیز ازجمله خودروهایی است که فقط یک ستاره از شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران گرفته است.
کیفیت و ایمنی خودروها پایین‌ترین عدد در 6 سال اخیر
در گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران این شرکت از انتشار جزئیات ارزیابی خودداری کرده و عمدتا نمره کیفی پنج سطحی خودروهای مختلف را منتشر کرده است. اما در گزارش دیگری که از سوی وزارت صمت منتشر شده و در اصطلاح به APEAL مشهور است، با جزئیات بیشتری می‌توان کیفیت، امنیت و زشتی و زیبایی طراحی خودروها را مقایسه کرد. اصطلاح APEAL که مخف واژه‌های (Automotive Performance, Execution and Layout) بوده، به مفهوم «عملکرد، اجرا و چیدمان خودرو» است. شاخص APEAL شامل 6 مولفه و 30 نماگر است. سیستم تهویه، طراحی داخلی و خارجی، کیفیت و امنیت صندلی‌ها، قابلیت دید و ایمنی خودرو، ارگونومی راننده و سیستم صوتی و وسایل تزئینی مولفه‌های APEAL هستند. همچنین 30 نماگر که هرکدام مربوط به یکی از این 6 مولفه است، در جدول آمده است.
براساس بررسی‌های وزارت صمت، برای تهیه این گزارش تعداد 59 خودرو از 6 برند ایرانی و خارجی حاضر در بازار ایران طی سال 1398 بررسی شده و همچنین دیدگاه و نظر 24 هزار و 396 مشتری دریافت شده است. طبق گزارش وزارت صمت، در سال 1398 میانگین امتیاز رضایت مشتریان از APEAL 6 شرکت خودرویی، از نمره 1000 حدود 671 بوده است. نکته قابل‌تامل اینکه امتیاز 671 خودروهای حاضر در بازار ایران طی سال گذشته درحالی داده شده که این امتیاز در سال 97 حدود 702، در سال 96 حدود 713، سال 95 حدود 695، سال 94 حدود 683 و در سال 93 نیز حدود 680 بوده است. به‌عبارتی، جان کلام اینکه طی 6 سال اخیر خودروهای حاضر در بازار ایران کمترین امتیاز از نظر کیفیت و ایمنی را در سال 1398 کسب کرده‌اند، این درحالی است که سازمان استاندارد ایران طی سال‌های اخیر مانورهای تبلیغاتی زیادی روی افزایش کیفیت خودرو در ایران داده و مشخصا آنچه آمارها تایید می‌کنند، این سازمان در اجرای وظایف خود ناکام مانده است. در اینجا ممکن است این موضوع مطرح شود که کاهش رضایت مشتریان از APEAL خودروها به‌دلیل اعمال تحریم‌ها بوده، این موضوع قابل انکاری نیست اما اگر به پیشینه آماری همین گزارش مراجعه کنیم، مشخص می‌شود که در 6 ماهه سال 94 که هنوز مهر برجام خشک نشده و خبری از تعاملات موثر خودروسازان ایرانی با خارجی‌ها نبود، وضعیت کیفیت خودروها بهتر از امروز بوده است.
بالاترین رضایت ایرانی‌ها از خودروهای ژاپنی
براساس گزارش وزارت صمت ، از 6 شرکتی که 59 خودروی آنها در جاده‌های ایران در حال تردد بوده و با شاخص APEAL ارزیابی شده‌اند، خودروهای ژاپنی دارای بالاترین امتیاز هستند. درمجموع خودروهای شرکت‌های ژاپنی از 1000 امتیاز، 738 امتیاز دریافت کرده‌اند. پس از برندهای ژاپنی، برندهای چینی که با 10 خودرو در ایران حضور دارند، با 716 امتیاز در رتبه دوم، کره‌ای‌ها با خودروهای دو برند کیا و هیوندا و با دریافت 703 امتیاز در رتبه سوم، برندهای فرانسوی رنو و پژو با 654 امتیاز در رتبه چهارم و دو غول خودروسازی ایران یعنی ایران‌خودرو و سایپا نیز به‌ترتیب با 674 و 624 امتیاز (میانگین 641 امتیاز) در رتبه‌های پنجم و ششم قرار گرفته‌اند.
در بین خودروها نیز هیوندای آزرا با دریافت 788 امتیاز بیشترین رضایت را برای مشتریان خلق کرده، تیگو5 با 770 امتیاز دومین خودروی مورد رضایت در ایران بوده، مزدا 3 با 744 امتیاز سومین خودروی خوش‌دست در ایران بوده، پژو 2008 و هایما با 741 امتیاز دیگر خودروهایی بوده‌اند که به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم و پنجم از دیدگاه مشتریان ایرانی قرار گرفته‌اند. جک S5، سوزوکی ویتارا، دنا پلاس، ام‌وی‌ام x33 و چانگان نیز به‌ترتیب در رتبه‌های ششم تا دهم ازلحاظ رضایت مشتریان قرار داشته‌اند.
اما در بین خودروهایی که بالاترین امتیاز را از دیدگاه مشتریان دریافت کرده‌اند، از 6 مولفه مورد بررسی (سیستم تهویه، طراحی داخلی و خارجی، صندلی‌ها، قابلیت دید و ایمنی، ارگونومی راننده و سیستم صوتی و وسایل تزئینی) بیشترین رضایت از قابلیت دید و ایمنی خودرو با 762 امتیاز بوده است. البته این وضعیت برای خودروهای مختلف از 718 تا 785 متفاوت است. پس از آن، طراحی داخل و خارج خودرو به‌عنوان دومین مولفه بیشترین امتیاز را از آن خود کرده است. ارگونومی راننده (شامل طراحی و جانمایی اهرم‌های پشت‌فرمان، طراحی دنده و ترمزدستی و طراحی و جانمایی آفتاب‌گیر) سومین مولفه مورد رضایت ایرانی‌ها، سیستم صوتی و وسایل تزئینی به‌عنوان چهارمین مولفه مورد رضایت، سیستم سرمایش، گرمایش و تهویه پنجمین و صندلی‌ها نیز به‌عنوان ششمین مولفه مورد رضایت ایرانی‌ها بوده است. سایپا 111، پراید 131، تیبا، رانا، پژو 405، تندر 90 پلاس، استپ‌وی، ساینا، کوییک و پژو 206 نیز به‌ترتیب پایین‌ترین رضایت را از دیدگاه مشتریان داشته‌اند، به‌طوری‌که سایپا 111 در رتبه آخر از دیدگاه مشتریان، از هزار امتیاز 587 امتیاز دشت کرده، پراید 131 حدود 609 امتیاز، تیبا 611، رانا 615 و پژو 405 نیز از هزار امتیاز 624 امتیاز دریافت کرده‌اند.
فاصله 200 امتیازی سایپا و ایران‌خودرو با میانگین جهانی
برای فهم بهتر جایگاه دو غول خودروسازی دولتی کشور، میزان رضایت مشتریان از این دو شرکت را با شرکت‌های بین‌المللی مقایسه کرده‌ایم. نتایج جالب‌توجه است. براساس نتایج گزارش موسسه J.D.Power که شاخص APEAL تعداد 26 شرکت بین‌المللی را در سال 2020 از دیدگاه مشتریان بررسی کرده، شرکت پورشه با کسب 881 امتیاز (از هزار) صدرنشین خودروهای لوکس و غیرلوکس در جهان شناخته می‌شود. خودروهای شرکت لینکلن موتور با 876 امتیاز در رتبه دوم، خودروهای شرکت کادیلاک با 874 امتیاز در رتبه سوم، خودروهای شرکت «بی‌ام‌و» با 869 امتیاز در رتبه چهارم و خودروهای تولیدی شرکت لندرور نیز با 866 امتیاز در رتبه پنجم قرار دارند. خودروهای شرکت‌های جنسیس‌موتورز، مرسدس‌بنز، لکسوس، ولوو و جی‌ام‌سی نیز به‌ترتیب با 864، 863، 859، 859 و 857 امتیاز در رتبه‌های ششم تا دهم قرار دارند. همچنین مشتریان و مصرف‌کنندگان خودروهای شرکت‌های جگوار، فورد، آکورا، آئودی، کیا، مزدا، نیسان، هوندا، هیوندا، شورلت، فولکس‌واگن، میتسوبیشی، کرایسلر، تویوتا و جیپ را نیز به‌ترتیب در رتبه 11 تا 26 رتبه‌بندی کرده‌اند.
در مجموع میانگین رضایت مشتریان از خودروهای ساخت غول‌های خودروسازی در جهان 850 امتیاز از هزار بوده که نشانه سطح بالایی از رضایت است. در رتبه‌بندی موسسه J.D.Power نامی از ایران‌خودرو و سایپا نیامده، اما مقایسه میزان رضایت و امتیاز ایرانی‌ها به این دو خودروساز با خودروسازان بین‌المللی نیز نشان می‌دهد ایران‌خودرو با 674 و سایپا نیز با 624 امتیاز از هزار، از میانگین جهانی APEAL (رضایت از خودروهای شرکت‌های بین‌المللی) حداقل 176 تا 226 امتیاز فاصله دارند که نه‌تنها درصدد جبران آن نیستند، بلکه این فاصله متاسفانه سال به سال به‌رغم رشد چشمگیر قیمت‌ها، بازهم درحال افزایش است.
