آسیب‌های اسکلتی - عضلانی از جمله مشکلات و بیماری‌هایی هستند که در بیشتر موارد درمان دارویی قطعی ندارد. استفاده از روش‌های درمانی مکمل و انجام تمرینات فیزیکی مهم‌ترین ابزار‌هایی است که برای درمان این دسته از بیماران تجویز می‌شود. در میان این ابزارها، آب‌درمانی از رایج‌ترین روش‌های کمک‌درمانی برای بسیاری از بیماران با مشکلات مفاصل پا و همچنین برخی از درد‌های ناحیه کمر است.
متأسفانه درپی شیوع ویروس کووید-۱۹ در ماه‌های گذشته و به دنبال آن بسته شدن برخی اماکن عمومی مانند استخر‌ها و چشمه‌های آبگرم، بسیاری از افرادی که پیش از این به توصیه پزشک معالج خود از این روش کمک‌درمانی استفاده می‌کردند، قادر به ادامه تمرین‌های خود نشدند.
از این رو، نظر دکتر سید منصور رایگانی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و رئیس مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه شهید بهشتی و دکتر مرتضی مقیمی‌اسکویی، متخصص طب ورزشی بیمارستان بهبود تبریز را در رابطه با وقفه ایجادشده در آب‌درمانی بیماران، تبعات احتمالی آن و همچنین راهکار‌های جایگزین برای روز‌هایی که نمی‌توان از این روش کمک‌درمانی برای کاهش مشکلات اسکلتی- عضلانی بهره برد را جویا شدیم.
آب درمانی تنها راه‌حل نیست!
دکتر سید منصور رایگانی / متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
آب‌درمانی یا هیدروتراپی سابقه چند صدساله در درمان بیماران با مشکلاتی از جمله درد‌های عضلانی و استخوانی، برخی از بیماری‌های پوستی و حتی برخی از مشکلات روحی داشته است. استفاده از چشمه‌های آبگرم، آب‌های معدنی و آب‌های گوگردی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از آب برای بهبود برخی از بیماری‌ها به شمار می‌رود که هنوز هم بسیاری از افراد را برای استفاده از خواص و املاح آب‌های گرم به پای این چشمه‌ها می‌کشاند.
استفاده از آب‌درمانی به عنوان روشی مدرن در حوزه طب فیزیکی و فیزیوتراپی از اوایل قرن بیستم وارد متون پزشکی دنیا شد و تا امروز نیز به عنوان درمان مکمل مورد استفاده قرار گرفته است. گرچه این روش درمانی از روش‌های رایج طب فیزیکی برای کمک به درمان برخی از بیماری‌های اسکلتی - عضلانی به شمار می‌رود، با این وجود باید در نظر داشته باشیم که این روش صرفا روشی مکمل است و برای هیچ بیماری‌ای به عنوان روش درمان اصلی و غیرقابل جایگزین به شمار نمی‌رود. این روش فقط زمانی توصیه می‌شود که بیمار دسترسی و امکان استفاده از آن را داشته باشد؛ بنابراین حتی پیش از شیوع بیماری کرونا نیز، اگر فرد بیمار به هر دلیلی شرایط استفاده از آب‌درمانی را نداشت، برای مثال نگرانی بابت بهداشت، توان فیزیکی، دوری مسافت و دسترسی، هزینه و... اجباری برای استفاده از این روش وجود نداشت.
به همین علت اگر به هر دلیلی مانند شرایط کنونی امکان آب‌درمانی برای بیماران فراهم نباشد، درمان بیمار متوقف نخواهد شد و از روش‌های جایگزین برای ادامه مسیر درمان استفاده خواهد شد. توصیه ما به افراد این است که اگر در منزل یا محیط‌های خصوصی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی امکانات لازم برای ادامه آب‌درمانی خود را دارند، روش آب‌درمانی را ادامه دهند. اما از آنجا که این توصیه تنها برای عده بسیار کمی کاربردی خواهد بود، بهتر است که ورزش‌های تخصصی خشکی از سوی پزشک معالج یا درمانگر جایگزین آب‌درمانی شود. اما بیماران باید بدانند این جایگزینی به معنای کندشدن روش درمان یا کارآمدی کمتر آن نیست. برای مثال افراد دارای مشکل کمردرد از جمله بیمارانی هستند که به آن‌ها توصیه اکید برای آب‌درمانی می‌شود. اما در جریان تحقیقات مشخص شده است که در بیشتر موارد تفاوت معناداری میان کارایی روش‌های درمانی با آب با روش‌های طب فیزیکی در خشکی وجود ندارد.
راه رفتن، انجام ورزش‌های درمانی در منزل یا مراکز توانبخشی، استفاده از وسایل کمکی و وزنه‌های مخصوص طب فیزیکی و نرمش‌های کششی از جمله راهکار‌هایی است که در چنین مواردی بنا به شرایط بیمار می‌تواند جایگزین آب‌درمانی باشد؛ بنابراین بیماران نباید به دلیل مشکلاتی که برای استفاده از روش آب‌درمانی وجود دارد، در مسیر درمان خود وقفه ایجاد کنند و باید با روش‌های جایگزین مسیر درمانی خود را حتی در این شرایط نیز ادامه دهند.
در شرایط فعلی با توجه به محدودیت‌های به وجود آمده در فعالیت‌های فیزیکی، به‌ویژه برای افراد سالمند و دارای بیماری‌های زمینه‌ای که امکان تردد زیاد در خارج از منزل را ندارند، توجه به شرایط فیزیکی بدن و انجام تحرک و نرمش در منزل بیش از پیش اهمیت یافته است. راه‌رفتن در محیط خانه یا محیط‌های کم‌تجمع، انجام حرکات کششی و نرمشی دوبار در روز و هر مرتبه به مدت ده دقیقه، جلوگیری از نشستن‌های طولانی‌مدت تا حد زیادی می‌تواند از آسیب‌های ناشی از تحرک کم دوران شیوع کرونا بکاهد.
در این خصوص استفاده از منابع معتبر فضای مجازی برای یادگیری روش صحیح حرکات کششی اصولی و نکات اصلاحی فیزیکی می‌تواند بسیار کاربردی باشد. یادمان باشد در مورد بیماری‌های اسکلتی- عضلانی قطعا پیشگیری بهتر از درمان است؛ بنابراین ورزش مناسب، تغذیه سالم، کاهش استرس و انجام کار‌های روزمره به روش‌های بدون آسیب و صحیح می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات استخوان‌ها و عضلات بکاهد.
۳ راهکار جایگزین آب درمانی
دکتر مرتضی مقیمی‌اسکویی / متخصص طب ورزشی بیمارستان بهبود تبریز
حرکت و تمرین در آب یک روش درمانی تخصصی است که هدف از آن کاهش درد بیمار و افزایش دامنه حرکات مفاصل و قدرت اندام‌ها با استفاده از فشار هیدرواستاتیک آب است.
برخلاف بیشتر روش‌های فیزیوتراپی و کاردرمانی دیگر، آب‌درمانی یکی از بهترین روش‌های ورزشی و درمانی مناسب برای رفع خستگی عضلات، کاهش کمردرد، ضایعات استخوانی، آرتروز، کاهش وزن، کنترل و پیشگیری از بیماری‌های متابولیک، افزایش کارکرد قلبی - عروقی و تنفسی، سوخت‌وساز سلولی، تعادل هورمونی و سایر فواید مهم دیگر را به همراه احساس رضایتمندی و خشنودی افراد به همراه دارد.
یکی از بهترین راهکار‌های مناسب و جایگزین در دوران شیوع کرونا به‌جای آب‌درمانی استفاده از روش آب‌درمانی در وان حمام یا آب‌درمانی با استفاده از وان حمام پلی‌اتیلن (وان پلاستیکی) است. کافی است با تهیه این وان از فواید این نوع آب‌درمانی بهره‌مند شوید.
به این صورت که با قرار دادن کل بدن یا عضو آسیب‌دیده در داخل آب گرم با درجه حرارت ۳۵ تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد در حمام با محیطی گرم یا آب گرم حداکثر ۵/۳۷ درجه در حمامی با محیطی سرد، به‌طور فیزیولوژیک این کار باعث می‌شود دمای آب از طریق پوست به بدن منتقل شده و بالا رفتن درجه حرارت بدن می‌تواند تاثیرات زیادی بر عملکرد بدن انسان داشته باشد.
بالارفتن دمای بدن میزان خون‌رسانی به بافت‌های آسیب‌دیده را افزایش می‌دهد و به این ترتیب مواد لازم برای ترمیم بافت آسیب‌دیده سریع‌تر و به میزان بیشتری به محل آسیب‌دیدگی خواهد رسید و در نتیجه روند درمان تسریع می‌شود. پیشنهاد می‌شود از این روش در هر جلسه حداکثر تا ۳۰ دقیقه و سه بار در هفته به‌صورت یک روز در میان استفاده شود.
دومین روشی که می‌توان از آن به جای روش جایگزین آب‌درمانی از آن نام برد، استفاده از پاشویه با آب نمک است. مطالعات جدید دانشمندان نشان می‌دهد از آنجا که اهمیت پا به حدی است که لقب قلب دوم انسان را به آن می‌دهند، رسیدگی به آن می‌تواند بسیاری از درد‌ها را درمان کند.
برای پاشویه در آب نمک فقط به یک وان پلاستیکی پنج لیتری، یک قاشق مرباخوری نمک و یک حوله حمام نیاز خواهید داشت. باید وان پلاستیکی را با آب گرم (نه داغ) با دمای ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد پر کنید.
به محض این‌که شروع به پرکردن وان کردید، نمک را مستقیما در وان بریزید و مطمئن شوید به‌طور کامل حل می‌شود. سپس پاهای‌تان را به مدت حداکثر ۱۵ دقیقه در آب قرار داده و سپس بشویید و خشک کنید. این کار را می‌توانید سه مرتبه در هفته و یک روز در میان انجام دهید.
سومین روش جایگزین، استفاده از آب‌درمانی زیر دوش آب گرم است. درجه حرارت دوش حمام را آن‌قدر افزایش دهید که قابل تحمل باشد (بین ۴۰ تا ۴۶ درجه سانتی‌گراد) و محل درد یا آسیب را به مدت ۱۰ دقیقه زیر دوش با فشار متوسط قرار دهید تا درد موضع کم شود. این فرآیند را می‌توانید روزانه تا قطع کامل درد و ترمیم محل آسیب انجام دهید.
لازم به ذکر است در کنار روش‌های معرفی شده، می‌توانید از فواید ورزش‌های یوگا، حرکات پیلاتس، حرکات بدون وزن یا فشار حداقل زیر نظر یک متخصص یا مربی مجرب انجام دهید.
نکات قابل توجه: ممکن است در شرایط خاص، هیدروتراپی گزینه مناسبی برای شما نباشد. برخی از بیماری‌ها و شرایطی که استفاده از آب‌درمانی برای آن توصیه نمی‌شود عبارتند از:
ابتلا به بیماری قلبی عروقی یا فشار خون بالا
بالا بودن درجه حرارت بدن و وجود تب
ابتلا به بیماری‌های کلیوی
ابتلا به انواع سرطان‌ها و در حال طی کردن دوره مداوا با شیمی درمانی
بارداری و وجود بیماری‌های پوستی
سخن آخر این‌که توصیه می‌شود پیش از آب‌درمانی با هر روشی حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید.
