اوتیسم را چگونه تشخصی دهیم؟ این سوالی است که بیشتر افراد می پرسند که کودکان اوتیسمی را چگونه می توانیم در زمان نوزادی تشخیص دهیم. کودکانی که در دوران نوزادی دارای هوش بالا و عملکرد متفاوت از سایرین هستند. باید بدانیم شاخصه اصلی اوتیسم نقص در ارتباط و تعاملات اجتماعی، بروز رفتارهای کلیشه‌ای، خزانه رفتاری و حرکتی محدود است.
اخبار اجتماعی- امروز در گفتگو با دکتر علیرضا ملازاده ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، مشاور و درمانگر کودک و آقای سعید هادیگل، بازی درمانگر، می‌خواهیم بیشتر در مورد اوتیسم و بازی با این کودکان، به ویژه در این روزهای سخت کرونایی، آشنا شویم.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم اختلالی عصبی -رشدی است که در سه سال اول زندگی بروز می‌کند و مادام العمر است. اتیسم قطعا همیشه بوده است،ولی آنچه امروز باعث افزایش آن شده است، تعاریف خاص و افتراق آن از سایر بیماری های ذهنی (اسکیزوفرنی، افسردگی، اختلالات خلقی و ... ) می‌باشد. شاخصه اصلی اتیسم نقص در ارتباط و تعاملات اجتماعی، بروز رفتارهای کلیشه‌ای، خزانه رفتاری و حرکتی محدود می‌باشد. اوتیسم بر روی درک افراد از دنیا و تعاملاتشان با افراد دیگر اثر می‌گذارد. افراد دارای اوتیسم، دنیا را متفاوت‌تر از بقیه می‌بینند، می‌شنوند و حس می‌کنند. اوتیسم یک اختلال است و درمان قطعی و دارویی ندارد، اما با توانبخشی، فرد دارای اوتیسم می‌تواند مهارت کسب کرده ، زندگی مستقلی داشته باشد و پیشرفت فردی اجتماعی مورد انتظار از خود نشان دهد.
اوتیسم شرایطی به صورت طیف بوده که از شدید تا خفیف متغیر است. اوتیسم بودن به صورت‌های متفاوتی در رفتارهای فرد نمایان می‌شود. بعضی از افراد دارای اتیسم، مشکلات همراه دیگری نیز از جمله کم توانی ذهنی، اختلال یکپارچگی حسی، اختلال نقص توجه- بیش فعالی ، صرع و مشکلات گوارشی دارند. این موارد نشانگر این است که این افراد نیازمند سطوح حمایتی مختلفی هستند.
این اختلال-اتیسم- به سه سطح تقسیم می شود:
- سطح 3: شدید ترین نوع طیف اوتیسم می باشد. افراد در این سطح گفتار ندارند، با عقب ماندگی مواجه هستند، رفتارهای ناهنجار زیادی دارند و اکثراً رفتارهای پرخاشگرانه دارند. همچنین در مهارت های خودیاری مشکلات زیادی داشته، رفتارهای کلیشه ای و تکراری زیادی دارند و به شدت عدم سازگاری نشان می دهند.
- سطح 2: کودکانی هستند که نسبتاً گفتار کمی دارند و تا حدی آموزش پذیر هستند. مهارت های اجتماعی پایین دارند ولی نسبتاً از سطح ۳ کمی بهترند. افراد در این سطح نیاز به پشتیبان دارند.
- سطح 1: کودکانی هستند که می توانند گفتار داشته باشند و حتی مهارت های خاص کسب کنند. در برخی حوزه های هنری مانند نقاشی و موسیقی و... می توانند دارای استعداد باشند. اما دارای مهارت های ارتباطی و اجتماعی پایینی هستند. افراد در این سطح درکی از کنایه زدن و شوخی کردن ندارند. آن ها می توانند دوست پیدا کنند اما گاه در تداوم دوستی به مشکلات زیادی بر می خورند، آن هم به این دلیل است که ظرافت های رابطه را نمی دانند.
بازی با کودکان دارای طیف اتیسم
این روزها ما به خاطر ویروس کرونا در قرنطینه به سر می بریم و زمان کافی برای در منزل بودن داریم ، در حدی که حوصله مان سر می رود و نمی دانیم چطور خودمان را سرگرم کنیم. از طرف دیگر این شرایط برای خانواده هایی که دارای فرزند اتیسم هستند کمی سخت تر می شود. این افراد در خانه ماندن را تجربه کرده اند ولی نیاز به مراجعه به مراکز توانبخشی اتیسم دارند و در شرایط فعلی احتمال این که کودکان اتیسم بی قراری ، لجبازی و بهم ریختگی بیشتری را تجربه کنند، بیشتر می شود. علاوه بر مشکلات متداول کودکان اتیسمی ممکن است به دلایل شرازط مربوط به کرونا و شرایط خانواده و مشکلات حاکم بر آن نیز مزید بر علت شوند و شرایط افراد مبتلا به اتیسم را بدتر کنند. در اینجا چند نکته کاربردی برای کودکان و افراد مبتلا به اتیسم را یادآوری می کنیم، باشد که مفید واقع شوند.
والدین دارای فرزند مبتلا به اتیسم در این روزها که روال زندگی عادی تغییر کرده؛ زندگی را بدون برنامه پیش نبرند. خانواده ها می توانند حداقل ۲۰ الی ۳۰ دقیقه در روز را به بازی با کودکان خود اختصاص دهند. نکته ای که در این بخش لازم به ذکر است توجه به زمان بازی است؛ به این معنی که سعی کنید زمانی را که برای این کار انتخاب می کنید بدون تغییر باشد تا ذهن خود و فرزندتان مرتب گردد. هدف از بازی بالا بردن همکاری و کم کردن استرس و اضطراب و بالا بردن دستور پذیری کودکان است. درهمین راستا ابتدا آرامش خود را حفظ کرده و تلاش کنید بازی های خیلی ساده را انتخاب کنید. در واقع در حوزه بازی قبل از انتخاب بازی نحوه بازی کردن و چگونه بازی کردن مهم تر است. توجه به این امر ضروری است که برای هر سه سطح اتیسم بازی کردن قابل اجرا می باشد. بازی از یک ارتباط ساده شروع می شود و باتوجه به درک کودک می تواند فرم های مختلفی به خود بگیرد. لذا تنها نکته مهم در این بخش نوع رفتار شما در بازی می باشد که بتواند تأثیرات مثبتی، هم بر کودک و هم بر خانواده بگذارد.
در بازی با کودکان اتیسم توجه به موارد ذکر شده می‌تواند بسیار کمک کننده باشد:
- در طول بازی خودتان آمادگی و حوصله کافی داشته باشید.
- استرس و اضطراب را دور کنید.
- تلویزیون را خاموش کنید.
- تلاش کنید یک فضای شاد فراهم کنید.
- سعی کنید در طول بازی از بازی کردن خود لذت ببرید و احساس خوبی داشته باشید.
- سعی کنید در حین بازی عصبانی نشوید و خودتان را کنترل کنید.
- صبور باشید و عجله نکنید.
- بیشتر فرایند بازی دارای اهمیت است نه نتیجه آن.
- سعی کنید به صورت مداوم اسم کودک را صدا نزنید. درمقابل با آواها و صداهای مختلف همانند دست زدن، توجه کودک را به خود جلب کنید.
- فرزندتان ممکن است نخواهد بازی را به اتمام برساند، این امر طبیعی است زیرا بازی را دوست داشته و به او خوش گذشته است. اما شما مقتدرانه و به دور از جنجال بازی را تمام کنید تا نوبت بعدی را که انتخاب کردید دوباره بازی کنید. با این رفتار فرزند شما می تواند تا حدودی قانونمندی را هم یاد بگیرد.
- لطفا در بازی کردن اجباری نباشد و بگذارید کودکتان آزادانه انتخاب کند.
با توجه به این که بیشتر خانواده ها در خانه های آپارتمانی زندگی می کنند و مجبورند بازی هایی به دور از هیجان و تحرک بالا انتخاب کنند در ذیل لیستی از بازی ها و فعالیت های سازنده که می توان آن ها را در خانه انجام داد ارایه شده است:
- توپ بازی: این بازی به تقویت ارتباط، دستور پذیری و همکاری کمک می کند و می تواند تعداد زیادی مخاطب داشته باشد و با قوانین متنوع می تواند قابل اجرا باشد.
- خمیر بازی: می توانید از خمیر بازی حاضر و بسته بندی شده استفاده کنید یا با استفاده از آرد، نمک، آب و کمی رنگ، خمیر درست کنید. در درست کردن خمیر از بچه ها مشارکت بگیرید.
- بادکنک بازی: می توانید در این بازی از انواع بادکنک بلند و گرد و...استفاده کنید.
- طناب بازی: می توانید با استفاده از یک طناب یا چیزی مشابه آن و با بستن آن به کمر های یکدیگر یا اجزای دیگر بدن یک بازی ارتباطی خوب با تقویت دستور پذیری، همکاری و بالا بردن آستانه تحمل را اجرا کنید.
- دنبال بازی یا قایم موشک بازی: این بازی مورد علاقه کودکان اتیسم وعادی بوده ، باعث تقویت دقت بینایی، دقت شنیداری، جهت یابی می شود.
- چادر یا پتو بازی: این بازی می تواند بسیار مهیج باشد و البته کودکانی که سنشان کمتر از ۶ سال است بیشتر می توانند از این بازی استفاده کنند. روند بازی بدین گونه است که بچه ها روی چادر بنشینند و والدین آن ها را با آهنگ جذاب در حالی که روی چادر نشسته اند روی زمین بکشند و اگر شد بالعکس. حتی می توان روی چادر عروسک یا شی مشابه گذاشت و این روند را تکرار کرد.
- خاله بازی: این نوع بازی ها برای بچه های طیف اتیسم تأثیرات عالی دارد، ولی در اجرا نسبت به کودکان عادی کمی با مهارت بیشتر وتغییرات به کار برد.
- رنگ انگشتی بازی: یک بازی مناسب برای تقویت حس لامسه و توجه و تمرکز است، که بیشتر در حمام صورت می گیرد.
- کاردستی های آسان: شامل کار با تکه های روزنامه و مقوا و سایر وسایلی که در کاردستی مورد استفاده قرار می گیرد.
- تغییر مکان اشیا: یک بازی جذاب برای تقویت توجه و تمرکز کودکان است. این بازی را از مراحل آسان و با توجه به درک و پذیرش کودکان شروع کنید. به این صورت که در فضایی ساده در زمان نبودن فرزندتان چیزی را جابه جا کنید و او می بایست حدس بزند چه چیزی جا به جا شده است.
- بادکنک برقص: بازی جذاب که می توانید بادکنک را باد کنید و رها کنید و از بچه ها بخواهید که با حرکت های بادکنک حرکت کنند. البته این بازی برای کودکان طیف اتیسم می تواند کمی سخت باشد.
- صداهای مختلف تولید کردن: لطفا به هر طریقی که می توانید صداهای مختلفی ایجاد کنید. این بازی در درک بچه از محیط و تقویت ارتباط با محیط بیرون می تواند تأثیر گذار باشد.
- یخ شویم و ذوب شویم، یا شروع و توقف: در این بازی که با آهنگ و دستور دادن اجرا کنید.با کودکقرار می گذاریم با فرمان ما یک حرکت یا حالت رقص را انجام و با فرمان ما یا توقف آهنگ ،توقف کند.
- بازی پادشاه و رعیت: این بازی به منظور تقویت دستور پذیری و همکاری انجام می شود یک نفر در نقش پادشاه قرار می گیرد و شروع به دادن دستورهای ساده می کند. مثلا بپرید.بشینید و ....
- نقاش بزرگ: یک بازی جذاب و کاربردی. سعی کنید با نخ های کاموا بر روی فرش یا زمین تصویرهای ساده بزرگ ترسیم کنید.
- سایه بازی: بازی جذاب که می تواند با ایجاد فضای سایه و نور بر روی دیوار با دستتان و خودتان تصاویری ایجاد کنید.
- نواختن موسیقی: علاوه بر وسایل موسییقی متداول می توانید برای انجام این کار از وسایل های مختلفی برای ایجاد صداهای متفاوت بهره ببرید.
- مثل حیوانات راه رفتن: این بازی که نمای خلاق را دارد، می تواند برای بچه های سطح ۱و ۲ کمک کننده تر باشد. از کودکان بخواهید سعی کنند حرکت و صدای حیواناتی را که با آن ها آشنا هستند را تقلید کنند.
- با صدای دست بگرد و پیدا کن: در این بازی وسیله یا فردی قائم می شود و فرد با توجه به شدت دست زدن و کم شدن فرد را پیدا می کند.
- صدای جنگل: با هم صدای جنگل وحیوانات آن را در بیاوریم.
- گل بازی: با گل رس بازی کردن و ساختن اشیاء مختلف.
- ماساژ: یک تکنیک درمانی بسیار مفید و ضروری برای تمامی کودکان عادی و استثنایی از جمله کودکان مبتلا به اتیسم است. انجام اضولی ماساژ مستلزم آموزش والدین است و ظرایف زیادیی است ولی والدین در این شرایط می تواننند با کمک گرفتن از مسوول توانبخشی کودکشان یا تجربیات خودشان با کودک، برخی ماساژ ها را در منزل انجام دهند.
امیدواریم این روزها به به سلامت بگذرد. ما در پناه قرآن و اتحاد با یکدیگر بر کرونا غلبه می یابیم.
