سیلاب در بسیاری از کشور‌های دنیا امری شایع است و تنها مناطق محدودی را می‌توان پیدا کرد که متحمل آن نمی‌شوند. به طور کلی، در هر نقطه‌ای از کره‌زمین که بارش‌های زیادی وجود دارد، می‌توان وقوع سیلاب و به دنبال آن بروز خسارت‌های مالی و تلفات جانی متعددی را احتمال داد. سیل زمانی رخ می‌دهد که زمینی که به‌طور معمول خشک است، مملو از آب شده و حجم آب تا حد غیرمتعارفی بالا بیاید. بارندگی‌های شدید، شکستگی یا ایجاد شکاف در سد، آب شدن سریع برف و یخ یا حتی پرشدن بیش از حد سد‌ها و سرریز شدن آب پشت سد به سطح زمین ازجمله علل بروز سیلاب به شمار می‌روند.
سیلاب‌های ساحلی هم زمانی به وجود می‌آیند که توفانی بزرگ یا سونامی باعث نفوذ حجم بالایی از آب دریا به سطح شهر یا منطقه شود. شکل‌گیری بیشتر سیلاب‌ها بسته به حجم بارندگی‌ها و تجمع آب معمولا بین چند ساعت یا چند روز زمان می‌برد و این مدت زمان کوتاه، فرصت مغتنمی است تا مردم منطقه بتوانند برای مقابله با سیلاب آمادگی لازم را پیدا کرده یا منازل خود را تخلیه کنند. برخی سیل‌ها به سرعت و بدون هشدار قبلی تشکیل می‌شوند که معمولا بسیار خطرناک هستند و خسارت‌های گسترده‌ای را ایجاد می‌کنند و تقریبا هر چیزی را که در سر راه‌شان باشد با خود می‌برند.
هشدار‌ها را جدی بگیرید
از زمانی که هشدار‌ها نسبت به وقوع سیلاب داده می‌شود، باید دست به کار شد و اقداماتی را برای کاهش آسیب‌ها انجام داد. سعی کنید وسایل نقلیه خود را به نقاط مرتفع‌تر و ایمن‌تر منتقل کنید. خانواده و حیوانات را به محل امن ببرید. وسایل موردنیاز و ضروری و مهم خانه را روی پله‌ها یا به مکانی امن ببرید. شیرگاز، برق و آب را قطع کنید و هرگز زمانی که در آب ایستاده‌اید، به برق دست نزنید.
زنده بمانید
با وقوع سیل کار زیادی نمی‌توانید انجام دهید. تنها باید به فکر نجات جان خود و خانواده‌تان باشید و در اولین اقدام، مکان امنی مانند نقطه اسکان را انتخاب کنید. اگر منزل‌تان را ترک کرده‌اید و بعد از اتمام سیل قصد ورود دوباره به آن را دارید، از امن بودن آن از طریق سرویس‌های اورژانسی اطمینان حاصل کنید. در چنین شرایطی از اتصال دوباره کنتور‌های برق و گاز خودداری کنید. بسیاری از منازل مسکونی که دچار آسیب شده‌اند، نیاز به تعمیرات دارند که قبل از ورود باید مورد ترمیم قرار گیرند. برای دور ماندن منازل مسکونی از آسیب‌های جدی‌تر بهتر است از سرامیک به جای فرش استفاده کنید و حتی پریز‌های برق را نیم‌متر بالاتر از کف نصب کنید.
خشکسالی یا ترسالی
از حدود سه دهه گذشته محققان اعلام کرده بودند ایران و به‌طور کلی خاورمیانه، وارد دوره خشکسالی شده و بارش‌های اندک سال‌های قبل گواه بر آن بود که ایران دچار کم‌آبی شده است. اما با توجه به بارش‌هایی که در چند وقت گذشته در بیشتر استان‌های کشور داشتیم که حتی باعث سیلابی شدن بسیاری از رودخانه‌ها شد، برخی بر این باورند که ایران دوره خشکسالی را پشت‌سر گذاشته و وارد ترسالی شده است، اما این امر از دیدگاه علمی اثبات‌پذیر نیست و نتیجه می‌شود که این بارش‌ها تنها به دلیل تغییرات ناگهانی اقلیمی رخ داده و اصول علمی مبنی‌بر ورود به ترسالی ندارد. تنها دلیل این بارش‌ها را شاید بتوان به تغییرات آب و هوایی و اقلیمی ربط داد که تحت‌تاثیر سایر اقلیم‌ها رخ می‌دهند.
یافته‌ها حکایت از آن دارد که خاورمیانه همچنان با خشکسالی و کم‌آبی دست به گریبان است و این مساله به این زودی‌ها دست از سر این منطقه برنمی‌دارد و سال‌های متمادی و تا حدود سال ۲۰۵۰ ادامه خواهد داشت. طبق میانگین جهانی، متوسط درجه دما در سطح جهانی حدود یک درجه گرم‌تر شده است، اما این میزان در کشور‌های خاورمیانه ازجمله ایران فراتر رفته و به حدود ۱.۵ تا دو درجه سانتی‌گراد گرم‌تر رسیده است، بنابراین نباید انتظار داشت در ایران اتفاقی ورای آنچه تصور می‌شد، بیفتد. اما از طرفی، بارش‌هایی که در طول تعطیلات نوروز داشتیم، توانست تا حد زیادی کمبود آب را در کشور برطرف کند و امید می‌رود در طول سال هم این بارش‌ها ادامه یابد. اما محققان همچنان بر این باورند که سطوح آب زیرزمینی هنوز هم نیاز به غنی‌شدن دارند و وقوع این سیلاب‌ها هنوز نتوانسته سطح آن‌ها را بالاتر بیاورد. اما با توجه به اینکه ایران هم به‌عنوان یک کشور خاورمیانه‌ای در مسیر خشکسالی قرار دارد، باید این بارندگی‌های اخیر را تنها مربوط به تغییرات ناگهانی اقلیمی دانست و نباید آن را نشانه‌ای برای پایان خشکسالی و ورود به ترسالی دانست. چنانچه با تداوم گرم‌شدن زمین، خشکسالی و کم‌آبی هم ادامه دارد.
راهکاری دانشگاهی برای مقابله با سیل
شاید بخش عظیمی از اقداماتی که برای مقابله با سیلاب باید انجام داد به اقدامات و راه‌های پیشگیرانه پیش از وقوع سیل برمی‌گردد، اما گاهی با راه‌های هوشمندانه می‌توان بعد از سیل هم از بروز ویرانی‌ها و خسارت‌های فراوان جلوگیری و به نوعی آن را مهار کرد. معمولا مدیریت طبیعی خطر بروز سیلاب مواردی، چون کاشت درختان و بهبود ساختار خاک را دربرمی‌گیرند که در کنار افزایش ذخیره آب سیلاب، گسترده‌تر کردن ظرفیت رودخانه‌ها و بهبود دفاع سیلی در حوضچه‌ها، این قابلیت‌ها افزایش می‌یابند. دو دانشگاه «شفیلد» و «کویمبرا» در پروژه‌ای موسوم به پروژه «CENTAUR افق ۲۰۲۰» راه‌حلی خلاقانه برای رفع مشکل سیلاب شهری ارائه دادند که هزاران نفر را در مناطق شهری دنیا تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
به گزارش floodlist، محققان بر این باورند که CENTAUR نوعی سیستم هوشمند، خودکار و منطقه‌ای است که از ظرفیت ذخیره شبکه زه‌کشی به‌منظور کاهش خطر سیلاب‌های شهری و کاربرد‌های مشابه استفاده می‌کند. بسیاری از دانشمندان صنعت آب معتقدند این پروژه گام موثری در راستای کاهش سیلاب‌های شهری خواهد داشت. این سیستم در سال ۲۰۱۸ موفق به کسب برترین جایزه صنعت آب این سال شد. این جایزه به برترین دستاورد‌ها و اختراعات در حوزه صنعت آب انگلیس تعلق می‌گیرد. سیستم هوشمند CENTAUR پیش از این با موفقیت در کویمبرای پرتغال نصب شده و مدیریت اوج جریان‌ها و کاهش خطر سیلاب را برعهده دارد. پروژه CENTAUR از رویکرد‌های داده‌محور برای ایجاد راهکار‌های کنترل زمان واقعی به‌منظور فعال کردن ذخیره‌سازی فاضلاب در مقیاس محلی استفاده می‌کند. در این پروژه روش‌های پیچیده‌ای وجود دارد که از طریق محاسبات کامپیوتری به دست آمده در ترکیب با وسایل کنترل جریان‌های طراحی‌شده خاص به‌منظور کاهش خطر سیلاب استفاده می‌شوند.
در این روش، ظرفیت ذخیره‌سازی در زیرساخت‌های موجود با هزینه پایین یا در موقعیت‌های غیرقابل دسترس مکانی انجام می‌شود. این ظرفیت با هدف کاهش خطر سیل و اثرات زیست‌محیطی آن و نیز مصرف انرژی انجام شده است. بیشترین مزیت آن، زمان ارسالی کوتاه است که مستلزم مجوز محدود برنامه‌ریزی و جلوگیری از تخریب طرح‌های مهندسی شهری عظیم است. به محض نصب این سیستم به‌طور خودکار و خودمدیریتی شروع به فعالیت می‌کند. عملکرد آن از روی شبکه قابل‌مشاهده است که موقعیت و استحکام آن را به صورت زنده نمایش می‌دهد. علاوه‌بر این، این سیستم هوشمند قابل‌انعطاف و بسط‌پذیر است و جایی که چند سیستم CENTAUR شکل می‌گیرند، به مرور شروع به کار کرده و یک شبکه هوشمند جمع‌آوری آب‌های زائد را ایجاد می‌کند. این سیستم به دلیل امنیت بالایی که دارد، منجر به کاهش خالص سیلاب می‌شود.
