کمبود آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه‌ی کافی آهن معدنی نداشته باشد. کار این ماده تولید هموگلوبین است یعنی پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون که این سلول‌ها را قادر می‌سازد اکسیژن را به سرتاسر بدن برسانند. نبود هموگلوبین باعث می‌شود ماهیچه‌ها و بافت‌های بدن عملکرد درستی نداشته باشند و در نهایت منجر به کم خونی می‌شود.
در ادامه می‌خواهیم ببینیم نشانه‌های کمبود آهن در بدن چه هستند.
۱- خستگی غیر معمول
خستگی یکی از شایع‌ترین نشانه‌های کمبود آهن است. چون بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون ندارد، در حالی که هموگلوبین این سلول‌ها را قادر می‌سازد به ریه‌ها و دیگر نقاط بدن اکسیژن برسانند. وقتی بدن کمبود هموگلوبین داشته باشد، اکسیژن کمتری به ماهیچه‌ها و بافت‌ها می‌رسد که نتیجه‌ی آن احساس خستگی است. خستگی در زندگی روزمره‌ی ما امری طبیعی است، بنابراین ممکن است گاهی تشخیص خستگی طبیعی از خستگی ناشی از کمبود آهن دشوار باشد.
با این حال افرادی که دچار کمبود آهن هستند نشانه‌های دیگری هم دارند:
خستگی
پایین بودن انرژی
دشواری در تمرکز
بازدهی کم
۲- رنگ پریدگی چهره
چیزی که به پوست ما رنگی صورتی می‌دهد، هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون است. وقتی بدن کمبود آهن داشته باشد و نتواند هموگلوبین کافی برای گلبول‌های قرمز خون تولید کند، چهره‌ی ما رنگ پریده می‌شود. فرقی نمی‌کند رنگ اصلی پوست تان چه باشد، اگر قرمزی درون لب ها، لثه، ناخن‌های دست و پلک پایین کمتر از معمول باشد، احتمالا علت آن کمبود آهن است.
۳- تنگی نفس / احساس درد در قفسه‌ی سینه
تنگی نفس یا احساس درد در قفسه‌ی سینه، به ویژه حین فعالیت بدنی، از دیگر نشانه‌های کمبود آهن است. به دلیل کمبود هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن کمتری در بدن توزیع می‌شود و بدن سعی می‌کند از این طریق کمبود اکسیژن را جبران کند و اکسیژن بیشتری برای اندام‌ها تولید کند تا بتوانند عملکرد درستی داشته باشند. در نتیجه دچار تنگی نفس می‌شوید.
۴- سرگیجه و سردرد
کمبود آهن می‌تواند باعث سردرد یا میگرن شود. چون به مغز اکسیژن کافی نمی‌رسد در نتیجه عروق خونی متورم می‌شوند و فشار ناشی از این مسأله منجر به سردرد یا میگرن می‌شود.
علاوه بر این، کسانی که دچار کمبود آهن هستند ممکن است دچار سرگیجه و احساس گیجی‌ای شوند که پیش از بیهوش شدن به وجود می‌آید. وقتی سطح هموگلوبین بدن افت کند یا دائما پایین باشد، بدن از رسیدن اکسیژن مأیوس می‌شود و این نشانه‌های فیزیکی را بروز می‌دهد. علت سرگیجه، یا کمبود اکسیژن در مغز است و یا پایین بودن فشار خون که در نتیجه‌ی ضعف در اکسیژن رسانی به قلب و عروق خونی به وجود می‌آید.
۵- تپش قلب
نامنظم بودن ضربان قلب که به تپش قلب هم مشهور است، می‌تواند یکی دیگر از نشانه‌های کمبود آهن باشد. علت این مسأله پایین بودن سطح هموگلوبین است، چون قلب مجبور می‌شود برای رساندن اکسیژن به نقاط مختلف بدن بیشتر تلاش کند. این مسأله منجر به نامنظم شدن غیر طبیعی ضربان قلب می‌شود و یا احساس می‌کنید قلب تان به طور نامنظمی سریع می‌زند. در موارد شدید، این کمبود می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود. اما این نشانه‌ها معمولاً دیرتر بروز می‌کنند و افرادی که دچار کمبود آهن هستند قبل از تپش قلب، علائم دیگری را تجربه می‌کنند.
۶- صدمه دیدن پوست و مو
بدن پوست و مو را جزء اندام‌های حیاتی نمی‌داند. به همین دلیل وقتی بدن دچار کمبود اکسیژن می‌شود، بخش‌هایی مثل اندام‌ها و بافت‌ها را در اولویت اکسیژن رسانی قرار می‌دهد که وظایف مهمی دارند. با کمبود آهن، پوست و مو خشک و شکننده می‌شوند. علت این مسأله کمبود پروتئینی به نام فریتین است، چون این ماده برای پروسه‌ی ذخیره و رساندن تدریجی آهن به تمام نقاط بدن ضروری است. وقتی ذخایر آهن در بدن کم باشد، ریزش مو، به ویژه در زنان یائسه بیشتر می‌شود.
۷- متورم / دردناک شدن زبان و دهان
با یک نگاه به داخل دهان خود می‌توانیم سرنخ‌های زیادی از وضعیت سلامتی مان به دست آوریم. یکی از همین موارد، کمبود آهن است. برای مثال، اگر زبان متورم و ملتهب یا تغییر رنگ داده باشد، این مسأله یکی از علائم کمبود آهن است. ما در بدن خود، پروتئینی به نام میوگلوبین داریم که آهن و اکسیژن را در بافت ماهیچه‌ای زبان ذخیره می‌کند. پایین بودن سطح میوگلوبین می‌تواند باعث دردناک، متورم و صاف شدن زبان شود. همچنین کمبود آهن می‌تواند منجر به خشک شدن دهان و ایجاد شکاف‌های قرمز رنگ و دردناک در گوشه‌های دهان شود.
۸- شکنندگی ناخن‌ها
این نشانه چندان شایع نیست و در مراحل پیشرفته‌تر کم خونی رخ می‌دهد. به این بیماری ناخن قاشقی یا کویلونیشیا گفته می‌شود. ناخن قاشقی نوعی بیماری ناخن است که در اثر آن ناخن‌ها به شکلی غیر طبیعی نازک می‌شوند و قوس خود را از دست می‌دهند، تخت و یا حتی تو رفته می‌شوند. در مراحل اولیه، ممکن است ناخن‌ها شکننده شوند یا به راحتی بشکنند. این بیماری از میانه‌ی ناخن شروع شده و از آنجا ناخن فرو رفته و لبه‌های آن مثل یک قاشق گرد می‌شود.
۹- بی قراری پا‌ها
کمبود آهن در خون می‌تواند منجر به افت دوپامین شود؛ ماده‌ای شیمیایی در مغز که برای آنکه بتوانیم حرکت کنیم ضروری است و می‌تواند باعث به وجود آمدن سندروم پا‌های بی قرار شود. دوپامین مانند یک پیامرسان میان مغز و سیستم عصبی بدن عمل می‌کند تا به مغز کمک کند حرکت بدن را تنظیم و هماهنگ کند.
اگر سلول‌های عصبی صدمه ببینند، میزان دوپامین در مغز کاهش پیدا می‌کند که نتیجه‌ی آن گرفتگی‌های عضلانی و حرکات غیر ارادی بدن است. در پایان روز سطح دوپامین به طور طبیعی افت می‌کند و احتمالا به همین دلیل است که در اغلب مواقع نشانه‌های سندروم پای بی قرار، ابتدای شب و در طول آن شدت می‌گیرد.
۱۰- شکم درد و ادرار خونی
بیماری همولیز درون عروقی در نتیجه‌ی کمبود آهن به وجود می‌آید و در اثر آن گلبول‌های قرمز درون جریان خون تجزیه می‌شوند و آهنی که از آن‌ها خارج شده، از طریق ادرار دفع می‌شود. این بیماری گاهی در کسانی به وجود می‌آید که ورزش‌های سنگین به ویژه دو انجام می‌دهند و می‌تواند به عروق خونی کوچک پا صدمه بزند. به این حالت مارچ هماچوری گفته می‌شود.
نشانه‌های ثانویه‌ی کمبود آهن
این نشانه‌ها چندان شایع نیستند و می‌توانند ناشی از بیماری‌های دیگری هم باشند:
هوس‌های غیر معمول: بیماری‌ای به نام هرزه خواری وجود دارد که در اثر آن فرد مبتلا میل عجیبی به خوردن چیز‌هایی دارد که ارزش غذایی ندارند. این موارد می‌تواند مواد غیر مضری مثل یخ باشد، با این حال، بعضی افراد هم به مواد مضری مثل رنگ خشک شده، گرد و غبار یا انواع فلزات تمایل پیدا می‌کنند. این بیماری معمولا موقتی است و عمدتا در کودکان و زنان باردار رخ می‌دهد.
اضطراب: اضطراب دیگر نشانه‌ای است که می‌تواند در اثر کمبود آهن به وجود بیاید، اما این مشکل فقط در افرادی به وجود می‌آید که کم خونی مزمن دارند. افرادی که دچار کمبود آهن هستند نرخ بروز بیماری‌های روانی (به ویژه اختلال کم توجهی بیش فعالی) و اختلالات مربوط به رشد در آن‌ها بیشتر است. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد کمبود آهن باعث بروز این مشکلات می‌شود و نقش آن فراتر از یک ارتباط محتمل با چنین بیماری‌هایی است.
سردی دست و پا: کسانی که از کم خونی رنج می‌برند، کوچک‌ترین تغییر دمایی، جلوی گردش خون در دست و پای آن‌ها را می‌گیرد. در نتیجه، دست‌ها و پا‌ها دائما سرد هستند. در بدن اکسیژن کافی وجود ندارد تا به اندام‌های اصلی برسد و دست‌ها و پا‌ها بدون اکسیژن کافی باقی می‌مانند، در نتیجه سرد می‌شوند.
عفونت‌های مکرر: کمبود آهن نه تنها می‌تواند کار مقاومت در برابر عفونت را برای بدن دشوارتر کند، بلکه می‌تواند مقابله با عفونت را در صورت وقوع سخت‌تر کند. کم خونی در نقص ایمنی ذاتی (طبیعی) و ایمنی سلولی تأثیر دارد.
اگر تصور می‌کنید نشانه‌های کمبود آهن را دارید، به پزشک مراجعه کنید تا میزان آهن خون تان را با آزمایش تعیین کند. به خاطر داشته باشید که قبل از مصرف هر گونه مکملی باید با پزشک مشورت کنید.
