مسئله ترک شغل کارکنان یکی از معضلات سازمان‌ها به‌حساب می‌آید که ضربه‌ای بر روند حرکت سازمان بوده و برای مدیران سازمان‌ها که در پی حفظ، بهبود و افزایش بهره‌وری نیروی انسانی خود هستند، به‌صورت یک مشکل مطرح است و توجه خاصی را می‌طلبد. ترک شغل عبارت است از گسستن رابطه استخدامی فرد با سازمان با اطلاع و رضایت سازمان.
به اعتقاد متخصصین، اولین گام در پیشگیری از ترک شغل، جلوگیری از نیت ترک شغل است. ترک شغل کارکنان موجب وقفه در عملیات سازمان شده و جایگزین نکردن افراد برای سازمان، پرهزینه و ازنظر فنی و اقتصادی نیز نامطلوب است. این ترک شغل، معمولاً بدون پیش‌بینی است و سازمان باید به کمک برنامه آموزشی و توسعه، کارکنان را برای تصدی شغل‌های خالی آماده کند. ترک شغل نه‌تنها به خاطر هزینه‌هایی که بر سازمان تحمیل می‌کند، بلکه به دلیل تأثیرش بر خود کارکنان درخور توجه است.
این موضوع مورد توجه تعدادی از پژوهشگران کشورمان قرار گرفته و در مورد آن مطالعه‌ای را به انجام رسانده‌اند.
در این مطالعه، محققینی از دانشگاه علوم پزشکی همدان، عوامل استرس‌زای شغلی را که قصد ترک شغل را در پرستاران برمی‌انگیزاند، مورد بررسی قرار داده‌اند.
حرفه پرستاری، از مشاغلی است که شاغلان به آن با استرس‌های زیادی مواجه هستند و میزان استرس و فرسودگی در آن‌ها بالاست برهمین اساس در زمره مشاغلی قرار می‌گیرد که قصد ترک شغل در آن‌ها زیاد است.
برای انجام این پژوهش که با مشارکت ۳۲۰ نفر از پرستاران شاغل در بیمارستان‌های دولتی شهر همدان انجام شده است، با استفاده از روش میدانی و همچنین پرسش‌نامه، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده‌اند. این اطلاعات، درنهایت با استفاده از روش‌های آماری و به کمک کامپیوتر، تجزیه‌وتحلیل شده‌اند.
نتایج بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بین تقاضاهای شغلی با قصد ترک شغل در پرستاران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. یعنی به‌طور طبیعی، هر چه تقاضا برای شغل پرستاری بیشتر باشد، امکان ترک شغل فعلی توسط پرستار بیشتر است.
همچنین بر اساس این نتایج، بین میزان کنترل بر شغل با قصد ترک شغل در پرستاران، رابطه منفی و معنادار وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر با افزایش میزان کنترل بر شغل، قصد ترک شغل در پرستاران کاهش می‌یابد.
سیدعلی مهدیون، محقق دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان و همکارانش در این پژوهش می‌گویند: «ویژگی‌های شغل به‌عنوان یکی از منابع استرس می‌توانند در سطح و میزان استرس افراد نقش مهمی داشته باشند. استقلال بیشتر و پیچیدگی کمتر در کار با اضطراب و شکایت کمتر رابطه دارد و برعکس استقلال کمتر و پیچیدگی در شغل با اضطراب و شکایت‌های بیشتر رابطه دارد. ویژگی‌های شغل به‌عنوان یک منبع لذت (بالابودن کنترل و پیچیدگی کم) می‌تواند باعث کاهش استرس شغلی شده و در فرد ایجاد احساس شایستگی کند و از سوی دیگر پایین نبودن کنترل و پیچیدگی بالا باعث افزایش استرس و کاهش حرمت خود در فرد می‌شود».
آن‌ها می‌افزایند: «به‌عبارت‌دیگر با افزایش حمایت اجتماعی، قصد ترک شغل در پرستاران کاهش می‌یابد. این حمایت می‌تواند از طرف سوپروایزر، همکاران و... و. صورت گیرد. وقتی افراد احساس کنند که حامیانی در محیط کار دارند، این مسئله بیشتر جنبه روانی داشته و قصد ترک شغل را در آن‌ها کاهش می‌دهد».
از دیدگاه این پژوهشگران، شبکه حمایت اجتماعی علاوه بر ویژگی‌های فردی و شخصیتی، در کاهش واکنش به استرس نقش مهمی ایفا می‌کند. در تبیین رابطه بین حمایت و قصد ترک شغل باید گفت که حمایت اجتماعی سه کارکرد مهم دارد: کارکرد حفظ سلامتی، کارکرد جلوگیری از استرس و کارکرد حائل یا ضربه‌گیر. کارکرد حفظ سلامتی منعکس‌کننده تأثیر مثبتی است که حمایت بر به‌زیستی دارد و نشان می‌دهد که حمایت تأمین‌کننده نیاز فرد به پیوستگی با دیگران است و اعتمادبه‌نفس و خودکارآمدی را بهبود می‌بخشد. کارکرد حائل یا ضربه‌گیر استرس منعکس‌کننده نقش تعدیل‌کننده حمایت بر رابطه بین استرس و نگرش‌های منفی شغلی است. نقش ضربه‌گیر استرس نیز از فرد در برابر پیامدهای شدید استرس محافظت می‌کند بنابراین وجود حمایت اجتماعی می‌تواند از ایجاد پیامدهای منفی مثل ایجاد قصد ترک شغل جلوگیری کند.
مهدیون و همکاران محققش در خصوص سایر نتایج حاصل از این پژوهش اذعان دارند: «افزایش تلاش در شغل و کاهش پاداش‌هایی که فرد در قبال تلاش‌هایش دریافت می‌کند باعث افزایش قصد ترک شغل می‌شود. بر اساس نتایج، افراد وقتی در قبال تقاضاهای جسمی و روانی پاداش‌هایی دریافت کرده‌اند، رضایتشان افزایش پیدا کرده بود و قصد ترک شغل نداشتند».
آن‌ها در تبیین این یافته می‌گویند: «بی‌توازنی تلاش-پاداش بر این فرض استوار است که تبادل دوطرفه، زیربنای همه تعاملات در زندگی اجتماعی است و اگر این تبادلات از حالت توازن خارج شود، شرایطی استرس‌زا به وجود می‌آید. در کار، این تبادل دوطرفه شامل ادراک توازن میان تلاش صرف شده در انجام تقاضای روانی و جسمانی و پاداش نیز به‌صورت حقوق و عزت و امنیت شغلی است. اگر فردی در سازمان شرایطی را تجربه کند که تلاش زیادی صرف کرده و پاداش کمی دریافت کرده است، نتیجه آن این است که فرد احساس می‌کند در یک محیط فشارزا مشغول به کار است که می‌تواند خستگی، فرسودگی و اختلالات جسمانی را موجب شود».
محققین فوق در نتیجه‌گیری از پژوهش خود که در قالب مقاله‌ای علمی پژوهشی در مجله «ارگونومی» منتشر شده، اظهار داشته‌اند: «براساس نتایج می‌توان چنین گفت که عوامل استرس‌زای شغلی، نگرش پرستاران به شغلشان را شکل می‌دهند و می‌توانند ایجادکننده قصد ترک شغل در پرستاران باشند. بنابراین با شناسایی این عوامل و مدیریت‌کردن آن‌ها می‌توان از ایجاد هیجانات منفی نسبت به شغل جلوگیری کرد».
مجله «ارگونومی»، فصل‌نامه‌ای علمی پژوهشی است که با همکاری دانشگاه علوم پزشکی همدان و انجمن ارگونومی و مهندسی عوامل انسانی ایران منتشر می‌شود.
