در گزارش استانداری تهران آمده است: «از دیدگاه حقوق بین الملل خصوصی منظور از کودکان بی هویت کودکانی اند که از ازدواج شرعی ولی غیرقانونی میان زنان ایرانی با مردان خارجی در قلمرو ایران متولد شده اند و تکلیف پدر، گرفتن شناسنامه و کسب هویت خارجی برای آنان بوده است ولی بدون انجام این تکلیف، همسران ایرانی خود را رها کرده‌اند و کودکان آنان بی سرپرست و بی تابعیت و فاقد شناسنامه شده اند و وضعیتی به وجود آمده است که از آن با عنوان کودکان بی هویت یاد می شود.
کودکان بی هویت از یکی از اساسی ترین حقوق یک فرد که داشتن هویت است محروم می مانند و به دنبال آن بسیاری از حقوق شهروندی را از دست می دهند.این کودکان ملیتشان مشخص نیست و به دلیل نداشتن شناسنامه از حق برخورداری از تحصیل در مدارس ایران،حق اشتغال پس از پانزده سالگی در کارگاهها ،حق بهره مندی از تامین اجتماعی،مالکیت به ارث،حق استفاده از خدمات درمانی یا خدمات عمومی بهداشتی و واکسیناسیون و بسیاری دیگر از حقوق لازمه ی یک زندگی استاندارد برخوردار نیستند.تحقیقات نشان می دهد که عده زیادی از این کودکان یا بیکارند و یا به مشاغل پست و سطح پایین و کم درآمد مشغولند به صورتی که نداشتن مدارک هویتی و اسناد سجلی را از مهمترین موانع پیشرفت شغلی در سطح جامعه برای این افراد می توان برشمرد.
دلایل شکل گیری کودکان فاقد هویت:
سیاست درهای باز و پذیرایی طولانی مدت و الی الابد از میلیونها آواره افغانی و عراقی بدون توجه به ظرفیت های ساختاری و فرهنگی جامعه ایران
موانع قانونی از جمله:
الف:پذیرش سیستم تابعیت خون در قانون مدنی ایران آن هم انتقال تابعیت فقط از طریق پدر و عدم پذیرش سیستم اعطای تابعیت بر مبنای خاک(تولد در خاک ایران) و سیستم خون از طریق مادر
ب: تعیین سقف زمانی برای کسب تابعیت برای کودکانی که مادر ایرانی و پدر خارجی دارند(ماده 976 قانون مدنی)
عدم برنامه ریزی جامع و کنترل بهداشتی زنان معتاد و تن فروش
ناهمخوانی و عدم مطابقت قوانین و مقررات معطوف به کسب تابعیت و حقوق شهروندی با سیاست درهای باز(تناقض سیاست های مهاجرتی با قوانین و مقررات مهاجرتی)
تبعات و پیامدهای کودکان فاقد هویت:
1-محرومیت این کودکان از خدمات عمومی و قانونی
2- عدم توسعه آموزشی و فرهنگی این کودکان و اشتغال آنها به مشاغل پست و حتی غیرقانونی همچون توزیع مواد مخدر در آینده
3- تبدیل این کودکان به افراد سرخورده جامعه و نتیجتا" تولید معضلات امنیتی برای کشور در آینده
4-گسترش ازدواج های غیرقانونی توسط این کودکان در آینده و بازتولید کودکان بی هویت
راهکارها:
تغییر ماده قانونی مربوط به اعطای تابعیت از طریق سیستم خون فقط از طرف پدر و توسعه آن به مادر ایرانی
تغییر مواد قانونی در بخش هایی که باعث تولید کودکان بی هویت می شود از جمله لغو تابعیت زن ایرانی در مواردی که قانون مدنی شوهر خارجی تابعیت خود را بر زن ایرانی تحمیل می کند و شرط اجازه مخصوص دولت ایران برای ازدواج زنان ایرانی با تبعه خارجی (ماده 1060 قانون مدنی)
آموزش قوانین و مقررات تابعیت به خانواده ها در مناطقی که دختران بیشتر در معرض ازدواج با اتباع خارجی هستند.(و حتی الزامی کردن این آموزش ها در مدارس)
تغییر سیاست های شورای عالی امنیت ملی مطابق با نیازهای روز کشور
اقدامات دستگاهها:
اداره کل ثبت احوال استان تهران:
1- هماهنگی با مراکز بهزیستی شهر تهران و شهرستانهای استان در خصوص صدور شناسنامه برای کودکان تحت سرپرستی بهزیستی .
2- شرکت در جلسات دادسرای ناحیه 37 تهران در خصوص تعیین تکلیف هویت افراد بلا هویت(کودک و بزرگسال) وانجام هماهنگی های لازم برای شناسایی ودر صورت لزوم صدور مدارک هویتی برای افراد ایرانی فاقد هویت
3- تشکیل جلسه مورخ 12-2-96 در اداره کل ثبت احوال استان (مصوبه شماره4،معرفی نماینده توسط بهزیستی استان به ثبت احوال استان جهت هماهنگی صدور مدارک هویتی کودکان فاقدهویت)
استانداری تهران:
1- تشکیل جلسه مورخ 19-10-96 جهت بررسی وضعیت صدور شناسنامه برای فرزندان تحت سرپرستی بهزیستی استان
2- انجام کار پژوهشی از جمله بررسی مشکلات قانونی –اجرائی در مسیر ساماندهی کودکان خیابانی متکدی تبعه خارجی تحت عنوان"موانع و چالش های پیش روی ستاد سامان دهی متکدیان استان" که بحث عدم هویت را از موانع موجود به شمار آورده است.
3-بررسی موضوع کودکان بی هویت در ستاد فرهنگی و اجتماعی مدیریت و ساماندهی آسیب های اجتماعی و ستاد ساماندهی متکدیان استان تهران طی سال96
4-انجام کار پژوهشی تحت عنوان "چک لیست ارزیابی و ارتقاء اثر بخشی عملکرد مرتبط با حمایت از کودکان کار و خیابان" شامل اولویت ها، نرخ کلی کودکان کار و خیابان، تجزیه و تحلیل منطقی وضعیت موجود، ظرفیت های سازمانهای مردم نهاد فعال در این حوزه، نقاط پر خطر و نقاط حضورکودکان خیابانی در سطح شهر تهران، عوامل ایجاد کودکان خیابانی، طراحی شهری و تاثیر آن بر افزایش کودکان خیابانی، تحلیل ذی نفعان حوزه کودکان خیابانی، نظارت و ارزیابی،چکیده برنامه عملیاتی،شناسایی اقدامات و پروژه های اولویت دار برای این کودکان
5-تشکیل جلسه مورخ 1-12-95 ستاد ساماندهی متکدیان استان که طی مصوبه شماره 7 مقرر گردید ثبت احوال استان به فوریت بحث اعطای هویت به کودکان وافراد بلا هویت را تعیین تکلیف نماید.
6-همکاری با معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه وشرکت در جلسات مربوط به کودکان فاقد هویت.
7-تشکیل جلسه کمیته تخصصی تعیین تکلیف کودکان فاقد هویت مورخ 18-11-95 با مصوبات ذیل:
-الزام کلیه بیمارستانهای زنان و زایمان سطح استان به ثبت اطلاعات ضروری جهت تشکیل پرونده هویتی کودک.
-الزام ثبت احوال استان به صدور شناسنامه المثنی برای کودکان بد سرپرستی که شناسنامه هایشان توسط والدین فروخته شده یابه دلایلی فاقد مدارک هویتی شده اند.
-تعیین اولویت حل مشکل فقدان اسناد هویتی 345 کودک تحت پوشش بهزیستی تهران
-طرح مشکلات کودکان تحت سرپرستی سمن ها در جلسه ای ویژه با حضور نمایندگان سازمانهای مردم نهاد ذیربط و اداره کل ثبت احوال.
-الزام ثبت احوال استان به استقرار نماینده خود در 3 بیمارستان سطح شهر تهران که بیشترین آمار زایمان های غیر قانونی (بلا هویت)را دارند.
8-تشکیل جلسه بحث و بررسی درخصوص تعیین تکلیف هویت کودکان بی هویت در استان تهران با حضور دکتر عباسی معاون محترم وزیر دادگستری و دبیر مرجع ملی حقوق کودک در تاریخ 20-10- 96با مصوبات ذیل:
-مقرر شد محل بهاران منطقه 9 شهرداری تهران به عنوان محل مجتمع خدمات فوریت های اجتماعی شهر تهران در اختیار فرمانداری تهران قرار گیرد تا با استقرار دستگاههای بایومتریک نسبت به شناسایی کودکان بی هویت اقدام لازم به عمل آید.
- مقرر شد قبل از زایمان در بیمارستان اظهارات مادر که می تواند به شناسایی هویت کودک کمک کند توسط کارشناسان مربوطه ثبت شود.
-مقرر شد بعد از زایمان ، مادر به همراه مددکار بیمارستان به دادسرای ناحیه 25 معرفی شود تا بر اساس اظهارات مددکار و مادر، قاضی محجورین و صغار بعد از تشکیل پرونده جهت دستور صدور یا عدم صدور شناسنامه رای صادر نماید.
-مقرر شد اداره کل تعاون، کار، رفاه و اجتماعی بر اساس قانون و همین طور طرح تقسیم کار ملی برای مبارزه با آسیب های اجتماعی از طریق سازمان های مردم نهاد و دیگر نهادها و ارگان های مرتبط نسبت به شناسایی کودکان فاقد هویت اقدام نماید. مسئولیت نظارت و پیگیری برعهده فرمانداری تهران می باشد.
-مقرر شد اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران نسبت به شناسایی کودکان بی هویت اتباع خارجی و همکاری با مجتمع فوریت های خدمات اجتماعی شهر تهران اقدام لازم به عمل آورد
-مقرر شد جلسه ای با سمن ها برای همکاری در شناسایی کودکان بی هویت برگزار شود.
9-تشکیل جلسه ساماندهی کودکان بلاهویت در بدو تولد در دفتر امور بانوان و خانواده استانداری در تاریخ7-2- 97 با مصوبات ذیل:
- مقرر شد جهت تسریع در روند هویت یابی کودکان بی هویتی که در بیمارستان ها متولد می شوند،ثبت احوال استان به صورت آنلاین و لحظه ای اجازه استفاده از اطلاعات هویتی مادر (جهت استعلام) را در اختیار مددکار بیمارستان قرار دهد.
- مقرر شد برای رصد تخصصی و منظم مصوبه (الف)،کمیته ای از ادارات مربوطه (ثبت احوال،بهزیستی،دادگستری و فرمانداری تهران) با ریاست مدیرکل امور بانوان استانداری تشکیل شود.
فرمانداری تهران:
درطی سالهای گذشته این فرمانداری در خصوص مسائل وآسیب های اجتماعی کودکان بی هویت اقداماتی را به شرح ذیل در پیگیری نموده است:
-بازدید از مراکز و بیمارستانهای که بیشترین کودکان در آنها به دنیا می‌آیند.
-بازدید و بررسی عملکرد مراکزی که نگهداری این کودکان را بر عهده دارد(مراکز بعثت،هاجر و شهدای افسریه)
-بازدید از محلاتی که بیشترین موارد در خصوص کودکان بی هویت اعلام شده است(شوش وهرندی)
-بازدید از مراکز قضایی ویژه رسیدگی به پرونده های ارجاعی این کودکان (سرپرستی دادسرای ناحیه 25)
-استفاده از نظرات ودیدگاه های کارشناسان حوزه آسیب ها در خصوص کودکان بی هویت وآسیب های بعدی آن.
همچنین موضوع کودکان بی هویت در طی چندین سال اخیر در کمسیون ارتقاء امنیت اجتماعی در حال پیگیری بوده است که پس از فعالیت مجتمع فوریت های خدمات اجتماعی شهر تهران قرار شده که در این مرکز انجام شود و همچنین درجلسه شورای ثبت وقایع حیاتی در مورخ 7-11-96 که در سالن جلسات این فرمانداری بر گزار گردید،مقرر شد اداره کل ثبت احوال استان تهران واداره کل ثبت اسناد تهران خلاء های قانونی در خصوص اسناد هویتی تهیه و ارائه نمایند. بیشترین کودکان فاقد هویت مربوط به ازدواج اتباع بیگانه با دختران ایرانی می باشند که بایستی راهکارهایی در این خصوص اندیشیده شود و همچنین مقرر گردید موضوع مادرانی که دارای سند ازدواج نیستند وکودکان بی شناسنامه و بدون هویت به دنیا می‌آورند، از طریق اداره کل های ذکر شده و با حضور نمایندگان دستگاه های عضو مجتمع فوریتهای خدمات اجتماعی شهر تهران رسیدگی گردد.
برخی از قوانین مرتبط با بحث تابعیت:
-ماده 993 قانون مدنی: ولادت هر طفل باید ظرف مدت معین و به روشی که طبق قوانین و یا نظام های مخصوصه مقرر است به دایره سجل احوال اطلاع داده شود.
-ماده 976 قانون مدنی: مبنی بر اعطای تابعیت از طریق سیستم خون یا تابعیت نسبی فقط از طریق پدر
-ماده 1060 قانون مدنی: ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردی هم که منع قانونی ندارد،موکول به اجازه مخصوص از سوی دولت ایران است" توضیح اینکه این اجازه توسط وزارت کشور(عمدتا از طریق دفاتر امور اتباع و مهاجرین خارجی) صادر می شود.
-قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب 2-7-1385.»
