بیماری افزایش فشار خون در بیشتر موارد علامت مشخصی ندارد و قاتل خاموش نامیده می‌شود و حدود یک پنجم مردم کشور ما نیز مبتلا به این بیماری هستند. با افزایش میانگین سنی ایران، شیوع بیماری‌های غیر واگیر مانند پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی – عروقی و سرطان‌ها رو به افزایش است و بروز این بیماری‌ها نیز ارتباط مستقیمی با مصرف زیاد نمک دارد.
سازمان جهانی بهداشت میزان نمک مجاز مصرفی، کمتر از پنج گرم یعنی کمتر از یک قاشق مرباخوری در روز برای افراد کمتر از ۵۰ سال اعلام کرده است. افراد بالای ۵۰ سال و بیماران قلبی و مبتلا به فشار خون بالا باید کمتر از سه گرم در روز نمک مصرف کنند. با توجه به این موضوع به مردم توصیه می‌شود تا حد امکان، نمک مصرفی خود را کاهش دهند البته نمک مصرفی آنان باید از نوع تصفیه شده یددار باشد. باید توجه کرد که نمک تصفیه یددار به همان اندازه سایر نمک‌ها موجب افزایش فشار خون می‌شود.
خطر بروز بیماری‌های قلبی در افراد مبتلا به فشار خون چقدر است؟
بیماری‌های غیرواگیر از جمله بیماری پرفشاری خون، قابل پیشگیری و مهمترین اقدام در این زمینه کاهش مصرف نمک است. این بیماری می‌تواند از دوره کودکی آغاز شود و مهمترین عامل بروز بیماری‌های قلبی عروقی در جامعه ما است. خطر بروز بیماری‌های قلبی عروقی در افراد مبتلا به پرفشاری خون ۳.۳ برابر افراد با فشار خون طبیعی است. کاهش مصرف نمک در حد ۵ گرم در روز (حد مجاز مصرف)، خطر بیماری‌های قلبی را ۱۸ درصد و خطر سکته مغزی را ۲۴ درصد کاهش می‌دهد.
طبق اعلام کارشناسان مصرف بالای سدیم بیش از دو گرم در روز یا بیش از پنج گرم نمک در روز و مصرف ناکافی پتاسیم یعنی کمتر از ۳.۵ گرم در روز با افزایش فشار خون و افزایش خطر بیماری‌های قلبی – عروقی و سکته مغزی ارتباط دارد. تخمین زده می‌شود که اگر همه افراد در دنیا به اندازه توصیه شده نمک مصرف کنند می‌توان از مرگ ۲۵ میلیون نفر در سال پیشگیری کرد. سازمان جهانی بهداشت نیز هدف اصلی خود را کاهش ۳۰ درصدی مصرف نمک در دنیا تا سال ۲۰۵۰ اعلام کرده است.
طبق اعلام معاونت بهداشت وزارت بهداشت، پوکی استخوان یکی از مشکلات شایع سلامت در کشور ما است. بر اساس مطالعات انجام شده، سالیانه ۴۷۲ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر افراد بالای ۵۰ سال در کشور یعنی ۵۱ هزار نفر به علت پوکی استخوان دچار شکستگی استخوان لگن می‌شوند. با توجه به تعداد شکستگی‌های استخوان ران ناشی از پوکی استخوان، سالانه حداقل ۳۳ میلیارد ریال فقط هزینه ناشی از شکستگی گردن استخوان ران به کشور تحمیل می‌شود. برای پیشگیری از پوکی استخوان نیز توصیه می‌شود مردم مصرف نمک خود را کاهش دهند.
نان، منبع مهم مصرف نمک در ایران
مطالعات انجام شده نشان داده است که مصرف غذاهای کم نمک در دختران در سنین بلوغ خطر ابتلا به پوکی استخوان در سنین میانسالی را کاهش می‌دهد. مصرف ناکافی شیر، لبنیات و مصرف زیاد نمک دو عامل مهم در بروز پوکی استخوان هستند. باید توجه کرد حتی اگر نمک به غذا اضافه نشود، غذای شما حاوی مقادیر قابل توجهی سدیم یا ماده موثر نمک است.
۵۴ درصد معادل بیش از نیمی از نمک مصرفی خانوارهای ایرانی هنگام طبخ یا صرف غذا در منزل به آن اضافه می‌شود. مصرف نمک زیاد موجب بروز بیماری‌های خطرناکی مانند بیماری‌های قلبی – عروقی، دیابت، چاقی، سرطان معده، پوکی استخوان، سنگ کلیه، مشکلات کبدی و آسم می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده است که غذاهای نمک سود شده یکی از علل ابتلا به سرطان معده است. بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت،اگر در ۱۰۰ گرم یک محصول غذایی بیشتر از ۱.۵ گرم نمک وجود داشته باشد، پر نمک و اگر این مقدار کمتر از سه دهم گرم باشد کم‌نمک تعریف می‌شود.
از آنجا که نان مهمترین غذای مصرفی مردم ایران است، درصد قابل توجهی از نمک دریافتی مردم کشور ما از نان است. طبق تحقیقات انجام شده، پنیر یکی از منابع اصلی دریافت نمک ایرانیان است. به همین دلیل پنیرهای فله‌ای نسبت به پنیرهای بسته بندی شده نمک بیشتری دارند. غذاهای کنسروی حاوی نمک زیادی هستند، مصرف آنها باید کاهش داده شود و در صورت مصرف، از انواع کم نمک آن ها استفاده شود. برای طعم دادن به غذا، به جای نمک از چاشنی‌های دیگر مثل سبزی‌های معطر، سیر و آبلیمو استفاده شود همچنین به برچسب تغذیه‌ای محصولات غذایی از نظر میزان نمک (سدیم) توجه شود.
چگونه مصرف نمک را کاهش دهیم؟
اگر به تدریج مقدار نمک افزوده شده به غذا را کاهش دهید ظرف چند هفته ذائقه شما به غذای کم نمک عادت می‌کند. از غذاهای کم نمک یا بی نمک که برای کودک درست می‌کنید هرگز نچشید تا ذائقه خود را در طعم غذای کودک دخالت ندهید. مصرف گوشت‌های فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس که حاوی نمک زیادی است به حداقل برسد.
از منابع مهم نمک، تنقلات شور مانند چیپس، پفک، انواع ساندویچ‌ها و غذاهای آماده، سس کچاپ، بیسکوییت، غذاهای بسته بندی شده وکنسروی است. مصرف غذاهای تهیه شده در منزل وتنقلات سالم مثل میوه، آجیل خام و بدون نمک، ساندویچ‌های تهیه شده در منزل) در مدارس و مهدکودک‌ها جایگزین مناسبی برای غذاهای آماده هستند. به جای نمک از چاشنی‌های جایگزین مانند آب لیمو، آب نارنج و آبغوره کم نمک و سبزی‌های معطر استفاده شود.
به مردم توصیه می‌شود نمکدان را از سفره و میز غذای خود حذف کنند و به جای تنقلات شور به فرزندان خود میوه و آجیل خام بدهند. همچنین تاکید شده است که فرزندان خود را از کودکی به مصرف غذای کم نمک عادت دهند و در صورتی که فشار خون بالا دارند نمک دریافتی خود را با نظر پزشک یا متخصص تغذیه بسیار محدود کنند.
به افراد بالای ۵۰ سال نیز توصیه می‌شود اگر با مشکل فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی – عروقی مواجه هستند، نمک مصرفی خود را به کمتر از سه گرم در روز معادل نصف قاشق مرباخوری کاهش دهند. تجربه کشورهای موفق نشان داده است با کاهش مصرف نمک در جامعه، هزینه‌های درمانی کاهش قابل توجهی یافته است.
