دیابت شایع‌ترین علت قطع اندام تحتانی به جزء موارد تصادف‌ها است. کاهش سن ابتلاء به دیابت و درگیری بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن پای دیابتی، باعث کاهش سن از کار افتادگی و نهایت مرگ زودرس در این بیماران می‌شود. سایر موارد زخم‌های مزمن از جمله زخم بستر و زخم‌های وریدی و شریانی نیز از شیوع بالایی در کشور برخوردار بوده و نیاز کشور در خصوص آموزش گروه‌های متخصص در حوزه پیشگیری و درمان زخم‌های مزمن بیش از پیش احساس می‌شود.
طی سال‌های اخیر، پژوهشگران و متخصصان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران و پژوهشکده فناوری زخم و ترمیم بافت، سعی کرده‌اند در کنار طراحی سیستم‌های درمانی و آموزش مناسب برای ارایه خدمات تخصصی استاندارد به این گروه از بیماران، با مطالعه بر روی روش‌های جدید و نوین ضمن انتقال فن آوری‌های مورد نیاز در این بخش، در کنار مطالعات سلولی و بر پایه شناسایی رفتارهای سلولی و گیرنده‌های سطحی، روش‌های جدیدی را برای ترمیم زخم ایجاد معرفی کنند. این روش‌های نوین نه تنها مبتنی بر یافته‌های جدید علمی بوده، بلکه با بهره گیری از پتانسیل‌های بومی و طب ایرانی نیز سعی به درمان زخم‌های صعب العلاج کنند. ایجاد چرخه پرورش، تولید، استریل سازی لاروهای نوعی مگس و آموزش به تیم‌های تخصصی پزشکی موجب شد که برای اولین بار در کشور، استفاده از لاروهای درمانگر به صورت کاملا علمی و مبتنی بر شواهد راه اندازی شود. راه‌اندازی اولین بخش تخصصی لارو درمانی در سال 94 در مرکز جامع ترمیم زخم و بافت جهاد دانشگاهی را می توان از دستاوردهای آن دانست. همجنین بهینه سازی و استفاده اولین پانسمان مدرن تولیدی کشور که توسط شرکت‌های دانش بنیان طراحی شده بود در این مرکز در قالب کارآزمایی‌های بالینی مورد بررسی و نتایج آن انتشار یافت. استفاده از پتانسل‌های سلول درمانی و سلول‌های بنیادی در جهاد دانشگاهی برای ترمیم زخم، زیست فناوری و زیست نشانگرها در این حوزه، استفاده از آب غنی شده با دی اکسید کربن برای اولین بار در کشور و فناوری اپتیک و فتونونیک مواردی هستند که در این مرکز جهت تسریع روند ترمیم زخم‌های مزمن در کنار درمان استاندارد مورد بررسی قرار گرفته است.
این مرکز سال 1394 باهدف راه اندازی و ارایه خدمات به بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن از جمله زخم پای دیابتی مرکز ترمیم و زخم باف جهاد دانشگاهی تاسیس شده است و هم اکنون این مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی سعی دارد با توجه به پتانسیل‌های بومی و برپایی آخرین دانش موجود و فناوری‌های حاضر، خدمتی در ترمیم زخم‌های صعب العلاج و به خصوص بحث پیشگیری از قطع عضو بیماران در ایران ارایه بدهد. کسب چنین دستاوردهایی باعث شد تا گفتگویی با دکتر غلامرضا اسماعیلی جاوید، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران ، مدیر مرکز ترمیم و زخم بافت جهاد دانشگاهی و مدیر اولین بخش تخصصی ماگوت تراپی کشور انجام دهیم.
کدامیک از زخم‌های مزمن در این مرکز قابل درمان هستند؟
هدف از تاسیس این مرکز ارایه راهکارهای موثر درمانی به صورت سرپایی برای بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن است. متاسفانه به دلیل بستری‌های طولانی مدت این بیماران در بیمارستان و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های درمانی و به‌دلیل شیوع روزافزون این نوع زخم‌ها، مرکز ترمیم زخم جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران درصد ارایه برنامه‌های پیشگیری و درمانی سرپایی برای این دسته از بیماران است. باوجوداینکه در این مرکز تمامی زخم‌ها مورد بررسی و مراقبت قرار می‌گیرند ولی بیشتر مراجعه کنندگان به این مرکز را بیماران مبتلا به زخم پای دیابتی تشکیل می‌دهند.
هم اکنون چند درصد مردم ایران مبتلا به دیابت و زخم پای دیابتی هستند؟
هر چند آمار دقیقی از ابتلاء به دیابت در ایران وجود ندارد ولی با برآوردهای انجام شده، شیوع دیابت در ایران بین 10 تا 15 درصد عنوان شده است. تقربیا بیش از نیمی از بیماران دیابتی در طول زندگی دچار اختلال حس در اندام تحتانی خود شده که این بیماران در معرض خطر ابتلاء به عوارض پای دیابتی و قطع عضو قرار دارند. برآوردها حاکی از سالیانه در حدود پنجاه هزار قطع انگشت یا اندام تحتانی بیماران دیابتی در کشور است. طولانی شدن بستری در بیمارستان‌ها و از کارافتادگی و مرگ زودرس در این دسته از بیماران می‌تواند بیانگر فاجعه‌ای باشد که در آینده با آن درگیر خواهیم بود. بنابراین یکی از وظایف ملی و حرفه‌ای پژوهشگران و متخصصان جهاد دانشگاهی این است که بتوانند با ارایه سیستم‌های پیشگیری و درمانی مناسب نسبت به کاهش آسیب‌ها اقدام کنند.
تقربیا بیش از نیمی از بیماران دیابتی در طول زندگی دچار اختلال حس در اندام تحتانی خود شده که این بیماران در معرض خطر ابتلاء به عوارض پای دیابتی و قطع عضو قرار دارند
مرکز ترمیم زخم و بافت جهاد دانشگاهی علوم پزشکی دانشگاه تهران پس از گشایش و راه اندازی این مرکز به کدام دستاوردهای مهم علمی دست یافته است؟
مرکز ترمیم زخم و بافت جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران در کنار وظایف آموزشی و پژوهشی یک مرکز انجام مطالعات کارآزمایی بالینی یا CRO (Contract research organization)است؛ در کنار خدمات استانداردی که ما به بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن ارایه می دهیم، دستاوردها و فن آوری‌های ارایه شده توسط پژوهشگران واحد علوم پزشکی تهران و سایر و مراکز صنعتی و دانشگاهی در حوزه تشخیص و درمان زخم‌های مزمن با ملاحظات کمیته‌های اخلاق در پژوهش کشوری و ثبت در مرکز کارآزمایی بالینی ایران طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و رعایت تمامی موازین اخلاقی حوزه پزشکی، تحقیقات اخلاق در علوم زیستی و پزشکی مورد ارزیابی قرار می گیرد. از دستاوردهای شاخص این مرکز می تواند به انجام طرح پژوهشی لارودرمانی زخم‌های مزمن، استفاده از کسیه های زیستی (بیوبگ) در ترمیم زخم، استفاده از فن آوری‌های اپتیک و فتونیک در تسریع روند بهبود زخم، مراحل اولیه پیوند سلول‌های بنیادی از افراد سالم به بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن، انجام کارآزمایی بالینی زخم پوش‌های مدرن تولید شرکت‌های دانش بنیان و سایر مراکز تحقیقاتی کشور، فن آوری کربوتراپی در درمان زخم‌های ایسکمیک و استفاده از پتانسیل‌های زیست فناوری در تشخیص و پیش آگهی زخم‌های مزمن اشاره کرد.
در کنار پژوهش‌های انجام شده، می توان به برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و کارگاه‌های مهارتی ویژه پزشکان و پرستاران حوزه ترمیم زخم اشاره کرد. از اهداف عالی این مرکز، آموزش و ارتقاء توانمندی گروه‌های پزشکی علاقمند در ترمیم زخم است. تاکنون بالغ بر 200 پزشک و پرستار طی دوره‌های آموزشی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران در کنار این مرکز توانسته است تربیت و در خدمت سیستم درمانی کشور قرار دهد. همکاری در راه اندازی مراکز مشابه در سایر مناطق تهران و ایران نیز از دیگر دستاورهای مرکز به شمار می رود.
چه عامل و نیازی باعث شد تا سراغ تولید پانسمان های مدرن بروید؟
به طور میانگین، ترمیم زخم‌های مزمن زمان‌بر بوده و بر اساس علت ایجاد آن، وسعت و منطقه درگیری حتی در صورت ارایه درمان مناسب و استاندارد بیش از چند ماه به طول می‌انجامد. روش‌های سنتی و متداول محدودیتهای داشته و برای کاستن زمان درمان و بالطبع آن کاهش هزینه‌های مالی و انسانی آن ضروری است که از فن آوری‌های نوین از جمله زخم پوش یا پانسمان‌های نوین و مدرن استفاده شود. در سال‌های گذشته این نوع پانسمان همگی از خارج تهیه می شد و در برخی از موارد بسیار گرانقیمت بودند. اخیرا پژوهشگران مختلفی در دانشگاه‌های و در رشته‌های فنی مهندسی، پلیمر و مهندسی بافت این خلاء را حس کرده و در قالب شرکت‌های دانش بنیان به تولید این نوع پانسمان‌ها پرداخته اند. مرکز جامع ترمیم زخم با استفاده حداکثری از این توان داخلی، ضمن ارزیابی پانسمان‌های نوین، در صورت اثبات کارآیی آنها ، به ترویج و آموزش درمانگران و بیماران از نحوه استفاده از این نوع پانسمان‌ها اقدام کرده‌اند. اخیرا نتایج یک نوع پانسمان حاوی کیتوزان و کلاژن در این مرکز انتشار یافته است و مجوز استفاده از آن نیز توسط اداره تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت صادر شده است.
در بحث سلول درمانی نیز این مرکز ورود پیدا کرده است؟
بله. به طور کلی جهاد دانشگاهی پیشرو و پایه گذار مباحث مرتبط با سلول درمانی و سلول‌های بنیادی در کشور است. شاخص ترین پژوهشگاه در این حوزه نیز می توان به پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی اشاره کرد که بیش از دو دهه در حوزه سلول‌های بنیادی و سلول درمانی مشغول به فعالیت هستند. در سال‌های اخیر نیز سایر مراکز جهاد دانشگاهی از جمله پژوهشگاه ابن سینا، جهاد دانشگاهی خراسان رضوی و جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران در این حوزه وارد شده‌اند. مرکز جامع ترمیم زخم و بافت جهاد دانشگاهی در حال حاضر در حال انجام یک کارآزمایی بالینی پیوند سلول‌های بنیادی مشتق شده از بافت چربی بر روی بیماران مبتلا به زخم مزمن است. همچنین این مرکز با همکاری پژوهشگران و اعضای هیات علمی درصد تولید یک نوع پانسمان حاوی سلول‌های بنیادی برای ترمیم این نوع زخم‌ها با همکاری دانشگاه‌های فنی هستند.
