به موجب ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه ای، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که متشکل از ۱۲ عضو از هر یک از قوای سه گانه است، مسئولیت تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را بر عهده دارند. تارنماهای حاوی مصادیق مجرمانه، از طریق گزارشات مردمی ، واحدهای رصد فضای مجازی و رباتهای هوشمند شناسایی و به کارشناسان مربوطه جهت بررسی ارجاع می گردد. سپس نظر کارشناسی نهادهای عضو کارگروه در هر موضوع با توجه به تخصص آن نهاد اخذ و جمع بندی نظرات به دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق واصل شده سپس تارنماهای رصدشده توسط کارشناسان حقوقی از حیث تطابق با قوانین کشور بررسی و بر این اساس اقدام می گردد.
عناوین مصادیقی که از نظر کارگروه، مجرمانه تشخیص داده شده اند در فهرستی بصورت عمومی منتشر و چنانچه تغییراتی در این فهرست به تصویب برسد ، از طریق دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و پایگاه اطلاع رسانی کارگروه به اطلاع عموم می رسد. ثبت در ساماندهی اجباری نیست و هیچ تارنمایی صرفاً به دلیل عدم ثبت در ستاد ساماندهی پایگاه های اینترنتی ایرانی فیلتر نمی شود.
این سوال همواره از سوی کاربران مطرح بوده که آیا نمی شود قبل از فیلتر به مدیر سایت اطلاع داده شود تا خودش محتوای غیرمجاز را حذف کند و سایتش فیلتر نشود؟ در پاسخ باید گفت درصورتیکه امکان تماس با مدیر تارنما وجود داشته باشد، تلاش می شود قبل از پالایش به مدیر تارنمای مربوطه اطلاع داده شود. بنابراین بر اساس مصوبه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، به کلیه تارنماهایی که اطلاعات تماس خود را در سامانه ستاد ساماندهی پایگاه های اینترنتی وزارت ارشاد به ثبت برسانند چنین تسهیلاتی درنظر گرفته می شود.
بطوریکه با ثبت نهایی تارنما در پایگاه ستاد ساماندهی، درصورتیکه محتوای مجرمانه در تارنمای ثبت شده یافت شود ابتدا به مسئول آن تارنما اخطار و تذکری مبنی بر حذف آن محتوا از طریق ایمیل به پست الکترونیکی مدیر تارنما ارسال می شود. در صورتیکه مدیر تارنمای مربوطه در زمان کوتاهی اقدام به رفع اثر و حذف محتوای مجرمانه کند، هیچگونه اقدامی درخصوص فیلتر یا مسدودسازی آن انجام نخواهد شد. اما چنانچه مدیر تارنما به تذکر ارسالی بی توجهی کرده و از حذف محتوای مجرمانه امتناع کند، تارنمای مذکور فیلتر می شود. البته در مواردی که دستور مقام قضایی رسیدگی کننده به پرونده مبنی بر فیلتر تارنما صادر شده باشد یا تشخیص داده شود که فعالیت سایت اساسا مجرمانه بوده (مانند سایت های فیلترشکن و ...) ،و مدیر سایت تعمدا به انتشار محتوای مجرمانه اقدام کرده است آن تارنما بدون تذکر فیلتر می گردد.
تارنماها به استناد چه قانونی فیلتر می شوند؟
تارنماها به استناد فهرست مصادیق محتوای مجرمانه موضوع ماده ی ۲۱ قانون جرائم رایانه ای و یا دستور مقام قضایی فیلتر می شوند. این فهرست چکیده و احصا شده از قوانین مدون کشو مانند قانون مجازات اسلامی ، قانون مطبوعات، قانون جرائم رایانه ای و ... است که در بندهای هشتگانه آن، به مواد قانونی مورد استناد اشاره شده است.
چگونه تارنمای خود را رفع فیلتر کنیم ؟
در پرتال خدمات الکترونیک کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه بخش مخصوصی جهت رسیدگی به درخواست رفع فیلتر و شکایات مردمی به نشانی rafefilter.internet.ir طراحی شده است که می توان از طریق فرم بر خط قرار گرفته شده در این نشانی درخواست خود را به کارگروه ارسال کرد.
در این سامانه به دو گروه درخواست رسیدگی می شود؛ گروه اول درخواست مدیران تارنماهای اینترنتی است. این اشخاص می توانند بعنوان مدیر سایت، درخواست رفع فیلتر و شکایت خود را به کارگروه تعیین مصادیق اعلام کنند و برای اینکه مشخص شود که آیا واقعا مدیر سایت مورد نظر هستند یا خیر ، ابتدا باید سایت خود را در ستاد ساماندهی پایگاه های ایرانی به ثبت رسانده و سپس با شناسه کاربری و کلمه عبوری که در ساماندهی به ثبت رسیده است درخواست رفع فیلتر تارنمای خود را ثبت می کنند.
گروه دوم در مورد پایگاه های عمومی خارجی است که ممکن است از طرف مدیر آن سایت خارجی درخواست رفع فیلتری مطرح نباشد ، اما کاربران ایرانی به دلایلی ممکن است نیازضروری به اطلاعات و محتوای مندرج در آن تارنما داشته باشند. در چنین مواردی شهروندان می توانند بعنوان کاربر (استفاده کننده) سایت فیلتر شده ، درخواست رفع فیلتر تارنمای مورد نظر را از طریق درگاه مذکور مطرح کنند.
در ادامه مدیران تارنماهای فیلتر شده می توانند با همان شناسه کاربری و رمز عبور خود، وضعیت درخواست رفع فیلتر خود را پیگیری کنند در اینصورت پس از استعلام از نهادهای مربوطه عضو کارگروه و کسب موافقت اولیه، نمونه هایی از مصادیق مجرمانه موجود در تارنمای متخلف به مدیر سایت اعلام می شود و مدیر سایت نسبت به حذف آنها و سایر موارد مشابه اقدام می کند. در صورت تایید حذف کلیه موارد مجرمانه ، مدیر تارنما فرم تعهدنامه مربوطه (مبنی بر تعهد به نظارت بیشتر بر تارنمای خود) را بصورت الکترونیکی تکمیل و امضا می‌کند و پس از این مرحله تارنمای مذکور رفع فیلتر می گردد.
در درگاه خدمات الکترونیک کارگروه بخش مخصوصی جهت رسیدگی به درخواست معرفی تارنما در پیوندها ایجاد شده است افراد متقاضی می توانند از طریق این نشانی با مطالعه ضوابط و شرایط مندرج در این بخش ، درخواست معرفی سایت خود را مطرح کنند. این درخواست ها توسط کارشناسان مربوطه بررسی شده و در صورتی که سایت مذکور حائز امتیازات لازم گردد، در دسته بندی مربوطه بر روی پایگاه پیوندها به عنوان سایت مفید به مردم معرفی می گردد.
آیا نهاد یا سازمانی می تواند بدون اجازه کارگروه دستور فیلتر یا مسدودسازی صادر کند؟
طبق اطلاعات سایت تعیین مصادیق محتوای مجرمانه بر اساس مواد ۲۱ تا ۲۳ قانون جرائم رایانه ای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه جهت هماهنگی نهادهای مختلف در انجام مأموریت های قانونی و با حضور نمایندگان این نهادها تشکیل شده است. لذا هرگونه دستوری مبنی بر فیلتر، مسدودسازی و یا هر اقدام قانونی دیگری در زمینه ی جرائم رایانه ای از طریق این کارگروه اعلام خواهد شد.
البته چنانچه شکایت خصوصی از تارنمایی در یکی از محاکم یا مراجع قضایی مطرح گردد ، مقام قضایی رسیدگی کننده به پرونده نیز می تواند دستور پالایش یا مسدودسازی تارنمای مربوطه را صادر کند. بجهت ایجاد هماهنگی، اکثر این دستورات نیز از طریق دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که در دادستانی کل کشور مستقر است ، ابلاغ می گردند.
طبق اصل ۳۵ قانون اساسی، حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد. از طرفی براساس تبصره ۲ ماده ۲۲ قانون جرایم رایانه ای، پالایش محتوای مجرمانه موضوع شکایت خصوصی صرفا با دستور مقام قضایی رسیدگی کننده به پرونده انجام خواهد شد و کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مجاز به رسیدگی به دعاوی خصوصی افراد نیست. لذا افراد در این گونه موارد می توانند از طریق دادگاهها و دادسراهای سراسر کشور و یا بطور خاص از طریق دادسرای ویژه جرایم رایانه ای اقدام کنند.
بنا براعلام قطعا یکی از اصلی ترین منابع نظارتی کارگروه ، گزارشات مردمی است. در سالهای گذشته تعداد زیادی گزارش مردمی درخصوص مشاهده محتوای مجرمانه از طریق پست الکترونیکی و یا بخش گزارش سایت پیوندها به دبیرخانه کارگروه واصل شده است و این موضوع بیانگر نقش ارزنده و قابل تقدیر مردم در سالم سازی فضای مجازی می باشد. درحال حاضر نیز شهروندان می توانند از طریق بخش درخواست فیلتر درگاه خدمات الکترونیکی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه ، ضمن مشخص کردن موضوع جرم ، نشانی تارنماهای غیر مجازی که مشاهده کرده اند را به دبیرخانه کارگروه گزارش کنند. این گزارشات توسط کارشناسان مربوطه بررسی شده و سپس مراحل چندگانه کارشناسی را طی می‌کند و در صورتیکه در تمامی مراحل تایید شود، تارنمای مورد نظر پالایش خواهد شد.
