عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، عملکرد این پروژه را با چند جمله ساده، زیر سوال برد: "برنامه‌ای که برای یوز داشتند جواب نداده و باید عوض شود." جملاتی که دستکم طی دو سال گذشته بارها به نقل از کارشناسان، متخصصان و فعالان حیات وحش و با استدلال‌هایی مشابه در رسانه‌ها و فضای مجازی منعکس شده و مهمترین دلیل آن، انحصاری شدن مقوله حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است. یک گونه جانوری نادر که اکنون تنها در زیستگاه‌های ایران به جا مانده و باید کانون توجه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته باشد اما برعکس، طی سال‌های گذشته، تمام فعالیت‌های مرتبط با آن، اعم از پایش، حفاظت، فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی به دست مدیر پروژه حفاظت از یوز، یعنی یک شخص حقیقی و نه یک مقام رسمی دولتی سپرده شده است.
عدم شفافیت، عامل سلب اعتماد از پروژه حفاظت از یوز
اظهارات ضد و نقیض منتشر شده درباره یوز، یکی از عوامل عمده سلب اعتمادها از پروژه حفاظت از یوز و مدیر آن است. آذر سال 94، در مراسم روز جهانی یوز، معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، خبر از مشاهده 18 توله یوز از آغاز سال داد و گری‌لوییس، نماینده سازمان ملل متحد با بیان اینکه سازمان ملل دو میلیون دلار اعتبار به پروژه یوز اختصاص داده از معکوس شدن روند انقراض یوز ابراز خرسندی کرد. ادعای مشاهده 18 توله یوز اما ساعاتی بعد با پیگیری فعالان محیط زیست و رسانه‌ها کذب از آب درآمده و این پرسش به میان آمد که چه کسی آمار نادرست در اختیار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست قرار داده است؟ سرانجام چند روز بعد هومن جوکار، مدیر پروژه یوز، این آمار رویایی را اشتباه لفظی خواند و با توضیح اینکه این نوع اشتباهات در مصاحبه‌ها کاملاً رایج و طبیعی است، کل یوزپلنگ‌های شناسایی شده از ابتدای سال، اعم از مادر و توله را 18 قلاده اعلام کرد. آماری که دیگر نمی‌توانست گواهی بر معکوس شدن روند انقراض یوز به حساب بیاید و علاوه بر آن همچنان توسط برخی کارشناسان محیط زیست غیرواقعی دانسته شد. این در حالی است که آمار کذب تصویربرداری از 18 توله یوز در وب سایت سازمان ملل هرگز اصلاح نشد و احتمالا جامعه جهانی همچنان ادعای رویایی معکوس شدن روند انقراض یوزپلنگ آسیایی را مدیون کمک‌های سازمان ملل به پروژه حفاظت از یوز می‌داند.
جوکار همچنین کمک دو میلیون دلاری سازمان ملل متحد را هم اشتباه نماینده سازمان ملل در مراسم روز جهانی یوز دانست و کل اعتبار اختصاص داده شده به یوز را یک میلیون و پانصد و پنجاه هزار دلار اعلام کرد. تا این پرسش را پیش بکشد که چرا "مشاهده 18 توله یوز طی یک سال"، "دریافت اعتبار دو میلیون دلاری" و "معکوس شدن روند انقراض یوز"، که در مراسم روز جهانی یوز مطرح شده بود، هر سه طی چند روز اشتباه از آب درآمد؟
از سوی دیگر به دنبال تشکیل کمپین یوز تا ابد که برای خرید آغل‌های پارک ملی توران، اعانه مردمی جمع می‌کند، این پرسش پیش آمد که چرا اعتبار 85هزار یورویی که 4 سال پیش پروژه یوز با همراهی یک سمن محیط زیستی به نام انجمن یوزپلنگ ایرانی از نهادهای بین‌المللی دریافت کرده تا آغل‌های پارک ملی توران را خریداری کند تا کنون صرف این اقدام نشده. پرسشی که جوکار در پاسخ به آن با اشاره به کافی نبودن مبلغ 85هزار یورو اعلام کرد رای‌زنی‌ها با سمن محیط زیستی مذکور انجام شده تا این مبلغ در نهایت به کمک کمپین یوز تا ابد آمده و با اعانه‌های مردمی روی هم گذاشته شود. اما تنها چند روز بعد،انجمن یوزپلنگ ایرانی، اظهارات جوکار را تکذیب و اعلام کرد: هیچ صحبتی با انجمن درباره کمپین «یوز تا ابد» صورت نگرفته و انجمن هم قول در اختیار گذاشتن پول را نداده است.
پروژه حفاظت از یوز، ناکارآمد در حوزه حفاظت و پایش
از مقوله عدم شفافیت که بگذریم و دستاوردهای پروژه را مورد بررسی قرار دهیم چیزی به جز اقداماتی نمایشی تحت عنوان فرهنگسازی جالب توجه نخواهد بود. هومن جوکار می‌گوید بودجه‌های دریافتی پروژه، صرف اقدامات حفاظتی، پایش و مانیتورینگ، آموزش و آگاه‌سازی و توسعه معیشت‌های پایدار شده است. اما در حالی که همین پروژه دو عامل اصلی تهدیدکننده یوز را تصادفات جاده‌ای و دامپروری در زیستگاه‌های یوز عنوان می‌کند تا کنون نه جاده‌ای ایمن‌سازی شده و نه زیستگاهی از حضور دامداران و گله‌هایشان پاک شده است. بنابراین به جرات می‌توان گفت اقدامی در جهت حفاظت انجام نشده. پایش و مانیتورینگ هم که هدف اصلی از آن به دست آوردن جمعیتی حدودی از تعداد یوزپلنگ‌هاست تا کنون رضایتبخش نبوده چرا که به گفته مدیر پروژه، ارائه آمار از جمعیت یوز سخت‌ترین کار پروژه است و همین شده یک روز جمعیت یوز 70 اعلام می‌شود یک روز 60 یک روز 50 و یک روز کمتر از 40. حفاظت و پایش را که از اقدامات پروژه حذف کنیم، این سوال باقی می‌ماند که اعتبارات اختصاص یافته به پروژه یوز برای انجام چه اقدامی هزینه شده است؟
ارتباط مبهم مؤسسه‌ای خصوصی با پروژه دولتی یوز
از سوی دیگر اینکه هومن جوکار، مدیر پروژه دولتی حفاظت از یوز، همزمان خزانه‌دار موسسه خصوصی حیات وحش میراث پارسیان است، شبهاتی در زمینه ایجاد رانت به وجود آورده. فعالان محیط زیست سوال می‌کنند که چرا منطقه یک میلیون هکتاری توران به طور کامل در اختیار موسسه حیات وحش میراث پارسیان قرار دارد و تمامی فعالیت‌ها از نصب دوربین، برآورد جمعیت، تحقیقات و برگزاری همایش‌ها و کارناوال‌های نمایشی در انحصار موسسه میراث پارسیان قرار گرفته در حالی که سایر تشکل‌ها حتی از امکان انجام یک پروژه تحقیقاتی در این منطقه بی‌بهره‌اند؟
حالا هم مدتی است این مؤسسه، با همکاری بازیگران سینما کمپینی تحت عنوان یوز تا ابد راه‌اندازی کرده. کمپینی که علی‌رغم داعیه مردمی بودنش پس از آنکه به دلیل عملکرد و اهداف غیرشفافش مورد انتقاد قرار گرفت دولتی از آب در آمد و مشخص شد با هماهنگی معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و پروژه حفاظت از یوز راه‌اندازی شده است. کمپینی که طبق اعلام دست‌اندرکارانش تلاش می‌کند برای خرید تعدادی آغل در پارک ملی توران، 800 میلیون تومان اعانه مردمی جمع کرده و رضایت دامداران را برای ترک پارک ملی توران جلب کند تا این زیستگاه یوز در غیبت گله‌های دام و سگ‌های گله، از امنیت لازم برای ادامه حیات یوزپلنگ‌ها برخوردار شود. اما چرا پارک ملی توران؟ آن هم در حالی که بزرگترین زیستگاه یوز پناهگاه حیات وحش نایبندان است و بنا به آمارهای ارائه شده توسط همین پروژه همواره از بیشترین جمعیت یوز برخورداربوده است. آیا فعالیت انحصاری مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان در پارک ملی توران را می‌توان عامل اصلی راه‌اندازی کمپین یوز تا ابد توسط این مؤسسه دانست تا این منطقه پس از خروج دامداران، هرچه بیشتر در انحصار این مؤسسه خصوصی دربیاید؟ کمپینی که هرگز به رسانه‌ها پاسخ نداد که بر اساس کدام برآورد هزینه، مبلغ 800 میلیون تومان را برای خارج کردن دامداران از پارک ملی توران مورد نیاز می‌داند. کمپینی که تا کنون بیش از 70 در صد از مبلغ مورد درخواست خود را از طریق کمک‌های مردمی جمع‌آوری کرده اما گزارشی شفاف از عملکرد خود و مدت زمانی که تا رسیدن به هدف خود لازم دارد ارائه نداده است. کمپینی که آخرین تیری است که از کمان پروژه حفاظت یوز رها شده تا با پاک‌سازی پارک ملی توران از حضور دامداران، از یک سو، این منطقه را برای مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان قرق کرده باشد و از سوی دیگر، کارآمدی خود را در ایجاد امنیت در یکی از زیستگاه‌های یوزپلنگ به اثبات رسانده باشد. اقدامی که تأمین منابع مالی آن جزو وظایف دولت است و تأمین آن از طریق جمع‌آوری اعانه مردمی، را نمی‌توان امتیازی در کارنامه پروژه حفاظت از یوز دانست.
چندی پیش به دنبال بالا گرفتن انتقادات نسبت به عملکرد انحصاری پروژه حفاظت از یوز و انفعال مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست در برابر آن، شبهات، انتقادات و پرسش‌های موجود را جمع‌آوری و طی گزارشی منتشر کرد و در پایان برای انتشار پاسخ مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست و یا مدیر پروژه اعلام آمادگی کرد. این پرسش‌ها و شبهات هرگز پاسخی از سوی مسئولان سازمان و مدیر پروژه یوز به همراه نداشته و همچنین تلاش‌های تسنیم برای گفت‌وگو با معاونت محیط زیست طبیعی سازمان و مدیران دفاتر ذی‌ربط این معاونت برای یافتن پاسخی شفاف به شبهات موجود تا کنون بی‌نتیجه مانده است.
پس از پیگیری‌های بسیار، بر اساس رسالت رسانه‌ای خود اکنون لازم می‌داند توجه نهادهای نظارتی را نسبت به عملکرد شبهه‌برانگیز یک پروژه دولتی و سکوت مطلق مسئولان محیط زیست کشور در برابر آن جلب کند. پروژه‌ای که به منظور حفظ نسل جانوری تشکیل شده که سالهاست به جز کشورمان، زیستگاه دیگری در جهان نداشته و علاوه بر محبوبیت ملی، به دلیل اهمیت ویژه‌اش برای مجامع بین‌المللی، از قابلیت ویژه‌ای در جذب اعتبارات بین‌المللی برخوردار است.
