زمانی که به سواحل شمال کشور می رویم، زیبایی های طبیعی مانند جنگل ، دریا و ساحل، چشم هر بیننده ای را خیره می کند.
انسان ها در طول تاریخ به جای حفظ و نگهداشت منابع طبیعی به نابودی آنها برای رسیدن به آرامش و آسایش خود دست زده اند.
شمال کشورمان علاوه بر جنگل های سرسبز دارای گونه های حیات وحشی است که شاید بتوان به جرات گفت از گونه های نادر در جهان است،گونه هایی مانند فک خزری که فقط در دریای خزر می توان آن ها را یافت.
اما اگر از این گونه نادر به خوبی حفاظت نشود، شاید همین افتخار نیز از ما گرفته شود.
فک خزری (سگ آبی ) یکی از پستانداران کمیاب آبزی دنیاست که فقط در دریای خزر و رودخانه های اطراف آن زندگی می کند.
پشت بدن فک خزری خاکستری وناحیه شکم آن سفید است که خال های تیره رنگ درشتی نیز در پشت حیوان وجود دارد.
فک خزری به طور میانگین 1.5 متر طول و 88کیلوگرم وزن دارد ویکی از کوچکترین انواع فک "هل" به شمار می رود.
جفت گیری این گونه در اواخر بهمن ماه با بروز جدال های سختی میان نرها آغاز می شود.
دوره بارداری فک خزری مانند اسب حدود یازده ماه است و در اواخر دی ماه سال بعد روی توده های یخی، یک یا دو بچه به دنیا می آورد .دوره شیر خوارگی بچه فک خزری به علت افزایش سرعت رشد حداکثر تا دوماه و نیم است.
فک ها در میان هزار نوع جاندار خزر، تنها پستاندار این دریا محسوب می شوند.فک ها جانوران با ارزشی هستند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می آورند و نابودی آن ها اکوسیستم خزر را به خطر می اندازد.
فک پستانداری است که درآب زندگی می کند وتنها برای زادآوری وگاهی برای استراحت به ساحل می آید.در خشکی بسیار کم تحرک ولی در آب بسیار فعال است و باکمک پاهای خود به سرعت شنا می کند.فک ها از دست هایشان برای حفظ تعادل استفاده می کنند.
بدن این پستانداران برای زندگی در آب تغییراتی کرده است .انگشتان دست و پاهای این گونه برای شنا کردن شبیه باله است.پاها در انتهای بدن و در امتداد دم قرار گرفته اند ،به همین دلیل فک ها نمی توانند به راحتی روی زمین راه بروند.
فک های دریای خزر، سالانه مهاجرت منظمی دارند.آن ها به دمای آب بسیار وابسته اند.وقتی دمای آب افزایش می یابد آن ها به بخش هایی که آب عمیق تر و سردتر دارد مهاجرت می کنند.
در سال های گذشته تعداد زیادی از فک ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار شدند.این گونه جانور به دلیل صید بی رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت تا پیش از یک قرن پیش، یک میلیون راس بود که این رقم متاسفانه در حال حاضر به 100 هزار راس رسیده است و در تقسیم بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در فهرست قرمز جانوران آسیب پذیر(AUCN )قرار گرفته است.
هرسال تعداد زیادی از این فک ها در تورهای ماهی گیران گرفتار می شوند.بعضی از ماهیگیران فکر می کنند که فک ها از ماهیان تجاری که منبع ارزشمندی برای آنها هستند، تغذیه می کنند به همین دلیل با مشاهده این گونه ها آن ها را می کشند.
با ذوب شدن یخ های بخش شمالی دریای خزر زیستگاه این پستاندار در حال نابودی است.
از عوامل کاهش جمعیت فک های خزری می توان به آلودگی های محیطی ، نوعی بیماری که از سگ سانان به این گونه منتقل می شود ،وجود سموم کلری "د.د.ت "که درسه نقطه باکو ،آستارا و تنکابن وجود دارد، سموم مواد پتروشیمی در روکش لوله های نفتی وکابل های انتقال انرژی و همچنین تورهای صیادان و کاهش جمعیت ماهی کیلکا اشاره کرد.
زنجیره غذایی آبزیان با تکثیر نوعی شانه دار ژله ای مهاجم به نام (نمیویسیس)که از طریق کانال ولگا – دن وارد خزر شده و اکوسیستم دریای خزر را بهم ریخته است، از بین رفته است که این مورد نیز یکی دیگر از عوامل کاهش 10 برابری جمعیت فک ها است.
شانه دار ژله ای مهاجم در دریای خزر از پلانکتونها تغذیه می کنند ،پلانکتون ها از آنجایی که غذای اصلی ماهی های کوچک کیلکا هستند کاهش چشمگیری داشته اند.ماهی کوچک کیلکا منبع تغذیه بسیاری از آبزیان از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای خزر است که با کاهش این ماهی، جمعیت آبزیان نیز کاهش می یابد.
فک ها در طبیعت نقش مهمی را ایفا می کنند، این موجودات دریایی با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن ها در اکوسیستم دریای خزر نقش موثری دارند و به علت خونگرم بودن می توانند وضعیت دریاچه بسته جهان را ازنظر آلودگی و حفاظتی حفظ کند.
کاهش جمعیت فک خزری به 100 هزار راس
پروین فرشچی معاون محیط زیست دریایی با بیان اینکه تنها پستاندار دریای خزر در حال انقراض است، گفت: فک خزری نیازمند حمایت و حفاظت است.
وی افزود: در شمال دریای خزر به علت شکار بی رویه این موجود، شاهد کاهش جمعیت آن بودیم و در آخرین سرشماری که در سال 2008 صورت گرفته،تعداد یک میلیون فک خزری به 100 هزارراس رسیده است.
فرشچی با اشاره به اینکه برای سرشماری این گونه که به صورت پراکنده است باید تجهیزات مدرن داشت واین نیزهزینه زیادی دارد، گفت: سرشماری فک خزری بسیار سخت است، به همین دلیل ازکشتی هایی که در مسیر تردد دارند خواسته می شود تا با دیدن این موجودات به ما اطلاع بدهند که بتوانیم برای بقای این گونه اقداماتی انجام بدهیم.
در شوروی سابق به علت استفاده مردم از پوست نوزادان فک سفید رنگ، این گونه در آن منطقه منقرض شد و همچنین در کشورهای حاشیه دریای خزر به علت استفاده از گوشت این پستاندار، دیگر اثری از این گونه در این کشورها باقی نمانده است.در سواحل کشور ایران نیز به دلیل اطلاعات کم صیادان، این گونه کم کم به انقراض می رود و پناهگاه این گونه اطراف شهرهای گلستان و میانکاله که یکی از زیستگاه های اصلی فک خزری محسوب می شود، در حال نابودی است.
براساس کشفیات جدید دانشمندان دانمارکی، فک ها به کمک استعداد ذاتی خود توانایی شناخت ستارگان را دارند تا از آن ها برای جهت یابی استفاده کنند .این موضوع همچنین در مورد جانورانی که در دریا زندگی می کنند، صدق می کند مانند لاک پشت ها که وقتی می خواهند به خانه بازگردند از نور ماه کمک می گیرند.
این کار از اولین روش هایی است که انسان ها در دریانوردی به کمک صورت های فلکی، برای شناسایی موقعیت خود در دریاها استفاده می کردند.
آنچه مسلم است،برای حفاظت از این پستاندار خزری باید فرهنگ سازی صورت گیرد تا شاهد نابودی این گونه نباشیم،نسل های آینده نیز سهمی از این موجودات زیبای جهان دارند.
