وقتی اعصابتان به هم می‌ریزد، ممکن است اختیار و کنترل‌تان را بر انجام دادن برخی رفتارها از دست بدهید؛ رفتارهایی که در حالت عادی هرگز انجام‌شان نمی‌دهید. جالب است بدانید عملکرد اندام و ارگان‌های بدن ما نیز تحت تاثیر انواع استرس‌ها ممکن است از حالت طبیعی خارج شود .
یکی از بهترین نمونه‌های این مساله، بروز بی‌اختیاری ادرار استرسی مثانه است که میلیون‌ها نفر بویژه خانم‌ها در دنیا به آن مبتلا می‌شوند. شاید خیلی از خانم‌ها از بیان مشکل خود به خاطر شرم و حیا امتناع کنند، ولی وقتی حین سرفه، عطسه، خندیدن یا ورزش و هر گونه فعالیت فیزیکی دچار بی‌اختیاری و نشت ادرار شده یا اگر با پر شدن مثانه دچار حالت اضطراب و ترس از ریزش و بی‌اختیاری ادراری می‌شوند باید با مراجعه به متخصص به فکر یافتن روش درمانی مناسب و موثر برای مشکل بی‌اختیاری ادرار خود باشند. جام‌جم در گفت‌وگو با دکتر مهری مهراد، ارولوژیست و نماینده انجمن نورویورولوژی بین‌المللی ایران مروری دارد بر علل بی‌اختیاری ادرار در خانم‌ها و آقایان و روش‌های پیشگیری و درمان آن .
بی‌اختیاری ادرار؛ چرا و به چه دلایلی؟
علل بی‌اختیاری ادراری در خانم‌ها معمولا به ضعف عضلات کف لگن به علت حاملگی‌های متعدد، زایمان‌های دشوار و بویژه زایمان طبیعی و یائسگی بازمی‌گردد. علت‌های دیگری نیز چون عفونت‌های ادراری و واژینال یا یبوست به طور موقت و گذرا نیز باعث بی‌اختیاری ادراری می‌شود. البته بی‌اختیاری استرسی در خانم‌ها شایع‌تر است که بر اثر آن فرد با سرفه، عطسه، خندیدن، پریدن از روی جوی و وقتی از حالت نشسته به ایستاده تغییر وضعیت می‌دهد یا ورزش‌های باشگاهی انجام می‌دهد دچار ریزش ادرار می‌شود. البته با افزایش سن و یائسگی و کمبود استروژن نیز بروز بی‌اختیاری ادرار شدیدتر می‌شود. همچنین جراحی‌های کف لگن و برداشتن رحم نیز بی‌اختیاری را زیاد می‌کند .
چرا مثانه نوروژنیک می‌شود؟
توجه داشته باشید بی‌اختیاری در آقایان نیز رخ می‌دهد، بخصوص بر اثر عمل پروستات با سرفه و عطسه و راه رفتن نیز بی‌اختیاری ادرار رخ می‌دهد .
نوع دیگر بی‌اختیاری وجود دارد که فرد به محض احساس ادرار باید به دستشویی برود. این نوع بی‌اختیاری به خاطر ضعف عضله نیست، بلکه به دلیل اختلال عصب است که ظرفیت‌پذیری مثانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بیشتر ناشی از بیماری‌هایی است که نخاع را درگیر می‌کند و به این ترتیب حجم ظرفیتی مثانه مختل می‌شود. این نوع بی‌اختیاری، هم در بچه‌ها و هم در مردان و زنان دیده می‌شود و ناشی از بیماری‌های عصبی ـ عضلانی مثل ام‌اس، کوچک بودن مثانه و... است .
بی‌اختیاری ادرار در مثانه نوروژنیک در افرادی اتفاق می‌افتد که مثانه عصبی دارند یا نمی‌توانند ادرار را نگه دارند یا آن را دفع کنند. این بیماری در افرادی که مبتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت، پارکینسون، ام‌اس و دیسک کمر هستند نیز ایجاد شده و افرادی که جراحی نخاع به دلیل تومور یا تصادف و هرگونه تروما داشته‌اند نیز ممکن است مثانه‌شان نوروژنیک بشود. خوب است بدانید امکان کنترل ادرار در گذشته افرادی که قطع نخاع شده یا ام‌اس داشتند، وجود نداشت و باید از سوند استفاده می‌کردند. اما امروزه با درمان‌های جدید (تحریک الکتریکی عصب ساکرال یا لگنی ) این مشکل قابل درمان است.
آیا ورزش به رفع بی‌اختیاری خانم‌ها کمک می‌کند؟
اگر فردی طی حاملگی و بعد از زایمان دچار بی‌اختیاری ادرار شده است باید برای کنترل و درمان این عارضه از انجام ورزش خاص تقویت عضلات کف لگن مانند پیلاتز کمک بگیرد. از سوی دیگر باید به نوع تغذیه، دریافت دوز بالای ویتامین C، کنترل وزن و بزرگ نشدن شکمش توجه داشته باشد. مهم‌تر از همه آن که دیر به دیر دستشویی نرود و ادرار خود را برای مدت طولانی نگه ندارد. در واقع نگه داشتن ادرار به مدت طولانی در همه افراد منجر به بزرگ شدن تدریجی مثانه و بروز بی‌اختیاری ادرار به مرور می‌شود .
البته جدیدترین روش تقویت عضلات کف لگن (با امواج الکترو مغناطیسی و تحریکات الکتریکی کف مثانه) است که سبب تقویت عضلات کف لگن خصوصا پس از حاملگی و زایمان می‌شود و شل بودن عضلات واژینال و کف لگن را نیز برطرف می‌کند .
چه نوع بی‌اختیاری ادراری در کودکان شایع است؟
بی‌اختیاری فوریتی، وضعیتی است که طی آن بیمار به محض احساس ادرار دچار ریزش ادرار می‌شود و قادر به کنترل ادرار تا رسیدن به دستشویی نیست. این نوع بی‌اختیاری در کودکان و دختربچه‌ها نیز شایع است؟
مهم‌ترین علت خود ادراری در کودکان، آناتومی بدن آنهاست که مشکل در هرکدام از آنها می‌تواند به شب ادراری در کودکان منجر شود.
عواملی چون کوچک بودن مثانه، ضعف ماهیچه‌های نگه دارنده، دیابت بی‌مزه و قندی، عفونت دستگاه ادراری، حملات صرع، اختلالات خواب و خوابگردی یا انسداد در مسیر لوله‌های ادراری می‌تواند منجر به بی‌اختیاری ادرار در کودکان بشود .
برای درمان شب ادراری کودکان از دو روش مداخله دارویی و رفتاری استفاده می‌شود. مهم‌ترین مرحله درمان آموزش‌های صحیح به کودک و مرور آنهاست. همچنین می‌توان شب‌ها مصرف مایعات کودک را محدود کرد یا شبانه کودک را برای دفع ادرار بیدار کرد.
چه عواملی بی‌اختیاری ادرار را تشدید می‌کنند؟
موارد زیر تشدیدکننده بی‌اختیاری ادرار هستند:
مصرف چای، قهوه و کافئین
مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی
نوشیدنی‌های گازدار
غذاهای تند
