در حالی که حضور سگهای گله و سم‌پاشی‌های مکرر در منطقه اینچه‌برون استان گلستان، نسل روباه ترکمنی در ایران را که به یک قدمی انقراض رسانده، شنیده‌ها حاکی از موافقت مسئولان محیط زیست با تخلیه پساب یک کارخانه در زیستگاه بازماندگان نسل این جانور ارزشمند دارد.
سیاوش روشنیان فعال محیط زیست و طبیعت‌گردی که طی 4 ماه گذشته توانسته 4 خانواده روباه ترکمنی را در دشت اینچه‌برون شناسایی از آنها تصویربرداری کرده می‌گوید: اولین لاشه روباه ترکمنی که مربوط به یک روباه نر نابالغ بود و به علت مسمومیت از بین رفته بود را در سال 89 در دشت اینچه‌برون کشف کرده و گزارش آن را به اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان دادم. لاشه، بیومتری شد و جزئیات آن به ثبت رسید. از آن زمان، فعالیت را برای شناسایی این گونه در منطقه آغاز کردم چون گزارشی از مشاهده این حیوان در مناطق دیگر ثبت نشده بود.
وی ادامه می‌دهد: هر سه یا چهار ماه، مساحتی حدود چهار هزار هکتار را بررسی می‌کردم تا در سال 91 دومین لاشه را که مربوط به یک روباه ماده بالغ بود و بر اثر مسمومیت تلف شده بود پیدا کردم.
این فعال محیط زیست درباره علت مسمومیت روباه‌های ترکمنی در دشت اینچه‌برون می‌گوید: اداره جهاد کشاورزی شهر گرگان، مرتع‌های 4 هزار هکتاری و 5 هزار هکتاری خود را به دامداران اجاره می‌دهد و در برابرِ مبلغی که از چوپانان دریافت می‌کند موظف است مراتع را هجوم ملخ‌ها در امان نگه دارد. به این منظور با استفاده از تراکتور، منطقه را سم‌پاشی می‌کند و از آنجا که روباه‌های منطقه حدود 70 در صد از پروتئین مورد نیاز خود را از طریق شکار ملخ و حشرات کسب می‌کنند، پس از شکار این ملخ‌ها، مسموم شده و تلف می‌شوند.
وی دو عامل اصلی کاهش جمعیت روباه ترکمنی در منطقه، را سم‌پاشی منطقه و حمله سگهای گله عنوان کرده و می‌گوید: سومین جسد را در سال 93 پیدا کردم: جسد یک روباه ترکمنیِ یک ماهه که توسط سگهای گله از پای درآمده بود. اولین کار ژنتیکی روی روباه ترکمنی که ترکمن‌ها آن را قارساق (پاکوتاه) می‌نامند، همان سال توسط دکتر رضایی و دکتر ایمانی انجام شده و نتایج ژنتیکی آن ثبت و در مقالات بین‌المللی هم منتشر شد.
روشنیان ادامه می‌دهد: بهمن 95 یک جفت روباه ترکمنی را مشاهده کردم و موفق شدم از جفت‌گیری آنها هم فیلم و عکس تهیه کنم. سپس لانه آنها را شناسایی کردم و همین باعث شد وقتی بیشتری برای بررسی آنها بگذارم. چهل روز بعد، یعنی دهم اسفند از لانه صدای توله‌ها را شنیدم و متوجه شدم که زایمان صورت گرفته که خوشبختانه توانستم با استفاده از دوربین تله‌ای از توله‌ها فیلم و عکس ثبت کنم.
وی با بیان اینکه طی 4 ماه در این منطقه 4 هراز هکتاری که 14 لانه یپدا کرده است می‌گوید: برخی لانه‌ها خالی بودند. در واقع از این 14 لانه تنها در 4 لانه، روباه ترکمنی وجود داشت که در یک لانه، توله‌هایی چهارقلو و در سه لانه دیگر توله‌هایی دوقلو را شناسایی و تصاویرشان را ثبت کردم. شناسایی همین 4 خانواده هم هرچند در 4 هزار هکتار، جمعیتی اندک به شمار می‌رود اما خبری بسیار خوب بود.
روشنیان یادآور می‌شود: طی این 4 ماه، بیش از 50 بار منطقه را مورد بررسی قرار داده و بیش از هزار کیلومتر تردد داشته‌ام. 70 کیلوگرم گوشت مرغ برای تغذیه روباه‌ها بردم چون حضور گسترده سگهای گله از یک سو و تردد ماشین‌ها و کامیون‌های کارخانه کانسار خزر در منطقه از سوی دیگر، امنیت منطقه را از بین برده بود تا جایی که روباه‌ها به ندرت فرصتی برای خروج از لانه و جستجو برای شکار پیدا کرده و گرسنه می‌ماندند.
وی ادامه می‌دهد: روباه ترکمنی گونه‌ای به شدت خجالتی و محتاط است و در صورت عدم وجود امنیت در منطقه از لانه خارج نمی‌شود.به همین دلیل با برخی دامداران مذاکره کردیم تا در قبال غذایی که برای سگ‌هایشان فراهم می‌کنیم، از آوردن سگ‌هایشان به منطقه خودداری کنند. بدین ترتیب روباه‌ها توانستند با امنیت بیشتری از لانه خارج و به شکار بپردازند.
این فعال محیط زیست با ابراز تاسف از اینک یکی از توله‌ها و همچنین یکی از ماده روباه‌ها توسط سگهای گله از پای در‌آمده‌اند می‌گوید: آخرین خبری که از این 4 خانواده دارم مربوط به 20 روز پیش است. توله‌ها بزرگ شده بودند و در اطراف لانه‌ها به دنبال شکار بودند.
روشنیان درباره سرنوشت این 4 خانواده روباه ترکمنی تصریح می‌کند: اگر مشکلی پیش نیاید این 9 توله روباه امسال برای تولیدمثل آماده خواهند بود اما متاسفانه در صورتی که خبر ناگوار واگذاری 1200 هکتار از دشت اینچه‌برون به شرکت کانسار خزر محقق شود لانه‌های این 4 خانواده، که اکنون شامل 16 روباه هستند زیر پساب کارخانه کانسار خزر فرو خواهد رفت و این بدان معناست که با مرگ این 16 روباه ترکمنی که احتمالا تنها بازماندگان روباه ترکمنی در ایران هستند و پس از 65 سال، برای اولین بار شناسایی شده‌اند، نسل این گونه برای همیشه در ایران منقرض خواهد شد.
وی در پایان ضمن انتقاد از بی‌توجهی اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان نسبت به حفاظت از اندک بازماندگان این گونه ارزشمند و در خطر انقراض جانوری با اشاره به اینکه یک فعال محیط زیست هلندی به نام لنی هارت، بابت تحقیقات و تلاشش جهت حفاظت از روباه ترکمنی در دشت اینچه‌برون، 500 دلار به وی پرداخت کرده می‌گوید: متاسفانه نه تنها درخواست ما از مدیرکل حفاظت محیط زیست استان برای اختصاص امکاناتی در راستای حفاظت از بازماندگان نسل روباه ترکمنی در ایران از جمله انجام اقداماتی به منظور حفاظت از این گونه در برابر سگهای گله، بی‌نتیجه ماند، بلکه هشدارهایی که نسبت به انقراض روباه ترکمنی در صورت واگذاری 1200 هکتار از دشت اینچه‌برون برای تخلیه پساب کانسارز خزر، با آقای مجتبی حسینی، معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان در میان گذاشتیم با این جمله از سوی ایشان پاسخ داده شد که "روباه‌ها خودشان، از خودشان محافظت می‌کنند."
روباه ترکمنی، روباه سردم سیاه یا روباه کُرساک (نام علمی: Vulpes Corsac) نوعی روباه است که در نواحی استپی، بیابانی، و نیمه‌بیابانی آسیای میانه زندگی می‌کند. طول بدن روباه ترکمنی بین 50 تا 60 سانتی‌متر و طول دم نسبتاً کوتاه آنبین 22 تا 35 سانتی‌متر است. بادامی‌تر بودن چشم‌ها، رنگ سیاه نوک دم، رنگ سفید زیر پوزه، جثه کوچکتر، دست و پای بلند‌تر و دم کوتاه که بر خلاف سایر روباهیان، انتهای آن به زمین نمی‌رسد، روباه ترکمنی را از سایر روباهیان متمایز می‌کند.
پراکندگی این روباه در آسیای مرکزی است و از شمال قفقاز تا شمال‌شرقی چین را شامل می‌شود. کشورهای ایران (فقط در ناحیه ترکمن‌صحرا)، قزاقستان، روسیه، افغانستان، ترکمنستان، مغولستان، شمال چین، ازبکستان و پاکستان محل سکونت این جانور هستند. روباه ترکمنی به خوبی برای زندگی در مناطق خشک تکامل پیدا کرده‌است. این حیوان نیاز کمی به آب دارد و بیشتر آب مورد نیاز خود را از غذایش به دست می‌آورد. غذای روباه ترکمنی بیشتر شامل حشرات و جوندگان کوچک مثل وُل، جربیل، همستر و سنجاب زمینی می‌شود، البته گاهی جانوران بزرگتری چون خرگوش صحرایی و خرگوش بی‌دم را شکار می‌کند و ممکن است از مردار یا زباله‌های انسان‌ها هم تغذیه کند. روباه ترکمنی هرچند عمدتأ گوشتخوار است اما گاهی به سراغ میوه‌ها و گیاهان دیگر هم می‌رود به ویژه زمانی که شکاری پیدا نکند. دشمنان طبیعی این جانور هم گرگ، و پرندگان شکاری بزرگ همچون عقاب، سنقر و شاه‌بوف هستند. این روباه، سرعت کمی دارد، به طوری که یک سگ معمولی می‌تواند آن را به آسانی بگیرد.
