طی سالهای اخیر سازمان اوقاف و امور خیریه با تکیه بر تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی کشور فعالیتهایی را داشته است؛ از جمله این فعالیتها می‌توان به برگزاری طرحهای مختلف در جوار امامزادگان و بقاع متبرکه از جمله طرح آرامش بهاری در تعطیلات نوروز و طرح ضیافت الهی در ماه مبارک رمضان و برپایی خیمه‌های معرفت اشاره کرد.
آیا برگزاری طرحهای مختلف در جوار امامزادگان و بقاع متبرکه و برپایی خیمه‌های معرفت، می‌تواند به تنهایی زمینه‌ساز تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی کشور شود؟
در جواب این سؤال باید گفت که در تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی پیشرفتهایی را داشته‌ایم اما این مسئله نیازمند فعالیتهای غیر فرهنگی یعنی عمرانی هم خواهد بود؛ اگر زمینه‌سازی عمرانی و فضاسازی مناسب در بقاع متبرکه انجام شود، قطعاً تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی با سرعت و تاثیرگذاری بیشتری انجام می‌گیرد اما این فعالیتهای عمرانی مستلزم کمک دیگر نهادها به سازمان اوقاف و ادارات تابعه خواهد بود.
از دیگر فعالیتهایی که مورد توجه سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارد، اجرای امینانه نیت واقفان و صیانت از موقوفات و بازرسی دقیق از موقوفات و بقاع متبرکه است که باید با روشی دقیق به این امر مهم توجه شود.
برای بررسی دلایل توجه به بقاع متبرکه و امامزادگان، دلایل عدم کمک نهادها و ارگانها به سازمان اوقاف، برخی مشکلات موجود در بقاع متبرکه که باعث جلوگیری از تبدیل این اماکن مقدس به قطب فرهنگی می‌شود، موضوع وقفهای جدید، مزایای سامانه‌ای به نام «سامانه جامع اطلاعات موقوفات» و ... گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام سعید اوتارخانی؛ رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهر ری داشتیم.
این گفتگو در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
طی چند ساله گذشته مقام معظم رهبری بر تبدیل امامزادگان و بقاع متبرکه به قطب فرهنگی تاکید دارند؛ آیا این مسئله مورد توجه شما قرار گرفته است؟
بقاع متبرکه سنگری در برابر آسیبهای جامعه
فضای جامعه امروزی تحت آسیبهای مختلف قرار دارد و طبیعی است که باید از تمامی سنگرها در مقابل این آسیبها استفاده کرد که یکی از این سنگرها بقاع متبرکه است؛ تاکنون کمتر از 50 درصد از ظرفیت فرهنگی بقاع متبرکه استفاده شده است؛ در این فضای فرهنگی که باید از ظرفیتهای داخلی استفاده کنیم، کفران نعمت است که از ظرفیتهایی مانند مساجد و بقاع متبرکه استفاده نشود.
مقصود از فرهنگ در نظام جمهوری اسلامی، فرهنگ دینی است؛ نظام سیاسی ما مبتنی بر اعتقادات دینی است؛ باورها و اعتقادات دینی مردم در حال حاضر مورد تهاجم قرار گرفته است؛ صهیونیستها و مستکبران از نظام مستقل ایران که مبتنی بر اعتقادات دینی است، ضربه خورده‌اند و در تلاش هستند که پس از تغییرات در نظام، نظامی وابسته را روی کار بیاورند و بهترین روشی که به ذهنشان خطور کرده، این بوده که ریشه نظام مبتنی بر اعتقادات را از بین ببرند.
حال سؤال اینجاست که در کجا اعتقادات مردم تقویت می‌شود؛ این تقویت در اماکن مذهبی و تریبونهای دینی اتفاق می‌افتد و زمانیکه نتوانیم از این ظرفیت یعنی بقاع متبرکه استفاده کنیم، گناه کبیره انجام داده‌ایم.
با اینکه از ظرفیت امامزادگان زیر 50 درصد استفاده می‌شود، در همین حد طی سالهای اخیر جهشی چشمگیر اتفاق افتاده است؛ مخصوصاً بعد از تکیه بر فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی و پیگیری سازمان در این موضوع، به بقاع متبرکه و امامزادگان، نگاه ویژه‌ای شده است.
اگر بخواهیم از ظرفیت بقاع متبرکه در راستای تقویت ایمان مردم استفاده کنیم، دو نکته باید مورد توجه قرار گیرد؛ اولین نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، رسیدگی به مشکلات سخت‌افزاری بقاع متبرکه است که اگر اصلاح نشود، فعالیت فرهنگی هم به‌خوبی انجام نمی‌شود.
مشاهده شده در بسیاری از امامزاده‌ها، شبستان، محوطه مناسب برای تجمع زائران، سیستم صوتی، سیستم گرمایشی و سرمایشی وجود ندارد بنابراین بدیهی‌ترین کار این است که نسبت به توسعه سخت‌افزاری بقاع متبرکه توجه ویژه شود.
آیا این توسعه سخت‌افزاری در محدوده فعالیت اداره اوقاف شهر ری انجام شده است؟
بله؛ طی چندین سال گذشته فعالیتهای خوبی در این زمینه انجام شده به‌عنوان مثال در شهر ری بقعه ابن بابویه (شیخ صدوق) مکان بسیار مهمی است که شخصیت بی‌بدیلی مثل شیخ صدوق در آنجا دفن شده است؛ فکر کنید می‌خواهیم به واسطه برگزاری مراسماتی، ابعاد شخصیتی شیخ صدوق را به مردم معرفی کنیم؛ این مراسمات در کجا باید برگزار می‌شد؟ آیا با برگزاری مراسمات در شبستان 24 متری سابق این بقعه، می‌توانستیم ابعاد شخصیتی این دانشمند را به مردم معرفی کنیم؟ با همین دید، پروژه ساخت شبستان 3 هزار متری بقعه شیخ صدوق کلید خورد.
در ساخت این شبستانها، ارگان یا نهادی مشارکت داشته‌اند؟
هیچ کمکی از ارگانها و اعتبارات دولتی برای ساخت پروژه‌های فرهنگی و اضافه کردن سرانه‌های فرهنگی شهر، انجام نشده است؛ سازمان میراث فرهنگی، اعتبارات فرمانداری و دولتی و شهرداری به کمک ساخت این پروژه نیامده‌اند.
عدم کمک به اوقاف دلایل زیادی دارد اما مهمترین دلیل این است که حتی مسئولان هم تصور غلطی از فعالیتهای اداره اوقاف دارند و فکر می‌کنند درآمدهای زیادی از موقوفات نصیب اداره اوقاف و امور خیریه می‌شود.
یعنی درآمد زیادی از موقوفات نصیب اوقاف نمی‌شود؟
فعالیتها در مجموعه‌ها ارتباطی به درآمد ندارد؛ درآمدها باید در راستای اجرای نیت واقفان باشد به عنوان مثال کسی که نیتش کمک به ایتام است نباید از موقوفه یا پول وی برای فعالیت دیگری خرج شود.
برداشت اشتباه مسئولان از درآمد موقوفات از گره‌های سازمان اوقاف
یکی از گره‌های سازمان اوقاف در تعامل با مسئولان، برداشت اشتباه آنها از درآمد موقوفات است؛ برخی مسئولان و افراد جامعه فکر می‌کنند مبالغی که در اختیار اداره اوقاف قرار دارد مانند پولهایی بوده که دست برخی آقایان قرار دارد و بی حساب و کتاب خرج می‌شود؛ ما از درآمد موقوفات شرعاً و قانوناً نمی‌توانیم برای ساخت و ساز موقوفات هزینه کنیم.
سازمان اوقاف و امور خیریه و اداره تابعه (تهران) می‌تواند در ساخت و ساز امامزاده‌ها کمک کند؟
خیر! هزینه ساخت و مرمت امامزاده باید از خود آن امامزاده کسب شود و متکی به بقاع متبرکه است و حتی یک امامزاده نمی‌تواند به امامزاده‌ای دیگر کمک کند؛ تنها کاری که سیستم سازمان اوقاف به ما کمک می‌کند این است که وام بدون سود را برای این ساخت وسازها می‌دهد که بازپرداختش از درآمدهای ماهیانه برمی‌گردد.
در رابطه با کمکهای مردمی می‌توان گفت یک نوع این است که مردم برای ساخت و ساز و تکمیل پروژه‌ها کمک مالی می‌کنند؛ نوع دیگر کمک مردمی است که در داخل ضریح انداخته می‌شود اما درآمدی که از فروش قبور در بقاع متبرکه بدست می‌آید مهمترین منبع فعالیتهای عمرانی در بقاع متبرکه است؛ اگر بخواهیم صادقانه بگوییم پروژه‌های عمرانی در بقاع متبرکه توسط مردم ساخته می‌شود.
به عنوان مثال در امامزاده عبدالله شهرری واقع در سه راه ورامین قبل از فعالیتهای عمرانی شبستان کوچکی وجود داشت که قابلیت برگزاری مراسم در آنجا مقدور نبود اما در سال 95 شبستانی با وسعت 1500 متر مربع افتتاح شد که امروزه در آنجا مجالس شاخصی برگزار می‌شود.
لزوم توجه به توسعه سخت‌افزاری و فعالیت فرهنگی در بقاع متبرکه
امامزاده اگر می‌خواهد آباد شود به دو چیز احتیاج دارد؛ برای تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی باید فعالیتها و توسعه سخت‌افزاری و بحث فرهنگی در بقاع متبرکه مورد توجه قرار گیرد.
یکی از بحثهای فرهنگی که در اداره اوقاف شهرری بطور جدی پیگیری شده، بحث قرآنی است که در این راه از ظرفیت اساتید بین‌المللی استفاده می‌کنیم و بقعه شیخ صدوق و امامزاده عبدالله شهرری از بهترین دارالاقرآن‌های شهرری هستند که هم آقایان و هم بانوان در سنین مختلف در آنجا به فراگیری علوم قرآنی می‌پردازند؛ این دارالاقرآنها از مهدهای قرآنی یعنی سنین خردسالی تا بزرگسالی برقرار هستند.
از آمار وقفهای جدید رضایت دارید؟
با اینکه وقف در این چند ساله رشد داشته اما رضایت‌بخش نیست و این دلایلی دارد؛ هم واقفان مثل گذشته از ملاکان بزرگ نیستند و هم تورم و خلاء فرهنگی نیز تاثیرگذار است البته ممکن است با نامهای دیگر وقف انجام شود، مثلاً وقف یعنی مالک، مال را از ملکیت خود خارج کند و وقفها در حوزه علم وفناوری اتفاق می‌افتد اما تحت عنوان وقف نیست؛ مدرسه‌سازی خیران مدرسه‌ساز مصداق وقف است.
چشم‌اندازی برای فعالیتتان در سال 96 دارید؟
فعالیت در وقف خیلی متنوع است؛ در کارهای ما بحث فرهنگی، حقوقی، ملکی، ثبتی، عمرانی، اقتصادی و ... وجود دارد.
یکی از اتفاقاتی که در موقوفات می‌افتد سرمایه‌گذاری است یعنی ما یک زمین را به‌صورت تملک اعیان به فروش می‌رسانیم یعنی خریدار مبلغی کلی و اجاره‌ای سالیانه به ما پرداخت می‌کند؛ در اینجا ما نزدیک به قیمت اصلی زمین را از خریدار می‌گیریم و در اینجا یعنی تمام موقوفه تقریبا واگذار شده است.
حال اگر ما مبلغ دریافتی را هزینه اجرای نیت کنیم، طی چند سال دیگر مبلغی برای اجرای نیت باقی نخواهد ماند در صورتیکه قرار بود برای همیشه وقف شود بنابراین مبلغی که به‌صورت اعیان اخذ می‌شود، سرمایه‌گذاری خواهد شد و این یعنی آن موقوفه استمرار پیدا می‌کند یعنی به‌عنوان مثال محیطی مسکونی ساخته می‌شود که اجاره یا فروخته می‌شود و این باعث می‌شود که چرخش وقف و ماندگاریش تا همیشه ادامه داشته باشد.
چقدر از این قبیل سرمایه‌گذاریها استفاده می‌شود؟
سرمایه‌گذاری از مهمترین فعالیتهای سازمان اوقاف و امور خیریه است؛ ما در شهرری پروژه‌های مشارکتی بزرگی را داریم؛ پروژه‌های مشارکتی یعنی به‌عنوان مثال ما از موقوفه‌ای درآمدی یک میلیارد تومانی کسب کردیم.
سامانه جامع اطلاعات موقوفات کاهش‌دهنده فساد
طی چند سال اخیر سازمان اوقاف و امور خیریه بر اساس سامانه جامع اطلاعات فعالیت می‌کند یعنی تمامی اطلاعات موقوفات و امامزادگان در آنجا آمده و باعث شفافیت شده است؛ این شفاف‌سازی از مهمترین بسترهایی است که زمینه فساد را کاهش می‌دهد.
مزایای سامانه جامع اطلاعات موقوفات چیست؟
قبلاً مسئولان اوقاف نمی‌دانستند در شهرستان مرزی چه اتفاقی می‌افتد و باید حتماً بازرسی از آن مناطق انجام می‌شد اما در حال حاضر با استفاده از سامانه جامع اطلاعات موقوفات، رئیس سازمان و معاونان وی اطلاعات موقوفات و بقاع متبرکه را به‌صورت کامل دریافت می‌کنند؛ علاوه بر شفافیت از دیگر فواید این سامانه این است که تمام درآمدهایی که کسب می‌شود، تسهیم (سهم‌بندی که توسط سامانه انجام می‌شود) اتفاق می‌افتد؛ یعنی سامانه به نوع درآمد هوشمند است و تسهیم‌بندی می‌کند بنابراین مبلغی برای سرمایه‌گذاری در نظر گرفته می‌شود.
