سفر هفته گذشته معصومه ابتکار به استان گلستان و اظهارات اخیر اسماعیل مهاجر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان، مبنی بر ورود قریب‌الوقوع طرح طبیعت‌گردی آشوراده به فاز اجرایی، بار دیگر اعتراضات کارشناسان مستقل و فعالان زیست‌محیطی را نسبت به از بین بردن جزیره آشوراده به‌بهانه اجرای طرح طبیعت‌گردی برانگیخت.
به‌منظور پرداختن به جزئیات مخالفت‌ها با اجرای طرح طبیعت‌گردی در آشوراده، گفت‌وگویی را با مرتضی شریفی، محقق برجسته کشاورزی و منابع طبیعی، منتخب فرهنگستان علوم در سال 95، مدرس دانشگاه و مؤلف کتاب درسی "پارک‌سازی و مدیریت پارکهای جنگلی با رویکرد توسعه اکوتوریسم" دانشگاه تهران، عضو شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری و دانش‌آموخته دکترای ASU آمریکا، UBC کانادا و دانشگاه تهران با گرایش طراحی پارکهای طبیعی که اخیراً به‌عنوان دبیرکل ستاد مردمی نجات آشوراده انتخاب شده ترتیب داده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
با به گوش رسیدن زمزمه‌هایی مبنی بر آغاز قریب‌الوقوع اجرای طرح گردشگری جزیره آشوراده، اعتراضات مخالفان این طرح دوباره اوج گرفته. علت اصلی این مخالف‌ها را کجا می‌توان یافت؟
شریفی: در حالی که آشوراده به‌لحاظ محیط زیستی منطقه‌ای بسیار حساس است که از یک سو خلیج گرگان را به دریای خزر متصل کرده و از سوی دیگر از معدود زیستگاه‌های فوک خزری، ماهیان خاویاری و گونه‌های متعددی از پرندگان مهاجر به شمار می‌رود، اینکه به افرادی که حتی یک واحد درسی در رابطه با طراحی محیط و طبیعت‌گردی نگذرانده‌اند اجازه داده می‌شود برای نابودی این منطقه نسخه بپیچند مایه تأسف است. جالب است اگر فردی بدون داشتن تخصص پزشکی برای فردی نسخه بپیچد مجرم شناخته می‌شود چون جان یک انسان را در خطر می‌اندازد. در حالی که جرم افرادی که بدون داشتن تخصص برای محیط طبیعی نسخه می‌پیچند به‌مراتب بیشتر است چون حیات یک مجموعه، از انسان گرفته تا گیاه و حیات وحش را به خطر می‌اندازند. متأسفانه کار به جایی رسیده که بعضی از این کارشناس‌نماها وقتی می‌بینند کسی به کسی نیست به یک تخصص جعلی هم اکتفا نکرده و پا را فراتر می‌گذارند و در امور حیاتی مداخله می‌کنند. درباره آشوراده هم، یک فرد به‌صورت همزمان به‌عنوان مشاور محیط زیست در تنوع زیستی، مشاور میراث در گردشگری و مشاور عالی سرمایه‌گذار در جلسه تصمیم‌گیری حضور پیدا می‌کند.
آیا این خواسته غیرمنطقی است اگر به‌عنوان فقط یک شهروند از تصمیم‌گیران بخواهیم رزومه تخصصی این به‌اصطلاح، طراحان و تأیید و تصویب کنندگان طرح‌های آشوراده، پارک ملی خبر کرمان، ناهارخوران و غیره را برای عموم شفاف‌سازی کنند؟
چرا ستاد مردمی نجات آشوراده با اجرای یک طرح طبیعت‌گردی مخالف است؟
شریفی: نمی‌توان منطقه‌ای را که عنوان پناهگاه حیات وحش بر آن نهاده شده به منطقه گردشگری تبدیل کرد که به نظر می‌رسد افرادی که با واژه‌های فنی این علم ناآشنا هستند به همین خاطر سفسطه و مغلطه را جایگزین بحث علمی کرده‌اند. جزیره آشوراده بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله است و چارچوب تدوینی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت برای پارکها و مناطق حفاظتی شامل این 11 زون است: 1. زون طبیعت محدود شده / 2. زون حفاظت شده / 3. زون استفاده گسترده / 4. زون استفاده متمرکز /5. زون فرهنگی ــ تاریخی / 6. زون بازسازی / 7. زون استفاده ویژه / 8. زون سپر بازدارنده / 9. زون گذرگاهی / 10. زون استفاده‌های علمی ــ ترویجی / 11. زون استفاده‌های دیگر. هر منطقه حفاظتی برای قرار گرفتن در طبقات IUCN باید حداقل زون‌های لازم را برای تحقق اهداف حفاظت داشته باشد. پناهگاه حیات وحش به‌طور عام زون‌های 2،6،7،8،11 را می‌تواند به خود اختصاص دهد. اگر منطقه‌ای حداقل دو زون 2، 11 را داشته باشد می‌تواند پناهگاه حیات وحش محسوب شود. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید بر اساس معیار‌های علمی جهانی 6 زون دیگر ازجمله زون‌های 3 و 4 زون تفرج گسترده و زون تفرج متمرکز در پناهگاه حیات وحش به‌طور عام موضوعیت ندارد. اما ظاهراً کسانی که یک‌بعدی بر طبل گردشگری در آشوراده می‌کوبند بحث علمی مرتبط با زون‌بندی را که اساس و پایه علم پارکداری است قبول ندارند.
واکنش مسئولان نسبت به این مخالفت‌های مستدل چیست؟
شریفی: در دولت دهم، به‌طور مستدل با این طرح مخالف کردیم و رئیس وقت سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، قاطعانه در برابر امضای این قرارداد مخالف کرد اما حالا دوباره به‌مدد افرادی تحت عنوان کارشناس که کمترین صلاحیتی درباره تصمیم‌گیری برای این منطقه حساس ندارند و می‌کوشند خواسته‌های سودجویان را بسته‌بندی کرده و برای امضا در اختیار تصمیم‌گیران قرار دهند، طرح نابودی آشوراده در دست اجرا قرار گرفته است. گفته می‌شود که این موافقت با نظر کارشناسان انجام شده. اما این کارشناسان چه‌کسانی هستند؟ چه تحصیلاتی دارند؟ آیا با فرمول‌بندی مناطق آشنایی دارند؟ آیا واجد شرایط هستند تا برای سرنوشت یک منطقه حساس که حق تک تک هموطنان است تصمیمی نادرست بگیرند؟
گفته می‌شود دراین طرح بنا نیست ساخت‌وسازی انجام شود. این اظهارات تا چه‌حد صحت دارد؟
سرمایه‌گذاران ابتدا برای آشوراده، خواب ساخت‌وسازهایی آن‌چنانی دیده بودند اما اکنون می‌گویند ساختوساز انجام نمی‌شود که ظاهراً مقصودشان از اینکه ساختوساز انجام نمی‌شود، تنها این است که فعلاً قصد ساخت برج و هتل طبقاتی ندارند چرا که در طرحشان انواع ساختوساز از رستوران، سفره‌خانه سنتی، و سایت ورزشی گرفته تا اسکله جدید گردشگری، پلاژ شنا و غرفه‌های فروش صنایع را تعبیه دیده‌اند. آیا می‌توانند توضیح دهند که بر مبنای کدام مدل علمی به چنین پهنه‌بندی تفرجی رسیده‌اند؟ شاخص‌هایشان برای تعیین ظرفیت‌های برد اکولوژیک و اجتماعی ــ روانی چه بوده است؟ ظرفیت برد تفرجی را بر مبناء کدام روش فرمول‌بندی کرده‌اند؟
خانم دکتر ابتکار پارک ملی خبر کرمان را هم به گردشگری اختصاص داده و حتی در طرح اولیه با ساخت هتل چندستاره در وسط پارک ملی موافقت شده بود که ظاهراً سازه‌های جدید جایگزین آن شده است، در حالی که طبق ضوابط علمی تنها 5 در صد از پارکهای ملی می‌توانند برای گردشگری اختصاص داده شوند و از این 5 در صد تنها 16 در صد پیک‌نیک و 12 در صد برای اقامت و کمپینگ اختصاص داده شود. به‌ازای هر هکتار سطح محوطه پیک‌نیک 20 واحد پیک‌نیک و به‌ازای هر هکتار محوطه کمپ 8 واحد کمپ مجاز است، به‌عبارتی آنچه تغییر فرم به‌طور عام مطرح است در هر کدام از مناطق کمتر از نیم در صد بوده و تغییرات در محیط طبیعی به هیچ وجه محسوس نخواهد بود. اساساً طبیعت‌گرد از آجر، سیمان و آهن فرار می‌کند تا چند صباحی به طبیعت پناه ببرد بنابراین انصاف نیست همانند آنچه در نهارخوران اتفاق افتاده عناصر طبیعت را با سیمان، آهن و... جایگزین کنیم.
لازم به یادآوری است در دهه 80 برآورد تقریبی ظرفیت برد طبیعت‌گردی سرزمین ایران را داشتیم که به سمپوزیوم جهانی پارک ــ بانکوک ارائه شد، ظرفیت طبیعت‌گردی سالانه مناطق چهارگانه و پارکهای جنگلی سرزمین ایران حدود: 10287527500 نفرــ‌روز برآورد شد یعنی اگر طبیعت‌گرد داخلی و خارجی را 100 میلیون نفر هم در نظر بگیریم با توسعه فقط 20% از پتانسیل طبیعی مناطق اختصاص‌یافته موجود، هر نفر حدود سه هفته در سال می‌تواند جاذبه‌های طبیعی سرزمین را مورد تفرج قرار دهد بدون آن‌که تخریب معنی‌دار در طبیعت اتفاق افتد.
یعنی با این تفاصیل عنوان "طرح طبیعت‌گردی" برازنده طرحی که در آشوراده وارد فاز اجرایی می‌شود، نیست؟
خیر. اجرای یک طرح گردشگری تحت پوشش طبیعت‌گردی غیرقابل قبول است. اگر همین شلوغی‌های شهر را به طبیعت منتقل کنیم نه‌تنها در حق طبیعت بلکه در حق طبیعت‌گرد هم ظلم کرده‌ایم، مثل ناهارخوران گرگان که پیشتر، راه ارتباطی طبیعت‌دوستان با طبیعت بود و اکنون به‌دنبال ساخت‌وسازهای بسیار به بازار مکاره تبدیل شده است.
به سرمایه‌گذاران توصیه می‌کنم اگر انصاف دارند و می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند به‌جای آن‌که 380 هکتار از آشوراده را به کام مرگ ببرند و طبیعت بکر آن را با ساخت قهوه‌خانه و امثالهم نابود کنند، بندرترکمن را به شهری توریستی تبدیل کنند، چرا که در همه جای دنیا برای جذب گردشگر، به‌صورت مصنوعی، تنوع فرهنگی ایجاد می‌کنند اما ما در بندر ترکمن این تنوع فرهنگی را به‌صورت طبیعی داریم، به‌علاوه، روستاهای اطراف، از جاذبه بوم‌گردی قابل توجهی برخوردارند. بندترکمن را شهر توریستی کنند، آن وقت اگر طبیعت‌گردی مایل بود آشوراده را ببیند در قالب یک طبیعت‌گردی واقعی با قایق به آشوراده می‌رود، از پرنده‌نگری و آشنایی با طبیعت بکر لذت می‌برد اما برای اقامت و خوراک و تفریح و خرید به بندرترکمن بازمی‌گردد.
از راه قانونی چطور می‌توان در برابر این ساخت‌وسازها مقاومت کرد؟
شریفی: ظاهراً بعضی‌ها به دستور حکومتی هم اعتقاد ندارند. مقام معظم رهبری تأکید کرده‌اند که جنگلها را برای گردشگری و حتی برای ساخت مسجد واگذار نکنید اما آنها همچنان برای ساختوساز در آشوراده و پارک ملی خبر، احداث تله‌کابین در نهارخوران و نابودی عرصه‌های دیگر محیط زیست تلاش می‌کنند. ارزشمندترین عرصه‌های محیط زیست کشور را که متعلق به تک‌تک هموطنان است نابود می‌کنند و توجیهشان این است که برای رفاه مردم و توسعه پایدار تلاش می‌کنند. اما اینجا شهر ابله‌ها نیست. می‌دانند و می‌دانیم که ماجرا چیز دیگری است.
سازمان حفاظت محیط زیست فاقد صلاحیت در واگذاری عرصه‌های محیط زیست است. مناطق چهارگانه از سوی سازمان جنگلها به سازمان حفاظت محیط زیست احاله مدیریت می‌شوند، بنابراین تنها مدیریت این مناطق به‌عهده سازمان حفاظت محیط زیست است نه واگذاری آنها. نهادی که در نهایت باید با تبدیل کاربری به‌طور عام و اجرای طرح گردشگری آشوراده به‌طور خاص موافقت کند سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری است و تا کنون دقیقاً مشخص نشده کدام مسئول در این نهاد با اجرای این طرح موافقت کرده که مسئولان محیط زیست، خبر از آغاز قریب‌الوقوع اجرای این طرح می‌دهند. ای‌کاش بدانند که سرانجام روزی قانون حاکم خواهد شد و حتی به سرمایه‌گذارانی که با اجرای غیرقانونی این طرح دچار خسارت می‌شوند هم مدیون خواهند شد.
متأسفانه سازمان حفاظت محیط زیست، 130 منطقه را برای اجرای طرح گردشگری در نظر گرفته. البته نابودی عرصه‌های محیط زیست تنها به طرح‌های گردشگری محدود نمی‌شود. موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با راه‌اندازی شهرک صنعتی در وسط پارک ملی بمو، نمونه‌ای دیگر از تخریب این عرصه‌هاست.
طبق قانون، سازمان حفاظت محیط زیست می‌بایست برای عرصه‌هایی که به‌عنوان مناطق چهارگانه تحت مدیریت می‌گیرد، طرح مدیریتی ارائه بدهد. اما در حال حاضر روی کاغذ بیش از 7 در صد از عرصه‌های کشور به مناطق چهارگانه تبدیل شده است ولی در عمل مدیریت حفاظتی متکی به زون‌بندی علمی و مهندسی زون در آنها اعمال نشده است.
به گزارش تسنیم، معصومه ابتکار، سال گذشته پس از سفری ناگهانی به استان گلستان، طی نامه‌ای به استاندار گلستان با رونوشت به معاون اول رئیس‌جمهور، طرح گردشگری آشوراده را مطابق قوانین، مشمول ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و تأیید در کمیته ماده 2 برای صدور مجوز برای آغاز فعالیت دانست و موافقت خود را با ساخت رستوران، سفره‌خانه سنتی، مرکز بازدیدکنندگان، موزه نمونه‌های تاکسیدرمی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، موزه و نمایشگاه پرورش ماهیان خاویار، سایت ورزشی، ساختمان آکواریوم، اسکله جدید گردشگری، پلاژ شنا، مرکز پرورش و نمایش فوک خزری و غرفه‌های فروش صنایع در آشوراده اعلام کرد.
آشوراده که در شبه‌جزیره میانکاله در شهرستان بندرترکمن واقع شده، در سده‌های گذشته در پی عملکرد و فعالیت گروه‌های انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود (شبه‌جزیره میانکاله) جدا افتاده و اکنون تنها جزیرهٔ ایرانی دریای خزر است. آشوراده در سال 1354 جزو نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد و در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت. جزیره آشوراده که بخشی از پناهگاه حیات وحش است در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است. همچنین 40٪ از خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید.
