گروه اجتماعی _ چند ماهی بیشتر از عمر دولت یازدهم باقی نمانده است، آن هم درشرایطی که احیای دریاچه ارومیه مهمترین مانور زیست محیطی دولت در سال های گذشته به شمار می‌رود و حتی در وعده‌های انتخاباتی رئیس دولت یازدهم نیز به آن اشاره شده است. وعده‌ای که به عقیده عیسی کلانتری در کسوت دبیر کارگروه اصل 138 دولت و مجری ستاد احیای دریاچه ارومیه خارج از صلاحیت وی بوده .
به گزارش افکار نیوز، به طور متوسط سالانه رقم قابل توجهی از سطح آب شورترین دریاچه جهان کاسته می‌شود. به طور مثال در سال 92 سطح تراز دریاچه ارومیه با 29 سانتیمتر کاهش 1271 متر بود که این رقم در سال 93 به 1270.68 متر رسید. به این ترتیب شاهد کاهش سالانه 2.5 میلیارد مترمکعب آب ورودی دریاچه ارومیه بوده‌ایم، تا چشم انداز دستیابی به موفقیت در طرحی که برای اجرای آن ۲۹ پروژه و ۱۰۱ زیر پروژه در مدت ۱۰ سال تعریف و افزون بر ۱۲ هزار میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است، چندان روشن نباشد، آن هم در شرایطی که بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای کشور به معضل کسری شدید اعتبارات روبرو هستند.
بارش ها بی اثر شد
هرچند که به لطف نزولات آسمانی در سال آبی گذشته تغییراتی در سطح تراز آب این دریاچه دیده شد، اما به نظر می‌رسد ضعف برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه حتی لطف بارش‌ها را نیز بی اثر کرده است. موضوعی که سید راضی نوری، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز بر آن تاکید دارد. به اعتقاد وی تنها شانسی که دریاچه ارومیه داشته از بارش‌های خوبی است که درسال گذشته داشته‌ایم و باعث شد؛ کمی سطح آب این دریاچه احیا شود، تا نه تنها مجموعه های ارومیه بلکه بسیاری ازمناطق کشور که درگیر خشکسالی بودند در مقایسه با سال گذشته شرایط بهتری داشته باشند.
وی به افکار نیوز می گوید: تا زمانی که برداشت آب به صورت غیرمجاز صورت گیرد و نظارت اصولی بر این امر نشود، حتی با افزایش میزان بارش‌ها و نزولات آسمانی نمی توان به احیای این دریاچه امیدوار بود.
کنترل برداشت از آبهای سطحی درمان درد دریاچه ارومیه
واقعیت این است که کنترل و کاهش برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی به ویژه بستن چاه‌های غیر مجاز در این حوضه شاید مهمترین کمکی باشد که می‌توان به دریاچه‌ای کرد که این روزها نفس آن به شماره افتاده است. بحثی که نوری نیز به آن تاکید می‌کند. آن هم در شرایطی که تاکنون 353 میلیارد ریال اعتبار برای توقیف چاه‌های غیرمجاز و کنترل برداشت چاه‌های مجاز در سه استان همجوار دریاچه در نظر گرفته شده است. با این وجود به نظر می‌رسد حتی با وجود تخصیص بودجه کلان گام موثر در این زمینه برداشته نشده است. تا به آنجا که این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس معتقد است؛ براساس آمارهای ارائه شده تعداد چاه‌های غیر مجاز در اطراف دریاچه ارومیه و مسیری که رودخانه‌ها و منابع آبی منتهی به آن وجود دارد، همچنان بسیار زیاد است و باید گفت؛ در واقع ما علت اساسی را حل نکرده‌ایم، زیرا اگر قرار است احیای این دریاچه را شاهد باشیم، باید تمامی چاه‌های غیر مجاز را به طور کامل بسته و با متخلفان به صورت قاطع برخورد کنیم. بحثی که می‌توان با توجه به تخصیص اعتبارات میلیاردی و قابل توجه یکی از محوری ترین انتقادات به عملکرد دولت و تیم اجرایی این دریاچه باشد.
بنابراین باید گفت اجرای طرح‌ها با صرف هزینه‌های گزاف بدون کنترل منابع آبی اطراف دریاچه مسکن‌های مقطعی خواهد بود. اما راهکار حل این مشکل چیست؟
انتقادها به عملکرد بخش کشاورزی پابرجا است
اگر چه نگاهی به کارنامه کاری ستاد احیای دریاچه ارومیه نشان می‌دهد یکی از برنامه‌های مورد نظر این ستاد از زمان آغاز فعالیتش توقف سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده که در این راستا تاکنون ادامه اجرای چهار سد بزرگ ملی سیمینه، لیلان، باراندوز و نازلو در کنار سایر سدهای این حوضه متوقف شده است، اما واقعیت این است که در مقایسه با آمار و ارقام مربوط به طرح‌ها و برنامه‌ها همچنین مصوبات متعدد این اقدامات چندان نیز قابلیت تاثیرگذاری نداشته زیرا این حوزه نخست نیازمند برنامه‌های اثرگذار کوتاه مدت است تا حیات دریاچه ارومیه را نجات داده سپس در قالب برنامه‌های بلند مدت فکری برای آن شود. به عنوان نمونه سال گذشته بود که سیدمرتضی موسوی در کسوت، مدیرکل دفتر مدیریت بهم پیوسته منابع آب حوضه دریاچه ارومیه از تصویب 26 مصوبه و 98 طرح اجرایی برای احیای دریاچه خبر داد که در مرحله تامین اعتبار قرار داشتند، البته تعداد این طرح‌ها و برنامه‌ها در بازه زمانی تشکیل این ستاد بسیار بیشتر از این رقم بوده است.برنامه‌هایی که با وجود آن کلانتری همچنان از عملکرد ضعیف بخش کشاورزی در احیای دریاچه ارومیه انتقاد دارد.
کاهش تنها ۱۶ درصد رهاسازی برای کشاورزی
واقعیت این است که یکی از برنامه های ویژه ستاد احیاء شورترین دریاچه جهان در پنج سال نخست اجرای کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی بوده است برنامه‌ای که با عنوان نظارت دقیق بر برنامه مصارف ۱۲ سد بزرگ حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سال آبی ۹۴-۹۳ شروع شد، اما تاکنون تنها ۱۶ درصد رهاسازی برای مصارف کشاورزی کاهش یافته است. رقمی که شاید بتوان پایین بودن آن را باز به وجود چاه‌های غیرمجاز همچنین آبیاری سنتی مزارع ارتباط داد. مشکلی که موجب شده تا اکنون نوری در کسوت نماینده مردم شوش و دانیال در مجلس شورای اسلامی عنوان کند یکی از طرح‌هایی در کمیسیون کشاورزی مجلس به وزارت نیرو پیشنهاد دادیم حتی در برنامه ششم توسعه نیز مد نظر قرار دارد، هوشمند کردن برداشت آب از طریق کنتورهای هوشمند است.
به افزایش یکساله بارش ها دلخوش نباشید
از سوی دیگر فراموش نکنید، همانطور که محمد درویش، مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست عنوان می‌کند؛ نباید به افزایش یکساله بارش‌ها دلخوش بود، زیرا میزان بارندگی‌ها از سالی به سال دیگر تغییر می کند. ایران روی کمربند خشک جهان واقع شده و ویژگی اصلی این منطقه این است که میانگین ریزش‌های آسمانی در آن ممکن است از سالی به سال دیگر تغییر کند، بنابراین به جایی اینکه براساس میانگین‌ها برنامه‌ریزی کنیم باید طبق حداقل‌های ریزش تدابیر لازم را در نظر بگیریم، زیرا در کشوری که ممکن است از سالی به سال دیگر میزان ریزش‌های آسمانی تا 60درصد تغییر کند، نمی‌توان شاهد افزایش وابستگی معیشتی به زمین و منابع آبی بود.
هدر رفت 90 درصد آب در حوزه آبیاری
درویش به افکار نیوز می گوید: باید به سمت ارتقا دانش در حوزه نرم افزاری کشاورزی رفت. ضمن اینکه باید با کمک متخصصان شیوه سنتی کشاورزی را تغییر داد. توجه کنید در شرایط کنونی ضایعات کشاورزی در ایران 6برابر استاندارد جهانی است، در حوزه آبیاری ما 65 تا 90درصد آب را هدر می‌دهیم. همچنین با استفاده از سایر امکانات از جمله پتانسیل‌های گردشگری، وابستگی معیشتی به زمین را کاهش داد.
خطری به نام تولید ریزگردها
در این میان اما نباید از یاد برد که بی‌توجهی به این امر جدا از خشک شدن دریاچه‌ها و سایر منابع آبی خطر تولید ریزگردها را نیز در کشور افزایش می‌دهد زیرا تسری این خشکسالی و وسعت گرفتن آن به تدریج موجب خواهد شد کانون‌های جدیدی برای تولید گرد و غبار در کشور داشته باشیم.به این ترتیب باید آمار چاه‌ها به طور دقیق به دست آید و برای هریک از آنها کنتور نصب شود، تا بتوان برداشت آب از آنها را مدیریت کرد. زیرا تا زمانی که مجموعه دستگاه‌های اجرایی آمار دقیقی از چاه‌هایی که از آنها آب برداشت می‌شود، نداشته باشند، یا آمارها را تهیه کنند، اما از ادامه برداشت چاه‌های غیر مجاز ممانعت نشود، نمی‌توانیم در این زمینه موفق باشیم.
به عبارتی طبق سیاست‌گذاری‌هایی که از قبل گذاشته شده است باید از ابتدا تمامی چاه‌هایی که از آنها برداشت می‌شود را شناسنامه‌دار کرده، چاه‌هایی که غیر مجاز بوده یا از آنها بیش از حد برداشت می‌شود را تعطیل یا به آنها اخطار لازم داده شود. بنابراین ضعف در مدیریت مصرف آب همانگونه که راضی نوری عنوان می‌کند با توجه به بالا بودن آمار چاه‌های غیرمجاز و هوشمند شدن برداشت آب در اطراف دریاچه در سال‌های گذشته بحث مهمی است که به نظر می‌رسد فراموش شده است و به این ترتیب دریاچه ارومیه جدای از اقلیم از سیاست‌های ناهمخوان و اجرا نشده نیز آسیب فراوان دیده است.
لیلا موسوی نسب
