"زنان در اینستاگرام تلاششان این نیست که خودشان را به طبقه‌های بالا متصل کنند بلکه آنها به همان گروهی که در آن هستند ارزش می‌بخشند. یعنی اگر زنی خانه‌دار است نمی‌گوید چون الان اشتغال برای زنان یک ارزش محسوب می‌شود من خودم را شاغل جا بزنم بلکه به خانه‌داری خود ارزش می‌دهد و می‌گوید من فعالیت قشنگ و جذابی انجام می‌دهم و هر روز از آن عکس می‌گذارم یعنی حس مثبت و جذابیت به آن می‌بخشد".
مینا عینی‌فر؛ فارغ‌التحصیل رشته مطالعات فرهنگی و رسانه و نویسنده پایان‌نامه «مطالعه شیوه‌های خودابرازی زنان با عکس در شبکه‌های اجتماعی؛ مطالعه موردی اینستاگرام» در گفت‌وگو با خبرنگار مهرخانه، در رابطه با دلیل انتخاب این موضوع برای پایان‌نامه خود گفت: موضوع از آنجا به ذهنم رسید که دیدم اینستاگرام هر روز محبوب‌تر می‌شود و عکس‌هایی که مردم در اینستاگرام می‌گذارند نوع جدیدی از عکس است. در گذشته عکس‌هایی که مردم می‌گرفتند بیشتر جنبه خبری داشت یا عکس‌های یادگاری با دوستان و اعضای فامیل بود اما از زمانی که اینستاگرام رایج شد، عکس گرفتن از اشیاء، چیزی که می‌خوریم یا جایی که می‌رویم رواج پیدا کرد. هدف من این بود که بدانم این عکس‌ها چه چیزی را راجع به صاحب آن بیان می‌کنند و زنان بیشتر دوست دارند چه نوع عکس‌هایی را در این شبکه اجتماعی منتشر کنند.
شبکه‌های اجتماعی تصویرمحور بین زنان محبوب‌تر هستند
او خاطرنشان کرد: در تحقیقاتی که داشتم متوجه شدم که در دنیا اینستاگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی که تصویرمحور هستند و محوریت آنها عکس و ویدئو است، بین زنان محبوبیت بیشتری دارند و آنها کاربران فعال‌تری در این شبکه‌ها هستند. در ایران نیز اینستاگرام تریبونی برای زنان است تا از طریق آن سبک زندگی خودشان را نشان دهند.
عینی‌فر با اشاره به انتخاب نمونه‌های پژوهش خود اظهار داشت: در ابتدای کار برخی از پیج‌ها را زیر نظر گرفتم و با دقت بیشتری به آنها نگاه کردم و حتی به فعالیت‌های خودم در اینستاگرام و نوع عکس‌هایی منتشر می‌کنم بیشتر توجه کردم. در بررسی‌هایی که داشتم به این نتیجه رسیدم که عکس‌های برخی از زنان با زنان دیگر متفاوت است و می‌خواستم بدانم که براساس چه معیارهایی این عکس‌ها با هم تفاوت می‌کند. در این بررسی‌ها متوجه شدم که شاخص‌هایی مانند تحصیلات، تأهل یا تجرد و اشتغال یا عدم اشتغال زنان در انتخاب عکس‌هایی که آنها در اینستاگرام می‌گذارند مؤثر است. براساس همین شاخص‌ها زنان را به 8 گروه دسته‌بندی و از هر گروه 4 نفر نمونه انتخاب کردم که در مجموع نمونه‌های من 32 نفر شدند.
او در ادامه گفت: از سه روش برای تحلیل بهره گرفتم که شامل مصاحبه، مشاهده مشارکتی و تحلیل محتوا بود. از پروفایل هر یک از 32 نمونه نیز 5 عکس که به نظر می‌رسید به هدف من نزدیک‌تر هستند و می‌توانم نشانه‌هایی که دنبال آنها می‌گردم را در این عکس‌ها ببینم، انتخاب کردم. در تحلیل عکس‌ها نیز شباهت‌ها و تفاوت‌های گروه‌ها را مدنظر قرار دادم.
عینی‌فر با اشاره به نظریاتی که از آنها برای تحلیل یافته‌های خود استفاده کرده است، بیان داشت: در پایان‌نامه خود از نظریه تمایز بوردیو استفاده کردم. به عقیده بوردیو افراد براساس سرمایه‌های خود شامل سرمایه اجتماعی، سرمایه نمادین و سرمایه فرهنگی به گروه‌های مختلف تعلق پیدا می‌کنند. همچنین، از دیدگاه بودریار در مورد نظام اشیاء استفاده کردم. بودریار در کتاب خود می‌گوید استفاده ما از اشیاء فراتر از رفع نیاز است و اشیاء نشانه‌هایی هستند که ما با استفاده از آنها خودمان را تعریف می‌کنیم. بر این اساس، ممکن است اشیا را حتی وقتی که به آنها نیاز نداریم بخریم، چون می‌خواهیم از طریق اشیاء دغدغه‌های خود را نشان دهیم و بگوییم به گروه خاصی تعلق داریم.
بیشترین مواردی که زنان در بیوگرافی پیج خود به آنها اشاره دارند
او خاطرنشان کرد: در ابتدای کار خود تیپولوژی از 8 گروه انجام دادم تا ببینم هر یک از این افراد و گروه‌ها چه علایقی دارند. یکی از نکاتی که به دنبال آن بودم این بود که افراد در قسمت بیوگرافی پیج خود چه چیزی می‌نویسند و خودشان را چگونه معرفی می‌کنند. بررسی‌ها نشان داد بیشترین مسایلی که در بیوگرافی به آنها اشاره شده، مواردی مانند حرفه و مهارت، محل سکونت، علایق و باورها، جملات حسی و نقش‌های خانوادگی مثل مادر بودن یا همسر بودن است. در این میان، علاقه به معرفی خود با اشاره به حرفه و مهارت بیشترین فراوانی را در بین گروه‌های مختلف داشت. البته، در گروهی که شامل افراد شاغل، متأهل و دارای تحصیلات فوق لیسانس بود این رویکرد بسیار پر رنگ‌تر بود و هر 4 نفر این گروه در قسمت بیوگرافی پروفایل، خود را با حرفه و مهارت معرفی کرده بودند. در میان گروهی که آن را افراد غیرشاغل، متأهل و با تحصیلات کمتر از لیسانس تشکیل می‌دادند، این رویکرد کمتر به چشم می‌خورد و آنها بیشتر خود را با استفاده از نقش‌ها و خصوصیات خانوادگی معرفی کرده بودند.
هدف زنان از فعالیت در اینستاگرام
عینی‌فر تصریح کرد: طی مصاحبه‌هایی که با این زنان داشتم در مورد هدف آنها از فعالیت در اینستاگرام سؤال کردم و آنها سه دلیل معرفی سبک زندگی خود، آشنا شدن با آدم‌های دیگر و سرگرمی و تفریح را بیش از سایر دلایل مطرح کردند. در این میان، زنانی که تحصیلات فوق لیسانس به بالا داشتند و شاغل بودند اصلی‌ترین هدف خود را از فعالیت در اینستاگرام معرفی سبک زندگی خود و تأثیرگذاری بر دیگران عنوان کردند.
اینستاگرام به زنان فرصت داد زندگیشان را آن‌گونه که خودشان می‌خواهند روایت کنند
او با اشاره به سؤالات دیگر پژوهش خود گفت: من در این پژوهش از زنان سؤال کردم که فکر می‌کنند فعالیت اجتماعی برای زنان چقدر امکان‌پذیر شده است. تعداد کمی پاسخ دادند که شرایط جامعه برای فعالیت اجتماعی زنان خیلی مناسب شده است. پاسخ تعداد بیشتری این بود که شرایط تا حدی تغییر کرده اما هنوز هم خوب نیست. عده‌ای معتقد بودند زنان خودشان مانع تغییر شرایطشان هستند و باید طرز فکرشان را اصلاح کنند. اما بیشترین فراوانی، به این پاسخ اختصاص داشت که هنوز مردسالاری در جامعه حاکم است و شرایط با ایده‌آل‌ها بسیار فاصله دارد. مسأله فعالیت اجتماعی و این دیدگاه که مردسالاری در جامعه حاکم است و شرایط خیلی با ایده‌آل فاصله دارد می‌تواند یک دلیل باشد برای این‌که زنان خیلی در اینستاگرام فعال شده‌اند. یعنی زنان از دریچه تکنولوژی استفاده می‌کنند تا زندگیشان را آن‌گونه که خودشان می‌خواهند روایت کنند.
تفاوت زنان متأهل و مجرد در قاب‌بندی تصاویر
عینی‌فر در رابطه با قاب‌هایی که زنان برای عکس‌های خود استفاده می‌کنند گفت: غلبه در عکس‌ها با قاب‌های بسته است؛ به‌طوری‌که در اکثر عکس‌ها فقط یک گوشه از میز یا خانه را می‌بینیم. در هر 8 گروه مورد مطالعه قاب‌های بسته طرفداران بیشتری دارد، فقط در مواردی که زنان متأهل عکس می‌گیرند، قاب‌های باز و فضای باز خانه را بیشتر می‌بینیم. تحلیل من این بود که زنان متأهل کل فضای خانه را متعلق به خودشان می‌دانند اما زنان مجرد بیشتر دوست دارند اتاق خودشان و فضای کوچکی که برای خود دارند را نشان بدهند یعنی احساس نمی‌کنند که همه فضای خانه متعلق به خودشان است.
زنانی که مشارکت همسرشان در کارهای منزل را به نمایش می‌گذارند
او در خصوص افراد حاضر در عکس‌های زنان بیان داشت: در این رابطه بین زنان متأهل و مجرد تفاوتی که وجود دارد این است که در عکس‌های زنان مجرد بیشتر دوستانشان حضور دارند اما در عکس‌های زنان متأهل بیشتر همسر، فرزندان و سایر اعضای خانواده حاضر هستند. نکته‌ای که در عکس‌ها وجود داشت اما چندان فراگیر نبود، نمایش تصویر مشارکت مرد در کارهای خانه مانند سبزی پاک کردن و... بود. نمایش این تصاویر بیشتر مورد علاقه زنان شاغل، متأهل و با تحصیلات بالاتر است و دو نفر از چهار نفری که در این گروه بودند این تصاویر را به نمایش گذاشته‌اند. این زنان دوست دارند نشان بدهند در خانه آنها تقسیم کار وجود دارد و این‌گونه نیست که کارهای داخل خانه فقط وظیفه زن باشد. شاید این زنان علاقه دارند در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا زنان دیگر هم که شاغل هستند از همسرشان بخواهند در کار خانه همکاری کنند و همه کارها روی دوش زن نباشد.
عینی‌فر عنوان داشت: تصویر رایجی که زنان متأهل، شاغل و در حال تحصیل در اینستاگرام منتشر می‌کنند عکس‌هایی است که وظایف سه‌گانه آنها را در یک زندگی سه وجهی به نمایش می‌گذارد. مثلاً در این عکس‌ها بچه در کنار لپ‌تاپ است و کارهای زن کنار لپ‌تاپ قابل مشاهده است. این نوع از تصاویر برای مخاطب جذاب است چون یک سبک زندگی جدید است و قبلاً کمتر می‌دیدیم که یک زن همه این فعالیت‌ها را در کنار هم انجام دهد اما در گروهی که زنان شاغل تحصیل‌کرده و متأهل حضور دارند، این شکل از عکس‌ها رایج و مورد علاقه‌شان است.
در تصاویر افراد مجرد شاغل، شغل یک تصویر بسیار کلیدی است
او در ادامه گفت: یکی از مواردی که بین همه گروه‌ها مشترک است، توصیه‌هایی است که آنها برای زندگی بهتر دارند. مثلاً می‌گویند من امروز این کار را انجام دادم و نتیجه بسیار خوبی گرفتم و به شما هم پیشنهاد می‌کنم که این کار را انجام دهید. به‌خصوص کسانی که فالوئرهای زیادی دارند بیشتر این کار را انجام می‌دهند و به فالوئرهایشان توصیه می‌کنند که چگونه زندگی بهتری داشته باشند. در تصاویری که افراد مجرد شاغل منتشر می‌کنند، شغل یک تصویر بسیار کلیدی است و آنها از کامپیوتر، میز کار و هر چیزی که به شغلشان ارتباط داشته باشد، عکس می‌گیرند چون شغل آنها هویتشان را تعریف می‌کند.
نمایش لحظه‌های مثبت زندگی در اینستاگرام
عینی‌فر تصریح کرد: یکی از نتیجه‌گیری‌های من این بود که افراد هر 8 گروه تصویر بسیار مثبتی از زندگی خود ارایه می‌دهند. به نظر من یکی از دلایل این مسأله به فیلترهای اینستاگرام و امکاناتی که برای زیباتر کردن عکس‌ها دارد برمی‌گردد؛ به‌طوری که گویی عکس‌ها قشنگ‌تر از واقعیت هستند. این زنان به‌طورکلی تصویر مثبتی از زندگی خود ارایه می‌دهند؛ گویی لحظه‌های خوب آنها بسیار بیشتر از لحظه‌های بد است. البته، بسیاری از آنها به این نکته اشاره می‌کنند که از اینستاگرام نباید ما را قضاوت کنید چون اینستاگرام فضایی نیست که به وسیله آن جنبه‌های منفی زندگی را نشان دهیم. درواقع، آنها نمی‌خواهند دروغ بگویند که همه چیز خوب است و خودشان اعتراف می‌کنند که قسمت‌های خوب زندگی را به تصویر می‌کشند.
روندهایی که بر نوع معرفی زنان از هویت خودشان در اینستاگرام تأثیرگذار است
او با اشاره به تحلیل یافته‌های خود اظهار داشت: در تحلیلی که انجام دادم متوجه شدم سه روند روی نوع استفاده زنان از اینستاگرام به‌عنوان شبکه‌ای اجتماعی و نوع معرفی خودمان در این شبکه اهمیت دارد. یکی از این روندها، فردی شدن جامعه ماست. بر این اساس، نقش خانواده مانند گذشته نیست که مثلاً بگویم پدرم این شغل را دارد و با شغل پدرم خود را معرفی کنم بلکه چون جامعه به سمت فردیت می‌رود، من به‌عنوان یک زن باید یک چیزی برای معرفی خودم داشته باشم و به‌عنوان یک آدم مستقل هویتم را تعریف کنم. بنابراین، می‌بینیم که بسیاری از زنان حتی موقعی که شاغل نیستند خودشان را با حرفه و مهارت‌شان معرفی می‌کنند مثلاً می‌گوید من نقاش هستم حتی اگر در خانه نقاشی می‌کند و پولی هم از آن نقاشی‌ها به دست نمی‌آورد.
عینی‌فر خاطرنشان کرد: روند دیگری که در این موضوع مؤثر است تکنولوژی و رسانه‌ای شدن است یعنی اگر من می‌خواهم هویت جدیدم را تعریف کنم، با استفاده از اینستاگرام می‌توانم این کار را انجام دهم. روند سوم هم مصرفی شدن است یعنی طبق گفته بودریار من دیگر اشیا را فقط برای رفع نیاز نمی‌خرم بلکه با خریدن برخی از اشیاء می‌توانم نشان دهم به چه گروهی تعلق دارم یا چه دغدغه‌هایی دارم.
زنان در اینستاگرام تلاش می‌کنند به گروهی که متعلق به آن هستند ارزش ببخشند
او در پایان گفت: بوردیو زمانی می‌گفت ما به وسیله اشیاء و وسایلی که داریم و هویتی که برای خودمان می‌سازیم خودمان را به طبقه‌های اجتماعی بالاتر وصل کنیم اما من فکر می‌کنم زنان در اینستاگرام تلاششان این نیست که خودشان را به طبقه‌های بالا متصل کنند، بلکه آنها به همان گروهی که در آن هستند ارزش می‌بخشند. یعنی اگر زنی خانه‌دار است نمی‌گوید چون الان اشتغال برای زنان یک ارزش محسوب می‌شود من خودم را شاغل جا بزنم بلکه به خانه‌داری خود ارزش می‌دهد و می‌گوید من فعالیت قشنگ و جذابی انجام می‌دهم و هر روز از آن عکس می‌گذارم یعنی حس مثبت و جذابیت به آن می‌بخشد.
