انجام عمل موفقیت‌آمیز ستون فقرات «آرزو»، پلنگ رودسر طی دو روز گذشته، علاوه بر واکنش‌های مثبت علاقه‌مندان حیات وحش، انتقاداتی را به همراه داشت. این انتقادات که طی نوشته‌ای در فضای مجازی منتشر شد، حکایت از نارضایتی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران نسبت به عمل جراحی انجام شده روی ستون مهره‌های پلنگ رودسر داشت. این نارضایتی‌ها آنقدر شدید است که دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در اقدامی کم‌سابقه اعلام کرده تصمیم دارد طی روزهای آینده نشستی خبری در انتقاد نسبت به انجام این عمل جراحی برگزار کند.
این در حالی است که پلنگ رودسر، در بدو ورود به تهران به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران انتقال یافت و مورد سی‌تی‌اسکن قرار گرفت و ساعتی بعد، دامپزشک مرکز بازپروری حیات وحش پردیسان طی گزارشی ضایعه نخاعی پلنگ رودسر را با توجه به سی‌تی‌اسکن و معاینات انجام شده در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، برگشت‌ناپذیر اعلام کرده و یوتانایز و برداشت تخمدان‌ها و نمونه‌های بیولوژیکی حیوان را برای تحقیقات آینده توصیه کرد. اما در چهارمین روز ورود آرزو به تهران یک متخصص جراحی دامپزشکی با برعهده گرفتن مسئولیت عمل جراحی حیوان، سایه معدوم‌سازی را دستکم به صورت موقفت از سرنوشت پلنگ رودسر کنار زد.
از آنجا که واکنش تند دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران نسبت به عمل جراحی موفقیت‌آمیز پلنگی که حکم مرگش توسط این دانشکده صادر شده بود تا حدودی نامتعارف و شبهه برانگیز است، خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم طی گفت‌وگویی با حمیدرضا فتاحیان، متخصص جراحی دامپزشکی و عضو هیات علمی دانشکده علوم تخصصی دامپزشکی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی پرسش‌هایی را درباره سرنوشت پلنگ رودسر، جزئیات عمل جراحی، انتقادات وارد به آن و علت احتمالی برآشفتگی منتقدان این عمل جراحی در میان گذاشت. مشروح این گفت‌وگو به قرار ذیل است:
چه شد که عمل جراحی پلنگ رودسر را برعهده گرفتید؟
فتاحیان: از دفتر مدیریت و حفاظت شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست با بیمارستان تماس گرفتند و وضعیت پلنگ را شرح دادند. گزارش سی‌تی‌اسکن را هم دادند. به همراه تیم معالج، برنامه مورد نظرمان را برای عمل جراحی پلنگ به مسئولان این دفتر ارائه دادیم که پذیرفتند و مسئولیت عمل جراحی را به تیم بیمارستان سپردند.
به زبان ساده، با پلنگ رودسر چه کردید؟
فتاحیان: بعد از ظهر چهارشنبه، سازمان حفاظت محیط زیست مقدمات انتقال حیوان را از پارک پردیسان به بیمارستان فراهم کرد که حیوان پس از انجام مرحله بیهوشی، به بخش تصویربرداری ارجاع داده شد و تحت پرتونگاری جانبی ستون فقرات، قفسه صدری و نمای پشتی جانبی مهره‌ها قرار گرفت. پس از آن از بیمار خون گیری و نمونه‌ها به منظور بررسی‌های هماتولوژی و بیوشیمیایی به آزمایشگاه تشخیص طبی بیمارستان ارسال شد. اولترا سونوگرافی شکم برای بررسی وضعیت اندام‌های داخلی، به‌ویژه مثانه، انجام شد و پس از تشخیص جا‌به‌جایی مهره‌های چهار و پنج کمری، حیوان تحت عمل جراحی قرار گرفت. در این عمل جراحی، مهره‌های آسیب‌دیده را با پلیت استخوانی DCP و پیج‌های کورتیکال سلف‌تپ، تثبیت کردیم تا لق نباشد. در واقع با برداشتن فشار از روی نخاع، از وارد شدن آسیب به آن جلوگیری کردیم.
چه آینده‌ای در انتظار پلنگ رودسر است؟
فتاحیان: اینکه حیوان خواهد توانست روی پا بایستند یا نه بستگی به آسیب وارد شده به نخاع دارد. و تنها راهی که برای تعیین وضعیت نخاع وجود دارد MRI است. مرکزی را که از امکان انجام MRI روی حیات وحش برخوردار باشد، سراغ ندارم. به علاوه، در آن برهه حساس زمانی که هر ساعت آن برای جلوگیری از آسیب به نخاع، ارزشمند بود دو حالت بیشتر وجود نداشت: یا نخاع این حیوان سالم بود که با عمل جراحی مورد نظر ما و برداشتن فشار از روی نخاع، مشکل قابل رفع بود و حیوان پس از عمل می‌توانست توان حرکت پاهای خود را به دست آورد. یا آنطور که دوستان نظر داده بودند پلنگ دچار ضایعه نخاعی برگشت‌ناپذیری شده بود و یوتانایز تنها گزینه پیش رو بود که انجام عمل جراحی، خللی در اجرای این توصیه دوستان ایجاد نمی‌کرد! امکان از بین بردن حیوان همواره وجود داشته و دارد! به همین دلیل تصمیم گرفتیم بدون از دست دادن زمان و با توجه به نتیجه سی‌تی‌اسکن انجام شده که بر خلاف تشخیص آقایان ردپایی از فشار جدی به نخاع در آن دیده نمی‌شد، گزینه اول را انتخاب کرده و با برداشتن فشار از روی نخاع، فرصت بازگشت اندام تحتانی حیوان به حالت اولیه را در اختیارش بگذاریم. حالا عمل انجام شده و فشار از روی نخاع برداشته شده اما با توجه به اینکه بیماری، یک حیوان وحشی است، امکان سنجیدن آستانه درد عمیق یا Deep pain وجود ندارد. بنابراین فقط باید صبر کنیم و به نخاع زمان بدهیم تا همه چیز مشخص شود. این را هم بگویم که اگر ضعف عضلانی ناشی از LMN: Lower Motor Neuron باشد، روند احیا نیازمند زمان بیشتری خواهد بود اما اگر ضعف عضلانی ناشی از UMN: Upper Motor Neuron باشد روند بهبود نیازمند زمان کمتری خواهد بود که علائم بیمار، حکایت از گزینه دوم داشت و این گمان صبح روز گذشته قوت بیشتری هم گرفت. چرا که با تحریک پای حیوان توسط سوزن، لرزش پای حیوان مشاهده شد که این نشانه خوبی است و جای امیدواری باقی می‌گذارد. باید همه‌چیز را به حیوان و مقاومتش بسپاریم تا خودش را احیاء کند. در نهایت اینطور جمع‌بندی می‌کنم که پس از این عمل جراحی یا نخاع پلنگ به حالت اولیه بازمی‌گردد و حیوان توان حرکت را به‌دست می‌آورد یا مشخص می‌شود که نخاع آسیب دیده. در صورتی که آسیب برگشت ناپذیر تشخیص داده شود یوتانایز تنها گزینه خواهد بود اما در صورتی که این آسیب برگشت پذیر باشد تکمیل درمان با فیزیوتراپی در داخل یا خارج از کشور ادامه خواهد یافت.
تسنیم: طی دو روز گذشته نقدنامه‌ای در فضای مجازی منتشر شده که حکایت از انتقادات هیئت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران نسبت به عمل جراحی پلنگ دارد و خبر از برگزاری قریب‌الوقوع نشستی خبری در انتقاد نسبت به عمل جراحی پلنگ رودسر در این دانشکده می‌دهد. درباره این انتقادات چه می‌گویید؟
فتاحیان: علت واضح است. تا به حال اکثر موارد ارجاع گونه‌های حیات وحش به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، به عمل جراحی ناموفق و متأسفانه بعضاً به عدم بازگشت حیوان از ریکاوری انجامیده‌اند. اگر این پلنگ هنگام عمل از بین می‌رفت فقط می‌گفتند ما که گفتیم عمل جراحی بی‌فایده است و باید یوتانایز شود. اما حالا حیوان زنده مانده و عمل را با موفقیت پشت سر گذاشته. این برایشان گران تمام می‌شود. اینکه برای نخستین بار مسئولان محیط زیست پس از شنیدن نظر آنها، نظر یک جراح دیگر را هم شنیدند و انتخاب کردند را نمی‌توانند بپذیرند. کمک به حیوانات نباید فضایی برای مناقشه باشد. نشست خبری می‌خواهند ترتیب دهند و جراحی را نقد کنند. خب نقد کنند. تلاش کنند خودشان را اثبات کنند. اما اگر حیات وحش برایشان اهمیت داشت، به جای تلاش برای اثبات خودشان می‌آمدند نظرات تیم بیمارستان را می‌شنیدند و نظراتشان را با ما در میان می‌گذاشتند تا ببینیم چه کار دیگری می‌توانیم برای حیوان انجام بدهیم. این حجم از انتقاد آن هم درست پس از به هوش آمدن پلنگ منطقی نیست. بیماری که توصیه کرده بودند باید یوتانایز شود هنوز هم قابلیت یوتانایز شدن را دارد. اگر واقعا باید باور کنم که نگران هستند عمل جراحی درد بیشتری را به حیوان تحمیل کرده باشد باید بگویم حیوان به خوبی غذا می‌خورد و کاملا آرام است و نشانه‌ای از درد در رفتارش مشاهده نمی‌شود. با این عمل جراحی، تنها زخم‌ها را مدیریت کردیم و ستون مهره‌ها را که جابه‌جا شده بود تثبیت کردیم. آنها هم دو گزینه جراحی و یوتانایز ارائه کرده بودند که اولویتشان، یوتانایز بود. مسئولان محیط زیست نظر آنها را شنیدند و از ما هم نظر خواستند و تصمیم گرفتند این بار به جای یک دانشگاه دولتی یک بیمارستان خصوصی را انتخاب کنند. این تصمیم سازمان حفاظت محیط زیست بود. این اتهام که تیم جراحی بیمارستان با این پلنگ "برخورد تبلیغاتی" داشته‌اند نه تنها بی معناست بلکه از سوی هیئت علمی دانشگاه چندان پسندیده نیست. ضمنا این پلنگ در یک مطب خصوصی جراحی نشده. این پلنگ در مهجزترین بیمارستان دامپزشکی کشور مورد عمل جراحی قرارگرفته. این "مهجزترین" فقط یک ادعا نیست، بلکه قابل اثبات است و پیش از این اثبات شده‌است. این حیوان 4 روز در اختیار کلینیک حیات وحش پردیسان و در نتیجه در اختیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بود اما طی این 4 روز تنها یک سی‌تی‌اسکن از حیوان گرفتند که در این مورد لزومی نداشت و یک رادیوگرافی ساده که حیوان را تنها تحت یک تشعشع قرار می‌دهد مناسب‌تر بود.
یکی از انتقادات این بوده که نسبت به عمل جراحی حیوان تعجیل شده است و فرصتی برای اینکه عمل جراحی را برعهده بگیرنده نداشته‌اند. اولا همانطور که گفتم با توجه به شکستگی مهره که نخاع را به شدت تهدید می‌کرد زمان در روند درمان حیوان بسیار ارزشمند بود ثانیا، آقایان طی گزارشی با تاکید بر اینکه با توجه به معاینات و سی‌تی‌اسکن انجام شده در دانشگاه تهران نشان از برگشت‌ناپذیر بودن ضایعه نخاعی دارد، یوتانایز حیوان را "قویا" توصیه کرده بودند. اما به محض اینکه تیم دیگری مسئولیت عمل جراحی این پلنگ محکوم به مرگ را پذیرفت، آقایان از نظر خودشان هم که به صورت مکتوب منتشر کرده بودند برگشته و خواهان جراحی حیوان شدند. به نظرم در انجام عمل جراحی درمانی روی پلنگ در پنجمین روز ورود به تهران نشانی از تعجیل دیده نمی‌شود. بلکه امضای توصیه اکید بر معدوم‌سازی حیوان آن هم در نخستین روز ورود حیوان به تهران و تنها پس از انجام یک سی‌تی‌اسکن است که حکایت از تعجیلی توجیه‌ناپذیر آن هم برای مرگ دارد. به هر حال اگر آقایان حقیقتا نگران درد کشیدن حیوان هستند، با اینکه پلنگ غذا می‌خورد، آرام است و نشانی از درد بروز نمی‌دهد، دلیلی برای برآشفته شدنشان وجود ندارد. پلنگ همچنان در کلینیک حیات وحش پردیسان برای یوتانایز شدن، آماده است!
در این نقدنامه از شما و تیم معالجتان پرسیده شده "مگر حیوان حیات‌وحش مثل پلنگ، گربه خانگی است که آن را فیزیوتراپی کنند؟"، پاسخ شما چیست؟
فتاحیان: بدون شک پلنگ، گربه خانگی نیست. این را همه می‌دانند. اما متاسفانه گمان می‌کنم تصوری که دوستان از فیزیوتراپی دارند محدود به راه رفتن در آب و حرکت‌هایی مشابه می‌شود. کمی بررسی و تحقیقات علمی نشان می‌دهد که فیزیوتراپی، شامل مدالیته‌هایی مانند اولتراساند، لیزر، فارادی و دیاترمی است که در حالت بیهوشی و برای حیات وحش قابل استفاده است. بنابراین در صورتی که مدتی پس از عمل جراحی تشخیص بدهیم که نخاع آسیب دیده است و در صورتی که این آسیب برگشت پذیر باشد و باز هم در صورتی که امکان این فیزیوتراپی در ایران وجود نداشته باشد سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند طی یک پروژه ملی و پس از رای‌زنی با دولت‌ها و سازمان‌ّهای علاقه‌مند، مقدمات تکمیل درمان این پلنگ را در یکی از کشورهای خارجی فراهم کند و یا بالعکس، کارشناسان خارجی را برای توانبخشی این حیوان به کشور دعوت کند.
در این نقدنامه به نقل از شما نوشته شده از اینجا به بعد دیگر باید چشم امید به خارجی‌ها بست که تازه در صورت تثبیت وضعیت حیوان و در خوشبینانه‌ترین حالت که فاز قطع نخاعی منتفی شده باشد، پلنگ را در خارج از کشور فیزیوتراپی کنند! این اظهارات با گفته‌های کنونی‌تان همخوانی ندارد.
فتاحیان: این جملات اشتباه سهوی یا احتمالاً عمدی خبرنگار است. همانطور که عرض کردم خوشبینانه‌ترین حالت این است که نخاع سالم باشد و حیوان توان راه رفتن را به دست آورد. اما تنها در صورتی که نخاع دچار آسیبی شده باشد و این آسیب، بازگشت‌پذیر تشخیص داده شود و بیمار به دلیل تحیلی عضلانی ناشی از گذشت زمان، نیاز به درمان تکمیلی داشته باشد و باز در صورتی که امکان این درمان در کشور فراهم نباشد می‌توان به منظور حفظ این گونه نایاب و بازپروری آن جهت بازگشت به طبیعت از مراکز توانبخشی در باغ وحشهای پیشرفته و یا مراکز دانشگاهی معتبر و صاحب نام بین‌المللی که در این زمینه تجربه دارند کمک گرفت. تاکید می‌کنم تنها در صورت مشاهده علائم بهبودی و پیشرفت روند احیای عصبی است. آنچه از قول من به عنوان خوشبینانه‌ترین حالت نام برده‌شده در واقع، پس از یوتانایز، بدبینانه‌ترین حالت است!
عنوان کرده‌اید که این عمل جراحی در خاورمیانه نادر است، آیا امکان انجام این عمل در کشورهای پیشرفته‌تر فراهم نبود؟
فتاحیان: جابه‌جا کردن حیوان با ستون مهره‌های جابه‌جا شده امکان‌پذیر نیست و امکان آسیب جدی به نخاع را افزایش می‌دهد. حیوان قبل از فیکس شدن ستون مهره‌ها نباید جابه‌جا شود. همچنان تاکید می‌کنم آنچه برای این حیوان انجام شد در خاورمیانه نادر است و بهترین اقدام با بضاعت موجود به شمار می‌رود.
گفتنی است، ایمان معماریان، دامپزشک مرکز بازپروری حیات وحش پردیسان دوشنبه 18 بهمن در نخستین روز انتقال آرزو به تهران و ساعاتی پس از انجام سی‌تی‌اسکن در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، طی گزارشی، با اشاره به سی‌تی‌اسکن و معاینات انجام شده در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، ضایعه نخاعی پلنگ رودسر را برگشت‌ناپذیر دانست و یوتانایز (معدوم‌سازی با تزریق دوز بالای داروی بیهوشی) و نمونه‌برداری از تخمدان و دیگر بافت‌های حیوان به منظور تحقیقات را برای این گربه‌سان توصیه کرده بود.
آخرین مورد ارجاع پلنگ به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در اسفند 93 که به مرگ حیوان منجر شد، اعتراضات بسیاری را در میان فعالان محیط زیست به دنبال داشت. با این حال علی‌رغم پیگیری رسانه‌ها تا ماه‌ها بعد از این حادثه نه سازمان حفاظت محیط زیست مقصر از بین رفتن این گونه ارزشمند جانوری را معرفی کرد و نه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران. این پلنگ که به دلیل تصادف با خودرو در محور شیراز – خرامه دچار شکستگی فک شده و در دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز مورد عمل جراحی قرار گرفته بود به اصرار دامپزشک مرکز بازپروری حیات وحش پردیسان به منظور انجام عمل جراحی مجدد به تهران منتقل شده و پس از بیهوش شدن توسط دامپزشکان سازمان حفاظت محیط زیست به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران منتقل شد اما در کمال ناباوری پس از انجام عمل جراحی فک، طی بیهوشی ثانویه به دلیل استفاده ناشیانه از داروی بیهوشی در این دانشکده از بین رفت.
