برخی از زنان به دلایل مختلف به مشکل بی اختیاری ادراری درگیر می باشند. گر چه بسیاری از این زنان به جای مراجعه به پزشک متخصص برای رفع و درمان، ترجیح می دهند این مشکل را مخفی نگه دارند و در صدد علاج و درمان آن بر نمی آیند.
منظور از این بیماری فراگیر، که میزان آن در خانم ها تقریبا دو برابر آقایان است، خروج ناخواسته و غیرارادی ادرار از بدن است، بر اساس آمار بیش از یک سوم از زنان بالای 60 سال مبتلا به این عارضه هستند. البته علت های سبب ساز و سن شیوع این بیماری در سیستم دفع ادرار در زنان و مردان متفاوت است. در ایران به ویژه در مناطق حاشیه ای و کمتر توسعه یافته این بیماری تا مراحل بسیار پیشرفته و شدید مخفی نگه داشته می شود. از اینرو زنان ترجیح می دهند با ماندن در منزل فعالیت های کاری و اجتماعی و معاشرت های بیرونی شان را کمتر کنند. شایان ذکر اینکه گروهی از خانم ها گرایش های مذهبی و دینی بالایی دارند بی اختیاری ادراری برای آنها مانند سدی می ماند که مانع از حضور در جلسات مذهبی و اماکن مقدس را برایشان رقم می زند.
می توان گفت بی اختیاری ادراری پیامدهای بسیار زیادی در تعاملات اجتماعی، شرایط کاری و وضعیت روحی و روانی برای فرد ایحاد می کند و حتی گاهی تأثیرات مخربی به زندگی مشترک به وجود می آورد، زیرا بسیاری از خانم های مبتلا به این عارضه به علت بودی بد ادرار که به طور مدام از بدن و لباس ای آ«ها پخش می شود سبب گوشه گیری و خانه نشینی آنها می شود و این افراد ترجیح می دهند فعالیت های اجتماعی شان را به حداقل برسانند و یا حتی متوقف کنند. اما باید قبول کرد که این بیماری قابل درمان است و اولین حرکت در رویارویی با مشکل بی اختیاری ادراری مراجعه به متخصص جراح کلیه و مجاری ادراری یا جراح و متخصص زنان و زایمان است. پزشک متخصص با دریافت توضیحات کامل از وضعیت بیمار و سابقه بیماری ها و جراحی های مرض، عادات غذایی و عادات مربوط به دفع و بررسی نشانه ها و انجام معاینات تخصصی و آزمایش ها و تصویربرداری می تواند کمک زیادی در رفع این بیماری داشته باشد. البته یکی از بهترین ابزارهای شناخت این بیماری استفاده از نوار مثانه است. عارضه بی اختیاری ادراری بیشتر در میان افرادی بروز می کند که که واجد شرایطی باشند که این شرایط عبارتند از: یکی از مهم ترین این ویژگی ها جنسیت است.آمارها حاکی است این بیماری در زنان شیوع بیشتری نسبت به آقایان دارد و بنا به تحقیقات به عمل آمده افراد چاق تر در مقایسه با افراد کم وزن، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. زایمان های متعدد طبیعی از دیگر موارد است همچنین یائسگی، افزایش سن خانم ها، ابتلا به سرفه مزمن یا یبوست مؤمن را می توان نام برد. البته برخی از دستگاه ادراری به ویژه عفونت مثانه و مجرا، خشکی واژن ابتلا به بیماری های روانی مانند افسردگی حاد، مصرف زیاد مایعات یبوست شدید، محدودیت حرکتی طولانی مدت یا از دست دادن هوشیاری هم می شود.
بی اختیاری ادراری بر چند دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
- بی اختیاری ادراری استرسی(فشاری)
- بی اختیاری ادراری فوریتی
- بی اختیاری ادراری ترکیبی
- بی اختیاری ادراری ناآگاهانه
بی اختیاری ادراری استرسی یا فشاری، ناشی از فشار عصبی نیست بلکه دفع غیرادراری ادرار در اثر فعالیت فیزیکی همراه با افزایش فشار شکمی عامل آن است، هر نوع زور زدن مانند عطسه کردن، سرفه کردن و بلند کردن هر جسم سنگین منجر به این نوع از بی اختیاری ادراری می شود. این نوع بی اختیاری بیشتر در خانم هایی ظاهر می شود که زایمان های طبیعی متعددی داشته اند حدود 50 درصد از خانم های به این نوع از بی اختیاری ادراری مبتلا هستند.
بی اختیاری استرسی به علت تغییراتی است که در اعضای داخل لگن مانند مثانه، رحم، مجرای ادراری به وجود می آید. ضعف ساختارها و شل شدن این اعضا با افزایش سن، کم تحرکی و ورزش نکردن و زایمان های بعدی و .. به افتادگی مثانه و رحم منجر می شود و در نتیجه بی اختیاری ادراری صورت می گیرد و با هر عطسه یا سرفه کردن باعث خروج بی اختیار ادرار می شود.
بی اختیاری ادراری استرسی – فشاری- که عمدتا ناشی از نقص عملکرد اسفنکتر مجرا یا اصطلاحا افتادگی مثانه است ، روش درمانی که پزشک تجویز می کند شامل تعدیل یا اصلاح الگوی مصرف مایعات، انجام ورزش های تقویت کننده کف لگن، تجویز دارویی و جراحی است. قابل توجه اینکه درمان اصلی در این نوع، انجام عمل جراحی برای اصلاح ساختار اجزای کف لگن، افزایش مقاومت اسفنکتر ادراری و یا به عبارتی تثبیت ساختارهای مثانه و رحم به دایره لگن است. البته باید متذکر شد امروزه با پیشرفت های علم پزشکی بسیاری از جراحی ها بدون بخیه قابل انجام است. در اینجا با انجام یک جراحی سبک و بدون نیاز به بستری شدن طولانی مدت و طی دوره کوتاه نقاهت بیمار درمان شده و بهبود می یابد. هر چند در برخی از موارد به جراحی های بزرگ تر شکمی برای رفع انواع پیچیده تر بی اختیاری ادراری که ناشی از افتادگی شدید رحم و مثانه است، نیاز است.
در نوع دوم یعنی بی اختیاری ادراری فوریتی، خروج غیر ناخواسته ادرار همراه با تمایل شدید و ناگهانی به دفع آن یا بلافاصله پس از احساس دفع است. به این صورت که خانم مبتلا به این عارضه، گر چه احساس فشار شدید و پر بودن مثانه اش را ندارد، اما در پی احساس آنی و ناگهانی به خروج ادرار و در بیشتر موارد در مسیر رساندن خود به توالت، دچار دفع ادرار می شود. البته در این نوع میزان ادراری که خارج می شود بیشتر از مورد نوع اول است. توضیح بیشتر اینکه در بی اختیاری استرس – فشاری- احتمال دفع چند قطره ادراری که خارج می شود بیشتر از مورد نوع اول است. توضیح بیشتر اینکه در بی اختیاری استرس- فشاری- احتمال دفع چند قطره ادرار وجود دارد، ولی در بی اختیاری ادراری فوریتی، مثانه به طور کامل تخلیه می شود. قابل توجه اینکه بی اختیاری فوریتی در سنین بالا و همراه با بیماری های دیگر همچون دیابت یا بیماری های مربوط به نوعی اختلال در سیستم عصبی مشاهده می شود و در حدود 20 درصد از زنان این نوع بی اختیاری شیوع دارد.
اما چرا این بی اختیاری فوریتی به وجود می آید؟ علت اصلی به خاطر اختلال در سیستم عصبی مثانه و مجرای ادراری است در حالت نرمال با افزایش تدریجی میزان ادرار در مثانه مراکز عصبی بالاتر مانند نخاع و مغز به مثانه دستور می دهند که از خروج ناخواسته و غیرارادی ادرار جلوگیری کند. اگر این اثبات در عملکرد سیستم عصبی دچار اختلال شود، حتی با وجود اندکی ادرار در مثانه، پیام های عصبی از مثانه به مراکز بالاتر ارسال می شود و بدون آنکه شخص بخواهد دیواره عضلانی مثانه شروع به انقباض می کند که به این حالت مثانه بیش فعال گفته می شود که آماده خروج ادرار است.
در این نوع بی اختیاری ادراری دستوراتی که پزشک تجویز می کند معطوف به رفتار درمانی است یعنی مجموعه ای از سفارش های مربوط به تغییر شیوه غذایی، تغییر و تعدیل در میزان و زمان مصرف مایعات و البته ورزش های مربوط به تقویت عضلات کف لگن و در نهایت درمان اصلی دارویی به بیمار می شود. البته با توجه به ماهیت مزمن و طولانی مدت درمان این نوع از بی اختیاری، ممکن است مصرف دارویی گاه تا پایان عمر همه ادامه یابد. شایان توجه اینکه پیشرفت های دارویی جدید، امید به درمان و کنترل بی اختیاری ادراری افزایش قابل ملاحظه ای داشته و آثار آزار دهنده برای خانم های بیمار به طور چشم گیری بهبود پیدا می کند. این گروه از خانم ها ، کمتر نیاز به انجام عمل جراحی دارند و فقط در موارد خاص و پس از معاینات کامل و بررسی های بالینی که توسط پزشک متخصص انجام می گیرد معلوم می شود که نیاز به عمل جراحی است.
در نوع سوم از بی اختیاری دراری که ترکیبی از دو نوع قبلی است و به همین اسم نیز مشهور است. در بی اختیاری ترکیبی بیمار در موقع افزایش فشار داخل شکمی و به همراه آن با احساس نیاز فوری به ریزش ادرار دچار دفع ناخواسته ادرار می شود. این نوع از بی اختیاری ادراری به جهت شیوع آن حدود 30 درصد از مبتلایان خانم را به خود اختصاص می دهد.
در نوع بی اختیاری ادراری ناآگاهانه که آخرین گونه از بی اختیاری ادراری می باشد خانم بیمار بی آنکه متوجه شود دچار ریزش ادرار می شود در این موقع شخص احساسی برای مراجعه به توالت و میل به تخلیه مثانه ندارد و الزاماً با افزایش فشار داخل شکمی دچار نمی شود و این گونه بی اختیاری ادراری شیوع بسیار کمی در بین خانم ها دارد و برای مثال می تواند به دلیل فیستول ( ارتباط غیر طبیعی میان دو عنصر رحم و مثانه) با شد که گاه پس از جراحی هایی از قبیل عمل سزارین ایجاد می شود.
آنچه مسلم است بی اختیاری ادراری قابل درمان است و به کلیه خانم هایی که به یکی از چهار نوع این بیماری مبتلا هستند پیشنهاد داده می شود که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و نسبت به درمان آن اقدام نمایند.
