امروزه بحث کشاورزی ارگانیک در جهان مورد توجه زیادی قرار گرفته است؛ کشورهای زیادی به این حوزه ورود کرده‌اند و در حال توسعه آن هستند. بحث تولید محصول سالم مهم‌ترین نکته‌ای است که در این زمینه مورد توجه قرار گرفته و بسیاری از کارشناسان معتقد هستند بکارگیری کشاورزی ارگانیک برای تولید محصولات غذایی، منجر به کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، افزایش تولید محصولات سالم و در نهایت کمک به ارتقای سلامت جامعه خواهد شد.
در همین زمینه آزاد عمرانی، عضو انجمن ارگانیک کشور به تشریح تعریف، ضرورت، تاریخچه و و ضعیت کشاورزی ارگانیک در ایران و جهان پرداخت که مشروح این گفتگو از نظر گرامی‌تان می‌گذرد:
*لطفا در ابتدا، تعریفی از کشاورزی و محصول ارگانیک ارائه کنید؟
-عمرانی: محصولات ارگانیک، محصولاتی هستند که در کل فرایند تولید آنها یعنی مراحل قبل از کاشت، کاشت، داشت، برداشت، پس از برداشت و حتی مرحله فرآوری آنها از هیچ‌گونه نهاده شیمیایی، دستکاری ژنتیکی (تراریختگی) و افزودنی مصنوعی استفاده نمی‌شود و چرخه طبیعی محصول کاملا رعایت می‌شود؛ به عبارتی در کشاورزی ارگانیک ما نمی‌توانیم از کودها، سموم شیمیایی و بذرهای تراریخته (دستکاری شده ژنتیکی) استفاده کنیم.
کشاورزی ارگانیک بر ۴ اصل اکولوژی، سلامت، مراقبت و اصل عدالت و انصاف استوار است. در توضیح اصل عدالت و انصاف باید اضافه کرد که ما در این نوع کشاورزی نمی‌توانیم از کودکان استفاده کنیم، چراکه باید مسئولیت‌های اجتماعی نیز مورد توجه قرار بگیرد و حقوق کودکان رعایت شود؛ به طور کلی کشاورزی ارگانیک یک نوع کشاورزی فرایند محور و دوست‌دار طبیعت است.
*با توجه به اینکه در کشاورزی ارگانیک نباید سموم و کودهای شیمیایی مصرف شود و از طرفی در دنیای امروز آفات و بیماری‌های نباتی زیادی وجود دارد که در صورت عدم کنترل با این نهاده‌ها به تولیدات کشاورزی خسارت سنگینی وارد می‌کنند؛ به نظر می‌رسد کشاورزی ارگانیک باعث می‌شود حجم تولید تا حد چشمگیری کاهش پیدا کند؛ اینطور نیست؟
-عمرانی: متاسفانه ما به کودهای شیمیایی وابستگی زیادی پیدا کرده‌ایم و در حال فراموش کردن عملیات صحیح کشاورزی هستیم، این پیش فرض غلط را که بدون سموم و شیمیایی نمی‌توان کشاورزی کرد، تولیدکنندگان و واردکنندگان سموم شیمیایی ترویج کرده‌اند. این پیش فرض غلط را که بدون سموم و شیمیایی نمی‌توان کشاورزی کرد، تولیدکنندگان و واردکنندگان سموم شیمیایی ترویج کرده‌اند روش‌های زیادی وجود دارد که می‌توان با انجام آنها مصرف سموم و کودهای شیمیایی را به حداقل رساند و یا حذف کرد. ما در این راستا می‌توانیم ابتدا از روش تلفیقی شیمیایی و بیولوژیک استفاده و به‌تدریج سموم و کودهای شیمیایی را حذف کنیم؛ در نهایت نیز مقابله با آفات را فقط به استفاده از روش‌های بیولوژیکی محدود کنیم. خروجی چنین روشی به نفع اکوسیستم، کشاورزان، مصرف کنندگان و نسل‌های آینده خواهد بود.
* کشاورزی ارگانیک در دنیا چه پیشینه‌ای دارد؟
-عمرانی: می‌توان گفت کشاورزی ارگانیک به اندازه تاریخ کشاورزی قدمت دارد. در واقع این کشاورزی ارگانیک بود که غذای بشر را طی ۱۱ هزار و ۵۰۰ سال تامین کرد و امتحانش را در این زمینه پس داده است. متاسفانه در کمتر از ۱۰۰ سال گذشته، با شروع جنگ‌های جهانی و درگیری‌های بین المللی، استفاده از سلاح‌های شیمیایی در دنیا رواج پیدا کرد و سپس این سلاح‌ها با تغییراتی کوچکی که در فرمولاسیون آنها انجام شد به‌عنوان سموم شیمیایی مورد استفاده قرار گرفتند. از آن پس نهاده‌های شیمیایی تحت عنوان «انقلاب سبز» وارد حوزه عملیات کشاورزی شدند. هرچند که ورود این نهاده‌ها به بخش کشاورزی میزان تولید محصولات غذایی را بالا برد اما اشکالات زیادی را هم در حوزه تغذیه و سلامت انسان‌ها به‌وجود آورد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که موضوع کشاورزی ارگانیک در حدود ۳۰ سال اخیر دوباره مورد توجه و قرار گرفته و رونق یافته است.
* درحال حاضر سطح زیرکشت محصولات ارگانیک در جهان چقدر است؟
-عمرانی: تجارت این محصولات در دنیا حدود ۹۰ میلیارد دلار و سطح زیرکشت آن حدود ۴۰ میلیون هکتار است، بسیاری از کشورهای جهان از جمله اتریش، سوئیس، آلمان، ایتالیا، فرانسه و اکثر کشورهای اروپای شمالی مانند دانمارک در حال حرکت به سوی کشاورزی ارگانیک هستند و در این مسیر قدم برمی‌دارند.
* کشت و تولید محصولات ارگانیک در کشور ماچه وضعیتی دارد؟
-عمرانی:سطح زیرکشت محصولات ارگانیک در ایران حدود ۴۰ هزارهکتار و با احتساب عرصه‌های طبیعی تقریبا ۸۰ هزارهکتار است ضمن اینکه کشوری مانند ترکیه سطح زیرکشت بیشتری در این زمینه نسبت به ایران دارد
*ولی هدفی که در برنامه پنجم توسعه درنظر گرفته شده بود بیشتر از این بود.
-عمرانی:بله؛ مطابق قانون برنامه پنجم توسعه، مقرر شده بود ۲۵ درصد از اراضی زیرکشت کشور تحت پوشش مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌ها و کشاورزی ارگانیک قرار بگیرد، اما متاسفانه برنامه ریزی و بودجه مناسبی برای تحقق این هدف لحاظ نشد و به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم، ما به این اولویت لازم الاجرا دست پیدا نکردیم. نکته تاسف آور و عجیب آن است که علیرغم عدم تحقق اهداف برنامه پنجم، کشاورزی ارگانیک در برنامه ششم توسعه نیز مورد بی توجهی و بی مهری قرار گرفته است.
*برخی از کارشناسان و مسئولان معتقدند هیچ نوع محصول ارگانیکی در کشور ما تولید نمی‌شود و بسیاری از محصولاتی که تحت این عنوان توزیع می‌شوند، در معنای واقعی ارگانیک نیستند، نظر شما چیست؟
-عمرانی: این که برخی می‌گویند هیچ محصول ارگانیکی در کشور نداریم از ناآگاهی و یا بعضا دشمنی با توسعه کشاورزی ارگانیک نشات می‌گیرد، باید قبول کرد که کشاورزی ارگانیک منافع تاجران و وارد کنندگان سموم شیمیایی را به خطر می‌اندازد بنابراین آنها می‌خواهند نوعی بی اعتمادی را در مصرف کنندگان ایجاد کنند.این که برخی می‌گویند هیچ محصول ارگانیکی در کشور نداریم از ناآگاهی و یا بعضا دشمنی با توسعه کشاورزی ارگانیک نشات می‌گیرد، باید قبول کرد که کشاورزی ارگانیک منافع تاجران و وارد کنندگان سموم شیمیایی را به خطر می‌اندازد بنابراین آنها می‌خواهند نوعی بی اعتمادی در مصرف کنندگان ایجاد کنندالبته باید فرهنگ سازی و آموزش بیشتری در زمینه محصولات ارگانیک در سطح جامعه انجام شود. متاسفانه وقتی یک محصول و کالایی وارد بازار شده و با استقبال و تقاضای زیادی مواجه می‌شود، امکان به‌وجود آمدن تقلب در تولید و توزیع آن وجود دارد؛ برای مثال ما در کشور تولید مرغ ارگانیک نداریم.
درکل حدود ۸۰ محصول هستند که به روش ارگانیک تولید می‌شوند. از جمله آنها می‌توان به زعفران ارگانیک، عصاره‌های گیاهی و گلاب ارگانیک، گیاهان دارویی ارگانیک، میوه‌های ارگانیک، عسل، چای و غیره اشاره کرد. البته این به آن معنا نیست که تمام تولید زعفران یا میوه کشور ارگانیک است، اما ما محصول ارگانیک این تولیدات را هم داریم. نکته مورد توجه در این میان آن است که مزارع تولید محصولات ارگانیک تحت نظارت شرکت‌هایی که صلاحیت آنها مورد تایید سازمان استاندارد هستند، انجام می‌شود.
*درحال حاضر باتوجه به اینکه اهداف مورد نظر در زمینه کشاورزی ارگانیک در برنامه پنجم توسعه محقق نشده و در برنامه ششم نیز این امر مورد توجه قرار نگرفته است، پیش بینی شما از سرانجام این نوع کشاورزی طی سالیان آینده چیست؟
-عمرانی: به‌هرحال ما در نقطه‌ای قرار داریم که دولت باید در این زمینه تصمیم گیری کند؛ اگر سلامتی مردم برای دولت‌مردان اهمیت دارد باید کشاورزی ارگانیک را در اولویت قرار دهند. زیرا همواره پیشگیری از درمان بهتر و کم هزینه‌تر است و تغذیه سالم و ارگانیک نیز از بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. پیش فرض ایجاد شده مبنی بر اینکه کشاورزی بدون سموم و کودهای شیمیایی غیرممکن است، پیش فرض صحیحی نیست و باید اصلاح شود. استفاده از سموم و کودهای شیمیایی منجر به افزایش باقی‌مانده‌ها و پسماند سموم در محصولات کشاورزی و در نتیجه رشد بیماری در جامعه می‌شود. در همین زمینه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده که بیشترین آمار سرطان در میان ایرانیان مربوط به سرطان گوارش است.استفاده از سموم و کودهای شیمیایی منجر به افزایش باقی‌مانده‌ها و پسماند سموم در محصولات کشاورزی و در نتیجه رشد بیماری در جامعه می‌شود. در همین زمینه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده که بیشترین آمار سرطان در میان ایرانیان مربوط به سرطان گوارش است.
*به نظر شما چه عواملی باعث شده که برخی مخالف یا بی توجه به مبحث گسترش کشاورزی ارگانیک در کشور باشند؟
-عمرانی: به نظر بنده برخورد با کشاورزی ارگانیک در کشور کمی مغرضانه و ناآگاهانه است؛ بسیاری از این مخالفان ذی‌نفعانی هستند که از واردات و تولیدات سموم و کودهای شیمیایی سود و درآمد کلانی دارند و طبیعتا بحث کشاورزی ارگانیک منافع آنان را به خطر می‌اندازد.
مساله دوم نیز این است که متاسفانه در سراسر دنیا و خصوصا در کشورهای جهان سوم، دارو و درمان به یک تجارت تبدیل شده است. به این معنی که اگر به هر دلیلی ورودی به بیمارستان‌ها کاهش یابد، تجارت دارو و درمان کم رونق می‌شود. کشاورزی ارگانیک میتواند معاملات و تجارت‌های پرسود دارو را بر هم بزند. این مقوله در بحث بیوتروریسم در کانون توجه قرار گرفته است. اگر می بینیم که اروپایی ها بیشترین مصرف محصولات ارگانیک را دارند نباید اینگونه تصور شود که محصولات ارگانیک لوکس و تجملی است، آنان به این دلیل به غذای ارگانیک عادت کرده اند که از هزینه های کمرشکن درمان پیشگیری کنند.
* در کشور ما نیز چنین چشم‌اندازی قابل تصور است؟
-عمرانی: بله قطعا در کشور ما هم همین وضعیت را خواهیم داشت. یعنی مردم به سمتی خواهند رفت که به جای مواجهه با هزینه های میلیونی در مان در بیمارستان ها با اندک افزایش در هزینه مواد غذایی ارگانیک نسبت به پیشگیری از بیماری ها اقدام کنند. همچنین باید به این مورد هم اشاره کرد که ۸۰ درصد کشاورزان جهان خرده پا هستند و از رفاه و امکانات کافی برخوردار نیستند، درحالی‌که این کشاورزان حدود ۷۰ درصد محصولات کشاورزی دنیا را تولید می‌کنند. گسترش کشاورزی ارگانیک یکی از روش‌هایی است که میتواند منجر به رفاه نسبی این کشاورزان و برقراری عدالت اجتماعی شود.
در پایان هم باید این نکته مهم را مورد اشاره قرار داد که کشاورزی ارگانیک به شدت در دنیا درحال رشد است و کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و حتی استرالیا نیز وارد این مبحث شده و رشد کشاورزی ارگانیک در این کشورها با کاهش شدید سطح زیر کشت محصولات تراریخته همراه بوده است.
