موضوع راه اندازی اتاق های تزریق موادمخدر در روزهای اخیر بسیار مطرح شده و نظرات مخالف و موافق زیادی را نسبت به خود جلب کرده است.
اتاق تزریق در حقیقت همان اتاقهای مصرف مدیریت شده (Drug consumtion room یا همان DCR ) هستند. در این اتاق‌ها امکاناتی وجود دارد که مصرف مواد تحت نظارت کارشناسان آموزش دیده انجام می‌شود.
این اتاق‌ها با این هدف راه اندازی می‌شوند که کسی که می‌خواهد مواد مصرف کند، بیش از حد مصرف نداشته باشد و به اصطلاح «اور دوز» نکند یا اینکه مواد آلوده نباشد.به همین دلیل به گفته موافقان این برنامه، استفاده از این اتاق‌ها موجب کاهش خطرات ناشی از انتقال بیماری از طریق تزریق غیربهداشتی، جلوگیری از مرگ و میر براثر مصرف بیش از حد مواد و اتصال مصرف کنندگان مواد مخدر در معرض خطر بالا با خدمات درمان اعتیاد و دیگر خدمات اجتماعی خواهد شد.
اتاقهای تزریق در جهان
اما اینکه این اتاق ها در کشورهای دیگر هم وجود دارد و تجربه جهانی چه می گوید؟! گزارش‌های بین‌المللی حکایت از آن دارد که حدود 90 مرکز DCRs هم‌اکنون در جهان وجود دارند که هلند با 30 مرکز بالاترین رتبه را داراست. کشورهای آلمان، سوئیس، نروژ، اسپانیا، دانمارک، یونان، لوکزامبورگ، کانادا و استرالیا دیگر کشورهایی هستند که هم‌اکنون از مراکز DCRs به‌عنوان بخشی از برنامه‌های درمانی و کنترلی در حوزه سوء مصرف مواد مخدر استفاده می‌کنند و نخستین DCRها در کشور سوئیس و در دهه 1980 در واکنش به نگرانی‌ها درباره مصرف گسترده هروئین در مکان‌های عمومی ایجاد شد.
تجربه موفقیت‌آمیز اتاق های تزریق
گزارش‌های منتشر شده در بررسی عملکرد DCRs نیز نشان می‌دهد اهداف محقق شده در استفاده از این اتاق‌ها در دستیابی به هدف عمومی‌شان که مصرف‌کنندگان خیابان خواب و مصرف‌کنندگان طولانی مدت بوده‌اند موفق بوده است. کاهش بروز حوادث مرتبط با آلودگی مواد و کنترل افزایش ویروس HIV و هپاتیت C از نتایج به دست آمده بوده است. همچنین این اتاق‌ها درکاهش مصرف عمومی نیز موفق بوده‌اند. اتاقهای مصرف مواد در دستیابی به اهداف اولیه و به منظور فراهم نمودن تجهیزاتی برای مصرف ایمن‌تر مواد، بهبود بخشیدن به شرایط سلامتی گروه مدنظر در جهت کاهش بیماری‌های عمومی و بدون ایجاد خطرجدی موفق بوده‌اند.
اجرای پایلوت در 3 استان پرخطر
محسن روشن پژوه معاون پیشگیری و اعتیاد سازمان بهزیستی به فارس می گوید: برنامه کاهش آسیب را پذیرفته‌ایم پس باید بطور کامل و مبتنی بر شواهد اجرا شود یکی از این حلقه های برنامه پازل کاهش آسیب که در دنیا تجربه موفقی داشته و اثربخشی آن را در کاهش عوارض از جمله خشونت و ابتلا به ایدز و اوردوز نشان داده راه اندازی اتاق تزریق یا به عبارت دقیق‌تر اتاقهای مصرف مدیریت شده است.
وی ادامه می دهد: ما چنین پیشنهادی را از سال‌های قبل مطرح کردیم اما ستاد مبارزه با موادمخدر تصویب نکرد تا امروز؛ اکنون نیز قرار است به صورت پایلوت اجرا شود تا از نظر علمی و مؤثر بودن بررسی شود. این برنامه در سه استان پرخطر از جمله کرمان و خوزستان و سیستان وبلوچستان اجرا می‌شود و ممکن است تهران هم به آن افزوده شود.
روشن‌پژوه می گوید: چالشی که داریم این است که ببینیم این برنامه با چه ملاحظاتی بهتر است اجرا شود. اینکه گروه سنی خاصی تعریف شود یا معتادانی را دربربگیرد که نوع خاصی از مواد مخدر را مصرف می‌کنند، باید در پروتکل وارد شود، در حالی که هنوز نهایی نشده است.راه‌اندازی اتاقهای امن تزریق 2 تا 3 ماه آینده خواهد بود و ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز با آن موافق است، چرا که مصوبه ستاد است.
وی ادامه می دهد: پیشنهاد راه‌اندازی این اتاق‌ها از سوی سازمان بهزیستی بوده و در نشست مشترک وزارت رفاه و ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح و به تصویب رسیده است.ما در واقع با ایجاد چنین اتاقهایی مواد مخدر به معتادان نمی‌دهیم بلکه شرایطی را فراهم می‌کنیم که علاوه بر اینکه کنترل ما بر مصرف معتادان بیشتر می‌شود، آسیب کمتری هم به آنها وارد شود.دلیل ارائه چنین پیشنهادی، مقابله با حضور معتادان در خیابان‌ها، پارک‌ها و اماکن عمومی است، از طرفی، مصرف تزریقی مواد مخدر نیز که بسیار خطرزا بوده، از این طریق کاهش می‌یابد.
شاید ایده راه اندازی چنین اتاقهایی کاهش آسیب و کاهش تعداد معتادان متجاهر باشد بگونه ای که اگر به یک معتاد سرنگ و سوزن، بدهیم و بگوییم که برو و به طور بهداشتی تزریق کن اگر برود زیر پل یا مکان‌های دیگر تزریق کند، متجاهر می شود اما اگر به اتاقهای مصرف مدیریت شده DCR مراجعه کرده و آنجا تزریق کند دیگر متجاهر نیست. اما ایجاد چنین اتاق هایی از نظر برخی کارشناسان حوزه موادمخدر،در اولویت قرار ندارد.
نیازی به مدلسازی غربی نیست
هومان نارنجی‌ها کارشناس و پژوهشگر اعتیاد به فارس می گوید: راه‌اندازی اتاق تزریق اعتیاد اولویت نیست و رشد قارچ‌گونه برخی سیاست‌ها در حوزه اعتیاد را شاهد هستیم. این همه مدارس و خانواده‌های بی‌اطلاع نسبت به اعتیاد داریم و در جامعه اطلاع‌رسانی کم است، بنابراین باید این اقدامات در کشور انجام شود و سپس به سراغ ساختن اتاق تزریق اعتیاد برویم.
وی ادامه می دهد: در این رابطه هم باید ببینیم سیستم خدمات ما آیا جوابگوی راه‌اندازی اتاقهای تزریق است یا خیر، به نظر می‌رسد در وهله اول راه‌اندازی چنین اتاقهایی بد نباشد اما باید ببینیم افرادی که معتاد تزریقی هستند نیازمند این خدمات هستند و می‌توانند با چنین روشی زندگی کنند.
این درمانگر و پژوهشگر اعتیاد معتقد است:اگر این مسئله اولویت ملی در حوزه اعتیاد دانسته شود نیاز داریم که هر چه سریعتر در رابطه با آن پژوهش انجام دهیم در حالی که هنوز نسبت به این موضوع شک و تردید وجود دارد.در حال حاضر پوشش برنامه‌های پیشگیری در کشور و در حوزه اعتیاد کمتر از 5 درصد است آن وقت اگر بیاییم برای ایجاد اتاقهای تزریق امن، اعتبار بگذاریم و آن را اولویت قرار دهیم درست نیست، بلکه باید به برنامه‌ها متناسب با حجم و مخاطب آنها بها بدهیم نه اینکه برنامه‌ای بسازیم و فقط گروه خاصی از آن بهره‌مند شوند و بعد این گروه را نتوانیم در برنامه‌های دیگر جمع و جور کنیم.
نارنجی‌ها می گوید: لازم نیست تمام خدمات در حوزه اعتیاد کشورهای دیگر را در کشورمان پیاده‌سازی کنیم بلکه بهتر است در تمام بخش‌های مرتبط با اعتیاد بودجه‌های مناسبی اختصاص پیدا کنند تا به تعادل برسیم نه اینکه از هر چیزی مدلی داشته باشیم.
یک بام و دوهوای ستادمبارزه با موادمخدر
اما در جلسه 131 ستاد مبارزه با مواد مخدر که به ریاست وزیر کشور در تاریخ 28 اردیبهشت برگزار شد، موضوع «طرح پایلوت مدیریت مصرف‌شده مواد مخدر و روانگردان در دو استان کشور» مورد بحث و بررسی قرار گرفت و ضمن موافقت با کلیات آن مقرر شد جزئیات امر و پروتکل‌های درمانی در کمیته درمان مورد بررسی قرار گیرد و در نتیجه مصوب شد وزارت رفاه از طریق سازمان بهزیستی استان‌های داوطلب اجرای پایلوت آن را برعهده بگیرد.
اما نکته جالب اینکه تا این لحظه ستادمبارزه با موادمخدر از قبول این مصوبه شانه خالی کرده و نسبت به اجرای این طرح اظهار بی اطلاعی می کند.
پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر با رد هرگونه برنامه برای ایجاد اتاق تزریق در استانی خاص، راه‌اندازی این اتاق‌ها را ایده‌ای می خواند که اجرایی شدنش نیازمند بررسی همه‌جانبه تمامی ابعاد اجتماعی، فرهنگی، انتظامی و ... است.
وی می گوید: ایجاد اتاقهای تزریق، تنها یک طرح و ایده است که به عنوان حلقه انتهایی کاهش آسیب برای معتادان پرخطری که امکان ترک رفتارهای پرخطر آنها وجود ندارد مطرح شده تا با بهره‌مندی از آن، بستر مصرفِ مدیریت شده برای این افراد مهیا شود و از رواج بیماری‌های مزمن و واگیر بر اثر تزریق آلوده جلوگیری شود.
افشار ادامه می دهد: در برنامه‌ریزی‌های انجام شده مقرر شده بود تا استان‌هایی که به واسطه شرایطشان خواستار راه‌اندازی این اتاق‌ها هستند، درخواست خود را به ستاد مبارزه با مواد مخدر ارائه دهند و کمیته درمان این ستاد، لزوم این درخواست را بررسی کند که تاکنون هیچ درخواستی در این بخش ارائه نشده است.
سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر می گوید: نکته مهم و قابل توجه آن است که حتی راه‌اندازی و ایجاد محدود این اتاق‌ها در برخی مناطق کشور نیز، نیازمند بررسی‌های دقیق و رعایت تمامی جوانب فرهنگی، بومی، اجتماعی و اخذ مصوبه‌های استانی و همچنین عدم وجود مقاومت مردمی در برابر آن است و تا این لحظه هیچ برنامه‌ای برای ایجاد این اتاق‌ها در استانی خاص وجود ندارد.
حال باید دید آیا با ایجاد هماهنگی‌های لازم بین دستگاهی و همراهی رسانه‌های عمومی و نخبگان به صورت مؤثر و توأم با یک گفت‌و‌گوی اجتماعی می توان به تجارب موفق بین‌المللی دل خوش کرد یا خیر.
و آیا می توان به گفته کارشناسان مربوطه امید داشت که اگر چنین اتفاق نطری رخ دهد اجرای طرح پایلوت اتاقهای تزریق به صورت محدود، کنترل شده و تحت نظارت‌های پزشکی و حمایتی می تواند به عنوان یک اقدام و تجربه مناسب در راستای کنترل و کاهش سوء مصرف مواد مخدر در کشور ثبت شود.
