براساس آمار رسمی کشور، همه ساله در ماه رمضان از میزان جرایم و آسیبهای اجتماعی در کشور کاسته می شود. سخنگوی نیروی انتظامی سال گذشته در یک نشست خبری پس از ماه رمضان از کاهش چشمگیر جرایم و ناهنجاریهای اجتماعی خبر داد و گفت: در ماه مبارک رمضان نسبت به مدت مشابه سال قبل شاهد کاهش ۲۰ درصدی جرایم بوده‌ایم. وی همچنین به کاهش ۸ درصدی تخلفات رانندگی در ماه رمضان اشاره کرد و افزود: در این ماه ناهنجاریهای خانوادگی هم کاهش یافته است. در دیگر آسیبهای اجتماعی نیز آمارها، کاهش مشابهی را نشان می دهد.
این آماری است که تقریبا همه ساله از سوی نهادهای مسئول با اندکی تغییر ارائه می شود. اینکه چه عواملی سبب کاهش میزان جرایم از خرد تا کلان و حتی جرایم خشن در کشور می شود سوالی است که رسیدن به پاسخ آن می تواند راهگشای مسئولان و تصمیم سازان کشور در حوزه آسیبهای اجتماعی باشد.
جامعه در ماه رمضان با حساسیت بیشتری عمل می‌کند
احمد رحیمی، عضو هیات مدیره کانون مددکاران با تایید کم شدن میزان جرایم در ماه رمضان میگوید: وقتی آمار کاهش آسیبهای اجتماعی در ماه رمضان اعلام می شود، این می تواند در بسیاری سیاست گذاریهای اجتماعی موثر باشد. حتی اگر کاهش ۱۰ درصدی را شاهد باشیم، این الگو می تواند در رسیدن به روش‌های کنترل جرایم در دیگر ایام سال به کار آید. مبانی دینی که از دل مبانی فرهنگی به کار می آید چون ریشه در اصول راستین و باورهای عمیق مردم دارد، شرایط خاصی را ایجاد می کنند که جامعه رو به رفتارهای اخلاق مدارانه‌تر و همراه با وجدان بیدارتر آورد. اساسا دین تمامی جنبه های اخلاق، وجدان و عقلانیت را در خود جای داده است و ماه مبارک رمضان تجلی بارز مناسک دینی است، بنابراین در این ماه طبیعی است که جامعه نسبت به رفتارهای خود با حساسیت بیشتری عمل کند.
وی می افزاید: زمینه بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی تعارضات میان عقل و احساس و کمرنگ شدن عواطف و وجدان است و نقطه مقابل آن، دینداری قرار دارد که با ایجاد هماهنگی و رفع تعارض‌های رفتاری و تضاد میان عقل و احساس، شرایط را برای بهبود رفتارهای فردی و جمعی فراهم می کند. از یک طرف فرد روزه‌دار امساک کرده و هوس‌های دنیوی را سرکوب کرده است، بنابراین پیش نیاز بروز ناهنجاری را از خود دور کرده است، به ویژه جرایم مشهود مثل ضرب و جرح و نزاع در این ایام کاهش می یابد. از سوی دیگر نزاع و درگیری از جمله جرایمی است که در مناطق حاشیه ای و طبقات پایین جامعه شیوع بیشتری دارد و می دانیم که عمل به دستورات دینی و روزه داری در میان این اقشار بیشتر است و به همین دلیل ارتباط مستقیمی میان کاهش ضرب و جرح و روزه داری وجود دارد.
دلایل و زمینه‌هایی که انسان را به سمت ارتکاب به جرم می‌کشاند و نحوه کنترل آنها موضوعی است که حجت الاسلام محسن تاج لنگرودی به آن اشاره می‌کند و در مورد کاهش آمار جرایم در ماه رمضان و دلایل آن میگوید: انسان برای انجام تمامی امور چه نیک یا بد نیاز به انگیزه درونی و بیرونی دارد. در مقابل انگیزه های معنوی مثل انجام واجبات و ترک محرمات، انگیزه ای منفی مثل غرایض بشری، غضب، حب به شخصیت، خودخواهی و حب به مال وجود دارد که انسان را به جرایم و کارهای مقابل معنویت سوق می دهد. تقویت ایمان سبب می شود که فرد از ناهنجاریها دور شود. اگر همزمان ایمان تقویت شود و هواهای نفسانی کاهش یابد، فرد به سمت خلاف، جرم و جنایت نمی رود.
رحیمی نیز درباره این انگیزه‌های معنوی میگوید: بی آلایشی و خلوص فردی از جمله نتایجی است که برای فرد روزه دار حاصل می شود و کارشناسان معتقدند همین عامل از دلایل اصلی کمرنگ شدن آسیبهای اجتماعی در ماه رمضان است. بسیاری از جرایم خرد در اثر غفلت و ناآگاهی رخ می دهد به طوری که فرد خاطی از قبل برنامه ای برای انجام خلاف نداشته است بلکه یک لحظه عصبانیت و از دست دادن کنترل شخصی منجر به ناهنجاریهایی مثل نزاع، دزدی های خرد و حتی تخلفات رانندگی می شود. در نتیجه میزان کاهش اینگونه جرایم در ماه رمضان بیشتر مشهود است اما در این ماه با کاهش جرایم خشن هم مواجهیم که نشان می دهد حتی افرادی که مرتکب این جرایم خشن می شوند تا حدی به مناسک دینی پایبندند و در این ماه دست از برخی جرایم و گناهان می کشند. زیرا رفتارهای خودمدارانه آنها کم می شود.
استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای تقویت روح جمعی
وی در خصوص استفاده از این نتایج برای کاربردی کردن آن در تمامی ایام سال می گوید: اگر روزه داری واقعی را ملاک عمل قرار دهیم یعنی فارغ از روزه شکم، روزه تقوا و شرافت را در نظر بگیریم، این الگو در صورت ترویج در جامعه می تواند به کاهش آسیبهای اجتماعی منجر شود. روانشناسی و انسان شناسی جدید این موارد را مورد توجه قرار داده است که اگر بسط یابد انسانها کمتر به سمت خطا گرایش پیدا می کنند. در علوم رفتاری و روانشناسی امروز، آموزش عامل اصلی در پیشگیری و بازدارندگی ناهنجاریهای اجتماعی است که در دین ما هم تحت عناوین خودشناسی به آن تاکید شده است. بنابراین علم تاثیر کنترل نفس رفتار را تایید کرده است و آموزش عمیق و همه جانبه به جامعه در کنترل ناهنجاریها بسیار مهم است. روح جمعی و هویت فرهنگی و رفتار اجتماعی فرهیخته می تواند در فضای علمی و تکنولوژیک تبلیغ شود. وقتی تعدادی جوان با استفاده از فضای مجازی و یک اپلیکیشن ساده چند هزار نفر را در یک رفتار جمعی دور هم جمع می کنند، چرا از این ظرفیت برای تشویق جامعه به رفتارهای بهنجار و دوری از جرایم و آسیبها استفاده نمی شود؟
عضو هیات مدیره کانون مددکاران می افزاید: باید روح جمعی در کشور ما تقویت شود و شاهدیم که افطاریهای جمعی در فضاهای عمومی تا چه اندازه در رسیدن اعضای جامعه به یک درک جمعی موثر است. اینچنین رفتارهایی می تواند در تمام عرصه ها و حتی به شکلهای نوین بکار رود تا چسبندگی و پیوستگی جامعه بیشتر شود. دولت و حاکمیت باید از توان سمن های واقعی به عنوان چسب رابط جامعه و حکومت بیشتر بهره ببرد تا به جای تصویر چند جوان ایستاده در گوشه خیابان یا پیاده رو در مناطق حاشیه ای شهر و ایجاد مزاحمت برای نوامیس، از انرژی آنها در جهت رفتارهای متعالی جمعی استفاده کنیم. مسائل دینی باید به صورت کاملا فنی و اجرایی در قالبهای جدید که مورد پذیرش جوانان باشد به آنها ارائه شود نه به صورت شعارگونه و با هدف کسب منافع مالی. وقتی صحبت از ۱۶ میلیون پرونده قضایی در طول سال و افزایش آن به ۲۵ میلیون در سال ۹۴ می شود این فقط از طریق نگاه های صرفا سنتی حل نمی شود و باید علوم انسانی و تکنولوژیک روز را به کار ببریم.
کاهش طلاق با تقویت روحیه گذشت در ماه رمضان
حجت الاسلام تاج لنگرودی درباره سیر کاهش جرایم می گوید: شرایط ویژه ماه رمضان سبب می شود که معنویات در جامعه تقویت شود و جو محیطی حاکم بر این ماه سبب کاهش جرایم و اعمال خلاف می شود. از سوی دیگر پرهیز از برخی موارد مانند زیاده روی در خورد و خوراک و هواهای دنیوی سبب می شود قوای نفسانی انسان تضعیف شود و در نتیجه تمایل به کار خلاف کاهش می یابد که مهمترین عرصه تجلی آن کم شدن عصبانیت در سطح جامعه و کشش کمتر به جرایم می شود.
مراجع قضایی همه ساله در پایان ماه مبارک رمضان از کاهش آمار ارائه دادخواست طلاق به مجتمع های قضایی خانواده در این ایام خبر می دهند. تاج لنگرودی در توضیح علت کاهش تقاضاهای طلاق به ماه رمضان می افزاید: به طور کلی عمده اختلافات خانوادگی میان زن و شوهر بر سر هواهای نفسانی است. همچنین بخش زیادی از اختلافات میان زوجین به دلیل خودخواهی هایی است که به لجبازی منجر می شود. در چنین شرایطی گذشت در خانواده کمرنگ می شود و زن و شوهر خطاها را بزرگ می کنند. اگر خودخواهی کاهش یابد متوجه می شویم بسیاری از این مسایل قابل حل است. بسیاری از افراد پس از طلاق پشیمان می شوند زیرا وقتی مشکلات واقعی را میبینند می فهمند که شاید بهتر بود نظام خانوادگی خود را حفظ و در جهت اصلاح آن حرکت می کردند. به طوری که در یک جمله ماه رمضان با آداب و مناسک خاص خود و حال و هوایی که برای انسان پدید می آورد، زمینه سازش و کاهش اختلافات و گذشت را فراهم می کند.
