دکتر سید علی ریاض ــ دندانپزشک و معاون حقوقی و امور مجلس سازمان نظام پزشکی در یادداشتی آورده است: بالا بردن سطح سلامت فردی یکی از مهمترین اهدافی است که موجب می‌شود انسان‌ها وقت و درآمد خود را مصرف کنند. نه‌تنها یک فرد بیمار حاضر است بخش زیادی از دارایی خود را صرف بهبود جسمی و روانی خود کند، بلکه یک فرد سالم هم علاقه‌مند است برای حفظ سلامتی یا بالا بردن ضریب سلامتی خود تلاش کند.
بر اساس این واقعیت مسلم، در هر کجای دنیا که امکان ارائه خدماتی برای بهبود بیماری یا بالا بردن سطح سلامتی جسمی و روانی افراد وجود داشته باشد، آن محل به مکانی برای جذب هزاران انسان تبدیل می‌شود، افرادی که به آنها گردشگران سلامت گفته می‌شود.
در ایران پتانسیل بالایی برای جذب چنین گردشگرانی وجود دارد. ایران توانایی جذب سالیانه حدود یک میلیون توریست پزشکی را دارد که این مقدار برابر با درآمدی معادل 7 میلیارد دلار است، تحقق این مسئله یعنی گامی در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل در حوزه سلامت.
مسئله‌ای که با تحقق آن شاهد رشد فزاینده درآمدهای غیرنفتی در کشور بوده و ایجاد شغل برای بخش قابل توجهی از جوانان مستعد در حوزه سلامت را نیز در پی خواهد داشت.
تعریف توریسم درمانی یا گردشگری سلامت:
بر اساس تعریف‌های سازمان جهانی جهانگردی UN-WTO یکی از اهدافی که می‌تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است، چیزی که از آن به گردشگری سلامت تعبیر می‌شود. در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به‌منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می‌پذیرد، به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می‌تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی‌اش را به دست بیاورد.
دامنه گردشگری سلامت وسیع است، وجود اصطلاحات متعدد در میان تعریف‌های سازمان جهانی گردشگری، مؤید این مسئله است:
گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)
گردشگری تندرستی به مسافرت توریست به دهکده‌های سلامت و مناطق دارای چشمه‌های آب معدنی و آب گرم (اسپاها) اشاره می‌کند. در این نوع سفر توریست برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می‌شود. معمولاً این توریست‌ها بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش مناطق دیگر هستند.
مناطق طبیعی بکر و زیبا از جنگل‌های زیبای شمال تا کویر داغ مرکزی و مناطق کوهستانی ایران به‌شدت می‌تواند پذیرای چنین گردشگرانی باشد به‌شرط اینکه سرمایه گذاری مناسب در این مناطق به‌نحوی صورت پذیرد که صدمه‌ای به طبیعت وارد نشود.
گردشگری درمانی (Curative Tourism)
گردشگری درمانی به‌معنای مسافرت توریست به‌منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی (آب‌های معدنی، نمک، لجن و غیره) است که معمولاً برای درمان برخی بیماری‌ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی صورت می‌پذیرد. این نوع از گردشگری مورد توجه مسئولان گردشگری کشور قرار گرفته است، به‌خصوص لجن‌درمانی که طبیعت ایران را در میان کشورهای همسایه به‌شدت محبوب کرده است.
طبق آمارها حدود 45 میلیون گردشگر در جهان از آب‌درمانی برای معالجه خود استفاده می‌کنند که ایران با دارا بودن بیش از 1000 چشمه آب معدنی شناخته شده توانایی جذب سهم بالایی در این قسمت را دارد.
یکی از جاذبه‌هایی که به‌تازگی مورد توجه توریست‌های بین‌المللی قرار گرفته غاردرمانی و نمک‌درمانی است. ایران با داشتن چندین گنبد نمکی می‌تواند در این خصوص نیز به یکی از قطب‌های گردشگری پزشکی تبدیل شود.
گردشگری پزشکی (Medical Tourism)
گردشگری پزشکی هم نوع دیگری از گردشگری سلامت است که در آن مسافرت به‌منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی صورت می‌پذیرد.
این نوع گردشگری هم‌اکنون در ایران صورت می‌پذیرد و سالیانه ایران پذیرای تعدادی از بیماران کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ... است. مرکز درمان ناباروری رویان یکی از مراکزی است که سالیانه از بسیاری از کشورهای منطقه پذیرای بیماران است، اما پذیرش این تعداد بیمار در مقایسه با پتانسیل بالای ایران و نیاز کشورهای منطقه بسیار کم است.
گردشگری طب سنتی
اما پتانسیل ایران برای ارائه انواع گردشگری سلامت به همین سه مورد ختم نمی‌شود. ایران طب سنتی ویژه خود را دارد و گیاهان دارویی بسیار ارزشمند که می‌تواند مورد توجه گردشگران سلامت سراسر جهان قرار گیرد.
گردشگری مذهبی و سلامت روحی
گردشگری سلامت به سفر برای سلامت جسم محدود نیست. هر سفر مذهبی سفری برای جلای روح است و ایران با داشتن سه شهر مذهبی بزرگ مشهد، قم و شیراز و دارا بودن هزاران امام‌زاده واجب التعظیم و نیز با داشتن مراسم‌های مذهبی هزاران ساله می‌تواند پذیرای میلیون‌ها گردشگری شود که به‌دنبال یافتن مکانی برای استراحت روحی و تقویت ایمانی خود هستند.
نکته قابل توجه در این زمینه این است که ایران می‌تواند مهد پزشکی اسلامی شود؛ پزشکی مبتنی بر متون اصیل اسلامی از قبیل طب النبی(ص)، طب الرضا(ع)، طب الصادق(ع) و ... .
اگر مراکزی برای پژوهش و تحقیق در خصوص هزاران حدیث پزشکی نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) ایجاد شود، پژوهشکده‌هایی که در آن علم الهی ائمه(ع) که در قالب احادیث نقل شده به زبان و علم روز تبدیل و به مردم جهان ارائه شود، نه‌تنها به اثبات حقانیت علمی اسلام در جهان منجر خواهد شد بلکه هزاران پژوهشگر از کشورهای اسلامی و غیراسلامی را به گرد علم الهی ائمه(ع) جلب می‌کند و هزاران گردشگر سلامت برای دریافت این آموزه‌ها راهی ایران خواهند شد، مباحثی که قدر مسلم راهگشای علم روز برای دستیابی به وجوه جدید پزشکی و سلامت خواهد شد.
شاید مهمترین مزیت ایران در گردشگری پزشکی، ارزان بودن خدمات به‌نسبت دیگر کشورها، به‌خصوص کشورهای اروپایی و آمریکا دانست.
اما در حال حاضر هند پیشرو در ارائه ارزان‌ترین خدمات است که با ورود ایران به توریسم پزشکی و با توجه به امکانات و فرهنگ اصیل مردم ایران و البته جاذبه‌های توریستی بسیار بیشتر، توانایی جذب توریست‌های بیشتری نسبت به هند وجود دارد، اما متأسفانه به‌علت نبود تبلیغات مناسب، ایران هنوز جایگاه خود را به دست نیاورده است.
البته در این میان ایران رقیبانی نیز در منطقه دارد، از جمله اردن، دبی و امارات که کشور اردن سالانه 500 میلیون دلار درآمد ارزی از توریسم درمانی دارد. دبی از چند سال پیش شهرهای سلامت را راه‌اندازی کرده است و با برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا برای توسعه این مراکز قرارداد بسته است.
توریسم پزشکی در سال 2010 درآمدی بالغ بر 7 میلیارد درهم برای امارات داشته است.
نکته تأسف‌بار این است که این کشورها از نظر قدرت ارائه خدمات سلامت هرگز در سطح کشور ما نیستند و حتی پزشکان خود را از خارج از کشور خود به استخدام در می‌آورند و صرفاً سرمایه گذاری درست موجب شده پتانسیل حداقلی خود را به سود حداکثری تبدیل کنند در حالی که عدم شناخت بازار و عدم سرمایه گذاری مناسب موجب هدررفت فرصت‌های بی‌نظیر ایران در جهان شده است.
مهمترین مشکل ایران در حوزه پذیرش توریسم‌درمانی عدم سرمایه گذاری صحیح و علمی در بخش‌های توریسم‌پذیر و نبود تبلیغات جهانی در این حوزه است. اکنون که تحریم‌ها برداشته شده و بر اساس اعلام مسئولان سازمان میراث فرهنگی تعداد توریسم‌ها نیز افزایش پیدا کرده است می‌توان از این فرصت برای معرفی جاذبه‌های گردشگری سلامت ایران به مردم جهان و به‌ویژه مردم کشورهای منطقه استفاده کرد.
برای تبدیل علم به ثروت از طریق گردشگری سلامت باید هوشمندانه عمل کرد و در رقابت با کشورهای جهان ایده‌هایی نوینی برای ارائه داشت، به‌عنوان مثال پیشنهاد می‌شود با توجه به فعالیت خوب وزیر بهداشت و توانمندی وی در طراحی و برنامه ریزی امور مربوط به سلامت روش‌های جلب توریسم سلامت به کشور از طریق وزارت بهداشت و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مورد تحقیق و بررسی علمی قرار گیرد.
امضای تفاهم‌نامه همکاری بین این دو نهاد در تحقق اقتصاد مقاومتی مبتنی بر سلامت می‌تواند نقش به‌سزایی داشته باشد.
از سوی دیگر به‌دلیل ویژگی‌های خاص منطقه‌ای ایران و شرایط خاص کشورهای همسایه به نظر می‌رسد شناسایی نیازهای سلامت کشورهای همسایه و برنامه‌ریزی درست برای رفع این نیازها می‌تواند به گسترش قابل توجه گردشگری سلامت در منطقه به مرکزیت ایران منجر شود.
پیشنهاد دیگری که می‌توان در این زمینه ارائه کرد، این است که با همکاری وزارت امور خارجه و وزارت بهداشت توانمندی‌های درمانی و سلامت ایران از طریق کنسولگری‌ها و سفارتخانه‌های ایران به مردم کشورهای منطقه معرفی و زمینه حضور این گردشگران در کشور تسهیل شود، حتی در این زمینه می‌توان رایزن سلامت یا پزشکی در سفارتخانه‌های ایران در کشورهای همسایه تعیین کرد.
البته تلاش برای جذب و افزایش گردشگران سلامت محدود به گردشگران سایر کشورها نیست، متأسفانه از پتانسیل قوی گردشگری سلامت ایران حتی مردم کشور خودمان نیز بی‌اطلاع هستند.
باید این پتانسیل قوی برای مردم کشور خودمان نیز معرفی و سرمایه‌گذاری درستی برای افزایش ظرفیت مراکزی از قبیل چشمه‌های آب‌گرم، مراکز نمک‌درمانی، لجن‌درمانی و ... صورت گیرد.
وقتی از تعداد زیاد فارغ التحصیلان پزشک بیکار صحبت می‌شود، افرادی که با هزاران آرزو سال‌های جوانی خود را برای آموختن پزشکی در دانشگاه‌ها گذراندند، باید دانست که پذیرش توریسم سلامت می‌تواند بهترین زمینه ایجاد شغل برای این گروه از فارغ التحصیلان باشد البته به‌شرط سرمایه گذاری در این بخش مهم.
مسئولان بخش پزشکی لطفاً بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص اقتصاد مقاومتی و تأکید ایشان مبتنی بر اقدام و عمل را مطالعه کنند، فصل‌الخطاب و دستور داده شده است، پتانسیل وجود دارد، بازار ایران و کشورهای مختلف به‌شدت نیازمند است، اکنون فقط نیازمند اقدام و عمل مسئولان هستیم. «کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیّته».
